Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. W Polsce jest rośliną pospolitą na całym niżu i pogórzu. Status gatunku we florze Polski: kenofit.
Pokrój
Bylina osiągająca wysokość 30 -150 cm. Z kłącza wyrasta kilka łodyg. Cała roślina jest dość silnie owłosiona i wydziela słaby, nieprzyjemny zapach.
Łodyga
Rozgałęziona, czterokanciasta, cała odstająco owłosiona, czasami nabiegła czerwonawo.
Liście
Wyrastają na łodydze naprzeciwlegle na długich ogonkach. Dolne liście są 5-dłoniastosieczne, górne 3-sieczne. Listki lancetowate, o nierówno ząbkowanych brzegach. Z wierzchu ciemnozielone, spodem jaśniejsze.
Kwiaty
Pojedyncze, drobne kwiaty wyrastają w nibyokółkach w kątach liści, zarówno na głównym pędzie, jak i na rozgałęzieniach. Są wargowe; warga górna jest różowa i na brzegach silnie owłosiona, warga dolna purpurowo-biała z żółtym odcieniem, cętkowana. Korona ma długość 10-12 mm. Kielich 5-działkowy, jego zielone działki zakończone są ostrymi, kłującymi ząbkami o długości 3 mm. Pręciki dużo dłuższe od korony. Kwiaty słabo przedprątne, kwitną od czerwca do sierpnia, zapylane są głównie przez trzmiele.
Owoc
Rozłupnia zawierająca 4 rozłupki z płaskim szczytem, rozsiewane przez zwierzęta (zoochoria).
Biotop, wymagania
Roślina ruderalna, związana zwłaszcza z osiedlami wiejskimi. Rośnie przy drogach, płotach, na śmietniskach, w zaniedbanych parkach, rzadko na brzegach lasów. Ustępuje wraz z intensyfikacją użytkowania przestrzeni w obrębie terenów zabudowanych. Roślina azotolubna, hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisietalia i Ass. Leonuro-Ballotetum (opt.).
Zmienność
Leonurus cardiaca L. subsp. cardiaca – podgatunek słabo owłosiony zgiętymi włoskami dług. 0,5 mm, lub prawie nagi, o kielichu kwiatowym długości 3,5-5 mm. Częściej występuje na zachodzie kraju.
Leonurus cardiaca L. subsp. villosus (Desf. ex. Spreng.) Hyl. – podgatunek silnie owłosiony gęstymi, białymi i odstającymi wlosami dłigości 1-2 mm, o kielichu długości 4,5-8 mm.
Zastosowanie
Surowiec zielarski: ziele (Herba Leonurii cardiacae). Zawiera flawonoidy, garbniki, glikozyd dwuterpenowy marubinę, saponiny, alkaloid stachydrynę, kwasy organiczne, sole wapnia, potasu, krzemu i inne. Związki czynne mają działanie podobne do naparstnicy, ale słabsze.
Działanie: uspokajające, regulujące pracę serca, przeciwskurczowe, ściągające, słabo moczopędne i przeciwbiegunkowe. Stosowany jest jako ziółko nasercowe; łagodzi kołatania serca i arytmię, wzmacnia mięsień sercowy, pomaga przy nadciśnieniu. Ponadto jego przeciwskurczowe własności wykorzystuje się przy bólach brzucha (zmniejsza skurcze jelit), wzdęciach,zaburzeniach trawienia, biegunkach i przy bolesnym miesiączkowaniu. Może być używany w postaci naparu.
Zbiór i suszenie: zbiera się na początku lub w pełni kwitnienia! rośliny pędy boczne i szczytowe o długości ok. 25 cm. Suszy w przewiewnym i zacienionym miejscu (temperatura nie może przekroczyć 35 °C). Po wysuszeniu odrzuca się grubsze kawałki łodygi.
Ciekawostki
Dawniej używany był przez kobiety karmiące do wzmożenia laktacji.
Zewnętrznie może być używany do przemywania ran.
Serdecznik
Lwie serce, lwi ogon. gęsia stopa
Leonurus cardiaca L. — Serdecznik pospolity (rodz. Labiatae).
Roślina o kwiatach różowych, mających dolną wargę cętkowaną, purpurowo-białą, z żółtawym odcieniem. Łodyga jest czerwonofiołkowa, wewnątrz na przekroju pusta, czworokątna. Liście, głęboko wcinane, wyrastają parami naprzeciwko siebie, od spodu szare. Roślina wydziela nieprzyjemny zapach.
Serdecznik występuje pod płotami, na śmietnikach, rumowiskach, w zaniedbanych parkach i ogrodach oraz czasem na brzegach lasów.
Ziele zbiera się w początkach kwitnienia. Nie zbieramy roślin, których liście zaatakowane są przez mączniaka (wyglądają jak spryskane wapnem). Ścina się wierzchołki rośliny (do 25 cm) i liście rozetowe tuż nad ziemią. Surowiec wysuszony w warunkach naturalnych, a następnie oczyszczony ze zżółkłych liści i grubych łodyg, przechowuje się w kilkuwarstwowych torbach papierowych.
Właściwości lecznicze
Surowcem jest ziele (Herba Leonuri cardiacae).
Skład chemiczny i działanie
Ziele jest źródłem kardenolidów, choliny, alkaloidów (stachydryny i leonuryny), garbników, saponin, antocyjanów i olejku lotnego. Działa słabo nasercowo, uspokajająco i rozkurczająco, także w bólach brzucha, utracie apetytu i zaparciach.
Lek roślinny polecany u osób w starszym wieku, w schorzeniach sercowo-naczyniowych o łagodnych objawach — szybkie męczenie się, przyspieszone bicie serca, kołatanie itp. Działa również uspokajająco w nadmiernej pobudliwości nerwowej, charakterystycznej dla okresu przekwitania.
Postacie leku
Napar. Ziela serdecznika łyżkę zalać szklanką wrzątku; pozostawić pod przykryciem 10 minut, odcedzić. Pić 2 razy dziennie po szklance płynu.
Napar z dodatkiem głogu. Ziela serdecznika — łyżkę, kwiatów głogu łyżeczkę — zmieszać i przyrządzić, jak wyżej.
Kocimiętka (Nepeta L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Rodzaj obejmuje około 250 gatunków.
Rośliny tego rodzaju pochodzą z umiarkowanych stref Europy i Azji oraz gór Afryki. Szczególna różnorodność gatunków występuje w rejonie śródziemnomorskim i na wschód aż do Chin. Niektóre gatunki rozpowszechniły się na nowych obszarach, w tym zawędrowały do Ameryki Północnej.
Gatunkiem typowym jest Nepeta cataria L.
Większość gatunków to wieloletnie rośliny zielne, niektóre są jednoroczne.
ŁodygaMocna, rozrośnięta.
LiścieSercowate, zielone do szarozielonych, ułożone naprzeciwlegle, ogonkowe. Brzeg blaszki liściowej karbowany lub ząbkowany.
KwiatyBiałe, niebieskie, różowe lub liliowe. Zebrane na szczytach łodyg w nibyokółka.
Systematyka
Synonimy taksonomiczne
Cataria Mill.
Pozycja w systemie Reveala
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takhtajan, rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Lamiineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), podrodzina Nepetoideae Kostel., plemię Nepeteae Dumort., podplemię Nepetinae Coss. & Germ., rodzaj kocimiętka (Nepeta L.)[2].
Gatunki flory Polski[3]
kocimiętka Mussina (Nepeta mussinii) – efemerofit
kocimiętka naga (Nepeta pannonica L. syn. N. nuda L.)
kocimiętka wielkokwiatowa (Nepeta grandiflora M. Bieb.) – efemerofit
kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.) – antropofit zadomowiony
Gatunki uprawiane[4]
kocimiętka Faassena (Nepeta ×faassenii Bergm.)
kocimiętka modra (Nepeta cyanea Stev.)
kocimiętka siarkowa (Nepeta sulphurea K. Koch)
kocimiętka syberyjska (Nepeta sibirica L.)
kocimiętka sztywna (Nepeta strictifolia Pojark.)
kocimiętka ukraińska (Nepeta ucrainica L.)
kocimiętka żyłkowana (Nepeta nervosa Royle.)
Pozostałe gatunkiNepeta agrestis
Nepeta annua
Nepeta apuleii
Nepeta beltranii
Nepeta camphorata
Nepeta ciliaris
Nepeta coerulescens
Nepeta curviflora
Nepeta densiflora
Nepeta dentata
Nepeta dirphya
Nepeta discolor
Nepeta elliptica
Nepeta everardi
Nepeta floccosa
Nepeta foliosa
Nepeta fordii
Nepeta glutinosa
Nepeta govaniana
Nepeta granatensis
Nepeta heldreichii
Nepeta hemsleyana
Nepeta hindostana Nepeta hispanica
Nepeta italica
Nepeta jomdaensis
Nepeta kokamirica
Nepeta kokanica
Nepeta laevigata
Nepeta lamiopsis
Nepeta latifolia
Nepeta leucolaena
Nepeta leucophylla
Nepeta longibracteata
Nepeta manchuriensis
Nepeta melissifolia
Nepeta membranifolia
Nepeta micrantha
Nepeta multibracteata
Nepeta multifida
Nepeta nepalensis
Nepeta nepetella
Nepeta nuda
Nepeta parnassica
Nepeta parviflora
Nepeta phyllochlamys Nepeta prattii
Nepeta pungens
Nepeta racemosa
Nepeta raphanorhiza
Nepeta scordotis
Nepeta sessilis
Nepeta sibirica
Nepeta sibthorpii
Nepeta souliei
Nepeta spruneri
Nepeta staintonii
Nepeta stewartiana
Nepeta sungpanensis
Nepeta supina
Nepeta taxkorganica
Nepeta tenuiflora
Nepeta tenuifolia
Nepeta tuberosa
Nepeta veitchii
Nepeta virgata
Nepeta wilsonii
Nepeta yanthina
Nepeta zandaensis
Kocimiętki znajdują zastosowanie w ziołolecznictwie. Są to również ważne rośliny miododajne. Wydajność z 1 hektara wynosi 150-200 kilogramów miodu. Dlatego warto sadzić je w pobliżu pasiek.
Kocimiętka znana jest także z wpływu, jaki wywiera na koty, od czego pochodzi nazwa rodzaju. Około 2/3 kotów jest podatnych na działanie kocimiętki, cecha ta jest dziedziczna.
Rośliny zawierają terpeny, będące prawdopodobnie kocim feromonem. Kiedy kot wyczuwa kocimiętkę zaczyna się w niej tarzać, chwytać łapami, gryźć, lizać, następnie głośno mruczy i miauczy. Trwa to około 10 minut, po czym zwierzę traci zainteresowanie rośliną. Po kolejnych 2 godzinach cały proces może zajść na nowo. Małe kocięta i starsze koty wykazują mniejsze zainteresowanie kocimiętką, bardzo wyczulone na jej działanie wydają się być osobniki w wieku rozrodczym.
Przynajmniej trzy gatunki kocimiętki przyciągają koty, są to: Nepeta cataria, N. grandiflora i N. ×faassenii. Większość pozostałych gatunków nie została przebadana pod tym kątem.
Naturalne krzyżówki:
Nepeta ×faassenii
xarxar