prus-ogrod-saski.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BOLESŁAW PRUS

Ogród Saski

Mylisz się, kochany przyjacielu, jeżeli sąǳisz, że zawsze samotny stąpałem po żwirze,

który w tej chwili tysiące nóg depcą. Patrz, teraz na przykład, w jak pięknym znajduję się

kółku roǳinnym! …

Ta szanowna, aczkolwiek przysaǳista matrona, w jedwabnej sukni, z tak tkliwym

zaufaniem opierająca się na moim ramieniu, to pani X., właścicielka nieco zadłużonych

dóbr ziemskich.

Ten wysmukły, co chwila rumieniący się anioł w aksamitnej garybaldce¹, to panna

Zoﬁa, córka poprzeǳającej; ma  lat, ,  rubli posagu i wyobraża sobie, że w Saskim

Ogroǳie wszyscy tylko na nią patrzeć i z niej wyśmiewać się będą.

Ten rozkoszny -cioletni chłopaczek w niebieskiej sukience, przewiązanej pod ramio-

nami lakierowanym paskiem, miłe bobo w kaszkieciku z aksamitnym guzem i jedwabnym

fontaziem², to mały Franio, syn starszej, a brat młodszej mojej towarzyszki.

Ten na koniec -letni płowowłosy wyrostek, wiecznie przestraszony i wiecznie wszyst-

kim ustępujący z drogi, to kuzyn opisanej familii. Był jakiś czas w szkołach, obecnie bawi³

przy cioci jako praktykant gospodarski i pełni obowiązki tymczasowego wielbiciela panny

Zoﬁi. Nosi aksamitną żokiejkę, jasnooliwkowe ineksprymable⁴, popielaty żakiet i ciem-

nozielone rękawiczki, które zdają się stanowić dla niego przedmiot najwyższej chluby nie

wyłączającej jednak zakłopotania.

Cała nasza grupa, razem z Bibi (kieszonkową suczką, której głowa przypomina du-

ży kłębek bawełny), otóż cała grupa ceremonialnym krokiem posuwa się ku Saskiemu

Ogrodowi. Podróż nasza trwa już około trzech kwadransów, ale ani na chwilę nie tra-

cimy dobrego humoru; w droǳe parę razy kiwaliśmy na dorożkarzy, ale grubianie ci,

zobaczywszy tak liczną roǳinę, umykali co im sił starczyło. Brniemy więc dalej, bawiąc

się rozmową o ogroǳie, który od kilku dni spęǳa sen z ﬁglarnych oczek panny Zoﬁi.

— Ach, Boże! Boże! … wzdycha mama. — Wleczemy się, jak ǳiady na odpust… Ty

pewnie żenujesz się iść z nami, panie Bolesławie, bo to my paraﬁanki…

— O pani! Wszakże i ja jestem paraﬁaninem…

— To prawda, żeś ty Wołyniak, poczciwy… Wy wszęǳie tacy: serce złote, jak nie

wymawiając u ciebie, a w głowie ﬁu i ﬁu! … jak u naszego kochanego Właǳia na ten

przykład…

Kochany Właǳio wyszczerzył białe zęby w kierunku swoich zielonych rękawiczek,

a po raz setny zarumieniona panna Zoﬁa wtrąciła:

— Ciekawam barǳo, jak też wygląda ten wasz sad Saski, czy tam warszawski? …

— Musi być okrągły! … — domyślił się -letni Właǳio, przechoǳąc z prawej

strony na lewą.

— Przeciwnie, kochany panie Władysławie — odparłem — jest czworoboczny, a je-

żeli pana interesują szczegóły topograﬁczne, to dodam, że ma od wschodu Saski Plac, od

zachodu targ za Żelazną Bramą, od południa ulicę Królewską, a od północy całą gromadę

domów…

¹ garadka — czerwona koszula, naśladująca ubiór żołnierzy Garibaldiego.

² a — kokarda zastępująca krawat.

³ ai (daw.) — przebywać.

⁴ iksra (daw., żart.) — kalesony.

Słuchacz mój widocznie zrozumiał objaśnienie, ponieważ przeszedł z lewej strony na

prawą.

— A wrotaż są jakie? … — spytała znowu panna Zoﬁa tym rozkosznym głosikiem,

któremu wybacza się nawet nonsensy.

— O, są pani!… całe z żelaznych krat…

— Ooo… ! — zǳiwiło się towarzystwo.

— Bram tych jest aż sześć…

— A… ooo! … — był nowy wybuch zǳiwienia.

— Jedna — ciągnąłem — wychoǳi na Saski Plac, druga na kościół Ewangelicki,

trzecia na Marszałkowską, czwarta na targ, piąta na ulicę Żabią, a szósta na Niecałą…

— Mamo… Mamo! … — zawołał nagle spotniały Franio — a przez płot czy bęǳiemy

przełazić?

— Franiu, bądź grzeczny! — zgromiła go siostra. — Niechże nam pan powie, cóż

tam więcej jest? …

— Uważa łaskawa pani, są naprzód cztery kąty…

— I chi! chi!… jaki ty zbytny⁵, panie Bolesławie — ucieszyła się mama.

— Cztery kąty barǳo interesujące, ponieważ w północno-wschodnim znajduje się

strzelnica…

— Jezus! Maria! — zaoponowały damy.

— O, to sobie strzelę z parę razy! … — wykrzyknął Właǳio i poszedł na lewo.

— Strzelnica jednak nie funkcjonuje już od kilku tygodni…

— Coś się zepsuło… — zauważył Właǳio już z prawej strony.

— W kącie południowo-wschodnim jest cukiernia…

— Aj… na lody, mamo, na lody!… — przerwała mi panna.

— Zajǳiem! … Zajǳiem!…

— W kącie południowo-zachodnim jest zakład kumysowy⁶, wody mineralne i mle-

czarnia…

— Chryste Panie!… — zǳiwiła się mama. — W takim saǳie mleczarnia? … A zsia-

dłegoż mleka dostanie? …

— O, dostanie!…

— Zajǳiemże i tam…

— W kącie północno-zachodnim jest plac dla ǳieci…

— Bożeż ty mój! … — wykrzyknęła matrona. — A cóż ony tam robią?

— Bawią się z niańkami…

— Robaczki wy moje serdeczne! … Ach, bodaj ciebie, panie Bolesławie, że ty wiesz

tak wszystko…

W czasie tych wyǳiwiań minęliśmy Saski Plac, przeszli ulicę, na której mało nas nie

rozjechano, i zbliżyliśmy się do głównego wejścia. Zauważyłem, że twarz panny Zoﬁi robi

się purpurowa, i że w duszy jej tymczasowego adoratora powstają niejakie wątpliwości co

do popielatego żakietu, ciemnozielonych rękawiczek i jasnooliwkowych uzupełnień.

— Nie można, nie można!… — odezwał się w tej chwili dozorca do jakiegoś barǳo

podszarzanego jegomości.

— Za co on jego nie wpuszcza? … — szepnęła mi do ucha strwożona mama.

— Bo jest źle ubrany — uspokoiłem ją.

— A nas-że? …

Nie dokończyła azesu, ponieważ z kolei zwrócono się i do nas.

— Państwo będą łaskawi wziąć pieska na sznurek…

— Bibi na sznurek? … Bibi? … — wykrzyknęła panna Zoﬁa,

— No, jeżeli on się tak nazywa, to Bibi…

— Cóż to bęǳie, panie Bolesławie, kiedy my nie mamy sznurka? To chyba ty, Wła-

ǳiu, musisz biedną Bibi odnieść do domu.

— A może by ją można na szpagat? … — spytał surowego dozorcy oszołomiony

Właǳio, po raz pierwszy zapominając o kolorze swoich rękawiczek.

— Można… można!…

⁵ (daw.) — skłonny do żartów.

⁶ ks — napój ze sfermentowanego mleka.

Ogród Saski



W odpowieǳi na to przyzwolenie, płowowłosy nasz przyjaciel wykonał kilka ruchów

w okolicach swej żakietki, a za chwilę ładna Bibi, kaszląc i opierając się, asystowała nam

przywiązana do krótkiego szpagatu. Czas był wielki, bo już i luǳie poczęli się na nas

oglądać.

— Woda!… woda!… Leje!… leje!… — wrzeszczał uradowany Franio, patrząc na rzew-

nie płaczącą fontannę.

— Franiu, bądź grzeczny! — upominała go siostra. — To pewno wodotrysk, panie

Bolesławie? … Ach, jaki piękny!…

Milczałem, nie tyle myśląc o wodotrysku, ile o szeroko otwartej gębie -letnieg

Właǳia w aksamitnej żokiejce⁷. Luǳie znowu gapią się na nas, panna Zoﬁa znowu się

rumieni… ja sam czuję pewne zakłopotanie… Szczęściem Bibi wyǳiera się z rąk swojego

pogrążonego w kontemplacji przeciwnika…

— Łapaj, Właǳiu! … — woła mama.

— Trzymaj, Właǳiu!… — powtarza panna.

Rozpoczyna się gonitwa, podczas której Bibi spod nóg jakiegoś ǳiecka wpada na

ogon⁸ jakiejś damy, zaplątuje się sznurkiem o pałasz wojskowego, a w końcu dostawszy

kĳem od podeszłego jegomości, podkula ogon i z rezygnacją poddaje się ubezwłasno-

wolnieniu. Uważam, że spacerujące grupy poczynają serio zajmować się wypadkiem Bibi,

garybaldką panny Zoﬁi i żokiejką pana Władysława — co wszystko, razem wzięte, nie

dodaje mi bynajmniej otuchy.

— Mamo, chodźmy dalej!… — prosi wysmukła Zosia.

— Idźmy — odpowiada mama — ale nie środkiem. Tu same elegantki spacerują,

i spaliłabym się ze wstydu, gdyby na nas tak dłużej patrzali.

Odchoǳimy w aleję na prawo i znajdujemy wolną ławkę. Około strzelnicy jakaś

ǳiewczynka bawi się toczeniem obręczy, druga skakaniem przez sznurek, trzecia podbi-

janiem ogromnej piłki, a kilku chłopców bieganiem i wrzaskiem.

Jeden z nich, w ubiorze marynarskim, zbliża się do nas i pyta z ukłonem:

— Proszę pana, która też goǳina?

— Trzy kwadranse na trzecią.

— Ach, jaki grzeczny chłopaczek! — szepce mama.

Marynarz zauważył Frania; chwileczkę popatrzali sobie obaj w oczy, wreszcie przybyły,

zwracając się z powtórnym ukłonem do mamy, rzekł:

— Niech pani bęǳie łaskawa temu małemu pozwolić bawić się z nami.

— Owszem!… owszem!… Idź, Franiu, bawić się z tymi grzecznymi chłopczykami —

odparła mama. — Ach, jakież cudowne ǳieci są w tej Warszawie!

W oka mgnieniu zmieszanego Frania otoczyła gromadka ǳieci, i rozpoczęło się śleǳ-

ǲiecko

two:

— Kawaler umiesz się bawić?

— W co kawaler umiesz się bawić?

— To jakiś mazgaj! …

— A skąd kawaler? …

My z mamą i z Zosią i z Właǳiem, jesteśmy aż z K…………‥

— Panowie!… Bawmy się w jenerała — zaproponował marynarz. — Wy bęǳiecie

żołnierzami, ja jenerałem, a ten mały koniem…

— Dobrze… dobrze…hura!…

Za chwilę mały Franio, trzymając sznurek w zębach, podcięty parę razy batem, cwa-

łował pomięǳy drzewami. Jenerałowie i żołnierze zmieniali się co kilkanaście sekund,

ale przybysz z K… ciągle był koniem i w charakterze tym dopóty galopował, aż zmę-

czony i wyćwiczony pejczem, upadł na ziemię, zanosząc się od płaczu. Towarzysze jego

rozpierzchli się, jak wróble.

— Ach, nicponie te warszawskie ǳieci!… Ach, urwisy!… — woła przestraszona ma-

ma, uspakajając, trzepiąc i obcierając Frania. Wreszcie kiedy przeszło i to zmartwienie,

ruszyliśmy wpoprzek alei głównej ku mleczarni.

⁷ kika — ǳiś: dżokejka, roǳaj sztywnej czapki, zwykle używanej do jazdy konnej.

⁸ g — tu: tren, ciągnąca się po ziemi część sukni.

Ogród Saski



— Chryste Panie… jakie ogony te damy noszą! … jaki tu kurz! … Taż odsapnąć nie

można… zupełnie jakby kto stado owiec przepęǳił!… — lamentowała jejmość.

— Panie Bolesławie — pyta urocza Zosia — co znaczą te beczki?

— To do polewania ulic…

— Ach, prawda! taż tu wyraźnie błoto w alejach… kurz i błoto! Oto mi sad! … u nas

na okólniku⁹ porządniej…

— A gǳież tu warzywa saǳą? — przerywa pani.

— Tu nie saǳą warzyw — odpowiadam.

— Nie saǳą⁈… A drzeważ uktowe¹⁰ są?…

— I tych nie ma….

— Nie ma!… Więc od czegóż wy ten sad trzymacie?

— Od… to jest… dla świeżego powietrza…

— Piękne mi świeże powietrze, jak pragnę szczęścia! … Wy tu zmarniejecie z takim

świeżym powietrzem… Ach, jakiż fetor¹¹! … cóż to znaczy? …

— O, to nic, proszę pani!… Iǳiemy w tej chwili aleją, przytykającą do ulicy Kró-

lewskiej, na której rynsztoki¹² trochę pachną…

— Aaa… ooo!…

Otóż i mleczarnia. Towarzystwo moje z uwagą patrzy na delektujących się krowimi

produktami Warszawiaków. Wołam a .

— Co państwo każą? …

— adsk zsiadłego mleka i sitnego chleba — odpowiada jejmość.

aa wytrzeszcza oczy.

— Mamo — szepcze Zosia — jakoś to mleko nieładne… U nas czeladź¹³ takiego by

nie jadła, dajmy spokój! …

— Fiu!… gwiżdże Właǳio. — Albo to mleko zsiadłe? To maślanka!… U nas w K.

zsiadłe mleko krajać by można…

aa ulatnia się, poznawszy o co choǳi.

(Uważam, że pierwotny zachwyt szanownej mamy naszej na widok ogrodu zmniejszył

się o  procent).

— Panie Bolesławie — mówi do mnie — a ǳieciż tu daleko? Chodźmy do tych

niebożątek.

Około Żelaznej Bramy przecinamy po raz drugi aleję główną i wchoǳimy na plac,

zawalony gromadą żyjących ciał luǳkich. ǲieci i ich niańki, rozmieszczone jak śleǳie

w beczce, sieǳą, leżą, śpią, płaczą, szyją, rozmawiają, słowem, robią wszystko, co komu

na myśl przyjǳie.

— O rany Chrystusa!… — woła mama. — Jak to, więc na tym placu bez trawy,

w tym kurzu, w tej ciasnocie, bawią się ǳieci tutejsze? O Boże! Boże… toż u nas na wsi

cielętom lepiej!…; Patrzajże, panie Bolesławie, jakie to małe ǳieckowina! … pewno mu

się jeszcze ząbki nie wyrzynają, a ono już tu? … Nianiu! … nianiu! … — zwraca się do

jednej z piastunek — a czego to ǳiecko tak płacze?…

— A bo, proszę pani, już mleka nie ma w , więc nie ma ssa …

— To ono butelkę ssie! a gǳież matka?

— Pani panem s w ogroǳie, ale pani saa nie karmi…

Poważna moja przyjaciółka machnęła gniewnie ręką, i poszliśmy dalej.

— Czy to bożnica¹⁴, proszę pana? — pyta mnie uśmiechnięty Właǳio, wskazując

ogromny, elegancki budynek w guście szwajcarsko-chińskim.

— To letni teatr, panie…

— Aaa!… proszę pana, a tenże budynek murowany na górze, co to jakby maszynka

do gotowania kawy?

— To rezerwoar wodny…

— Aaa!… A tenże parów, co to takiego?

⁹ kóik — ogroǳona część pastwiska.

¹⁰ rk — owocowy.

¹¹ r — smród.

¹² rsk — otwarty kanał ściekowy biegnący wzdłuż ulicy.

¹³ ad — służba.

¹⁴ ia — synagoga, świątynia żydowska.

Ogród Saski



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: