zagadniania 5 - 12.doc

INSTYTUT STUDIÓW PODYPLOMOWYCH

Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych   
Al. Jerozolimskie 81, Warszawa

Studia podyplomowe ,,Edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna’’

1.      Gotowość a dojrzałość szkolna.

Dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły – to terminy używane zamiennie i to zarówno u nas, jak i w innych krajach .

Dziś dojrzałość szkolną traktuje się nie tylko jako zależną od wewnętrznych procesów dojrzewania, lecz jako współmierne do wspierających dziecko lub hamujących wpływów środowiska oraz – łącznie – jako wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem a środowiskiem i wychowaniem przedszkolnym.             

W związku z tym u nas coraz częściej używa się terminu gotowość szkolna dla określenia  nie tylko gotowości do szkoły, lecz także do ucznia się.

Gotowość szkolną współcześnie rozpatruje się jako proces i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworzących warunki do uczenia się, jako efekt interakcji jednocześnie właściwości dziecka i właściwości szkoły.

Gotowość szkolna jak się powszechnie określa, to taki poziom rozwoju funkcji poznawczych i wykonawczych, który pozwala na sprostanie wymaganiom szkolnym                        i realizację programu nauczania. Ocenia się ją zazwyczaj w trzech dziedzinach: pierwsza sfera dotyczy dojrzałości fizycznej – składa się na nią prawidłowa koordynacja wzrokowo –ruchowo - słuchowa, postawa, zgryz oraz wzrost  i waga tzw. bilans sześciolatka; druga sfera społeczno - emocjonalna – obejmuje łatwość nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi, gotowość do współpracy                    w grupie i przestrzegania obowiązujących reguł, samodzielność w zakresie samoobsługi; kolejna dotyczy dojrzałości intelektualnej (umysłowej) – oznacza posiadanie odpowiedniego dla wieku zasobu słownikowego i wiedzy o najbliższym otoczeniu, umiejętność opowiadania pełnymi zdaniami na zadany temat   (np. obrazek, historyjka), zapamiętywanie wierszyków i piosenek, koncentrację uwagi na żądanie, odwzorowywanie kształtów literopodobnych, wyszukiwanie różnic                           i podobieństw, prawidłowe trzymanie ołówka, nazywanie stron (lewa, prawa)                      i rozumienie przyimków kierunkowych (z przodu, z tyłu, za, przed, nad, pod, w).

Gotowość do podjęcia nauki szkolnej jak na to wskazują poszczególne sfery, nie jest stanem, na który wystarczy poczekać, ale należy ją u dziecka rozwinąć. Pracuje się na nią przez całe życie i właśnie to, jak dziecko sobie radzi w wieku 5-6-7 lat, zależy od tego jak ta praca wyglądała we wcześniejszym okresie jego życia. Zależy też od genów, talentów rodzicielskich taty               i mamy, doświadczeń społecznych i wielu innych drobnych, choć często zasadniczych spraw dla jego rozwoju. Osiągnięcie gotowości szkolnej warunkuje sukcesy                        w nauce. 

Istotną sprawą zdaje się być pewność, że nie tylko siedmiolatek idący do szkoły jest na to gotowy, ale także szkoła, do której pójdzie jest przygotowana na jego przyjęcie. (dojrzałość instytucjonalna)

2.      Cele i zadania edukacji wczesnoszkolnej.

Zadania EW:
-Przygotowanie dziecka do życia zgodnego z samym sobą (tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania możliwości poznawczych uczniów, doskonalenie zmysłów, które dają dziecku możliwość różnorodności postrzegania zjawisk i procesów przyrodniczych i społecznych, aby uczniowie mogli przejść od dziecięcego do uporządkowanego, dorosłego rozumienia świata).

-Kształtowanie dojrzałości emocjonalnej, która pozwoli na kierowanie swoim postępowaniem. (Wyrabianie wrażliwości w kontaktach z działami kultury i zjawiskami przyrody. Rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadomą (wewnętrzną). Przygotowanie do podejmowania dłuższych wysiłków intelektualnych i fizycznych. Rozbudzanie i stymulowanie wrażliwości i zdolności dziecka. Kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania swoich myśli w mowie i piśmie. Kształtowanie aktywności umysłowej i logicznego myślenia. Tworzenie sytuacji sprzyjających poznaniu siebie, swoich potrzeb, możliwości intelektualnych, psychicznych i fizycznych. Tworzenie sytuacji do samokontroli i samooceny. Kształtowanie potrzeby dbania o swoje zdrowie i sprawność fizyczną.)
-Przygotowanie dziecka do życia przyjaznego w zgodzie z innymi (socjalizacja dziecka)- stwarzanie przyjaznego klimatu w szkole, pomaganie mu w dobrym funkcjonowaniu w szkole. Tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania poprawnych relacji (uczeń – uczeń, dziecko – rodzice, uczeń – nauczyciel, dziecko – człowiek dorosły, dziecko – kraj), tworzenie warunków do współpracy w zespole, kształtowanie poczucia współodpowiedzialności, wdrażanie do zrozumienia innych, uważnego słuchania, kulturalnego prowadzenia rozmowy, kształtowanie emocjonalnego i racjonalnego stosunku do ojczystego języka, wdrażanie do dbałości o kulturę wypowiedzi, orografii i stylu, kształtowanie poczucia przynależności do narodu, uczenie empatii i rozbudzanie wrażliwości na drugiego człowieka, zaznajamianie z normami współżycia społecznego i wdrażanie do ich przestrzegania
-Przygotowanie do życia z przyrodą- poprzez tworzenie sytuacji do kontaktów z przyrodą. Wyrabianie potrzeby poszanowania przyrody, kształtowanie postaw proekologicznych, wdrażanie do aktywnego działania na rzecz ochrony środowiska, odpowiedzialność za środowisko, budzenie zainteresowań przyrodniczych
-Przygotowanie do korzystania z zasobów informacyjnych cywilizacji- tworzenie sytuacji do posługiwania się podstawowymi nośnikami informacji (słowo), odbieranie i przekazywanie informacji gestem, ruchem, barwą, tempem wypowiedzi; odbieranie i przekazywanie informacji poprzez mówienie, mimikę, pantomimę, czytanie, pisanie malowanie, śpiewanie, schematy rysunkowe, symbole matematyczne; zapoznanie z metodami i technikami uczenia się; rozwijanie własnych strategii uczenia się; posługiwanie się przyborami szkolnymi, podstawowymi urządzeniami informacyjnymi i technicznymi
 

3.      Sylwetka rozwojowa dziecka w wieku wczesnoszkolnym.

              Okres od 7 do 12 lat życia nazywamy młodszym wiekiem szkolnym. W tym czasie zachodzą dalsze zmiany rozwojowe zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Wielkie znaczenie ma podjęcie i kontynuowanie nauki w szkole. Oznacza to zmianę dominującej formy działalności. Tak jak w poprzednim okresie dominowała zabawa, tak obecnie dominującym rodzajem działalności staje się nauka (uczenie się w szkole). Dziecko rozwiązuje teraz zadania, jego zachowanie się jest oceniane, musi podporządkować się różnym wymaganiom i wypełniać obowiązki – tak więc nauka jako forma działalności różni się znacznie od zabawy. Nauka w szkole stawia dziecku pewne wymagania, ale jest również czynnikiem pobudzającym jego ogólny rozwój umysłowy.              Spostrzeżenia dzieci w wieku szkolnym są dokładniejsze niż w wieku przedszkolnym, jednak przy zadaniach bardziej złożonych występują jeszcze przejawy trudności w dokonywaniu analizy i syntezy danych.

Słabość spostrzeżeń małych dzieci wiąże się między innymi z tym, że ich uwaga ma w zasadzie charakter mimowolny.

              W późniejszych okresach życia uwaga nabiera cech dowolności – to dziecko zwraca teraz swoją uwagę na określone właściwości spostrzeganego przedmiotu i może ją utrzymać na nim przez dłuższy czas. Zaczątki wyższej formy uwagi można zaobserwować już u dzieci w wieku przedszkolnym. Sytuacja ta zmienia się z chwilą podjęcia nauki szkolnej. W miarę jak dziecko zaczyna kontrolować swoją uwagę, jego spostrzeżenia stają się dokładniejsze, bardziej planowane i systematyczne. Dziecko uczy się obserwować. Zdobywanie umiejętności obserwowania wiąże sięz przechodzeniem od spostrzegania ogólnikowego, synkretycznego, do spostrzegania analityczno-syntetycznego. Ogólne warunki życia dziecka
w młodszym wieku szkolnym, sprzyjają rozwojowi uwagi dowolnej, spostrzegawczości i umiejętności obserwowania.

              W wieku szkolnym istotne miejsce zajmuje problematyka pamięci. Wraz z wiekiem powiększa się np. zakres pamięci bezpośredniej – dziecko potrafi powtórzyć coraz więcej usłyszanych elementów, wypowiedzi (słów, sylab).  Zmiany te polegają na rozwoju pamięci dowolnej. U dzieci w wieku przedszkolnym przeważa pamięć mimowolna
i ta właściwość pamięci cechuje jeszcze początkowe lata wieku szkolnego. Nauka szkolna stwarza warunki i bodźce do kształtowania się pamięci dowolnej. Dziecko uczy się stawiać przed sobą zadanie zapamiętania i zdobywa pewną kontrolę nad pamięcią. Wskazuje się na to, że pamięć logiczna rozwija się dopiero w wieku dorastania, a w poprzednich okresach dominuje pamięć mechaniczna.

              W młodszym wieku szkolnym obserwuje się postęp w rozwoju rozumowania. Wzrasta zdolność do ujmowania istotnego znaczenia pewnych stanów rzeczy jako przesłanek wnioskowania, a także pojawiają się bardziej dojrzałe formy rozumowania przybierające postać indukcji lub dedukcji.  Ważne  znaczenie  dla  zrozumienia  rozwoju myślenia ma teoria J. Piageta. W ujęciu tej teorii wiek przedszkolny charakteryzuje się brakiem odwracalności myślenia, dlatego myślenie to określono mianem „przedoperacyjnego”. Wiek od 7-17 lat do stadium „operacji konkretnych”. Czynności umysłowe stają się teraz odwracalne. Umożliwia to dziecku powracanie w myśli do punktu wyjścia, toteż w istotny sposób wzrastają jego możliwości umysłowe. Charakterystycznym objawem tych możliwości jest kształtowanie pojęć stałości: masy, objętości. W latach nauki wzrasta indywidualny słownik dziecka. Na początku nauki w szkole dzieci dysponują dość pokaźnym zasobem słów, to jednak mowa rozwija się nadal. W poszczególnych etapach rozwoju mowy, między innymi treści mowy i motywów mówienia, wypowiedzi dzieci odnoszą się do zagadnień związanych ze zdobywaniem wiedzy i uczenia się. Dzięki temu rozszerza się nie tylko zakres poznanych rzeczy i zjawisk, ale także zasób przyswajanych zwrotów językowych dotyczących stosunków oraz czynności myślowych.

              Procesy poznania (spostrzegania i myślenia) mają na szczeblu nauki początkowej swoisty charakter. Występują one mianowicie na tym szczeblu w postaci bardziej rozwiniętej niż na szczeblach wyższych, kiedy to stopniowo się kondensują, ujawniając swoje istnienie w postaci gotowych wyników. W tak rozwiniętym procesie myślenia występują poszczególne momenty, dotyczące analizy badanego przedmiotu,
a następnie jego uogólnienia. Proces ten musi być pełniejszy, bardziej rozwinięty, gdy dziecko operuje mniejszym zasobem uogólnień, staje się bardziej skrótowy, jakby skondensowany, im większym zasobem gotowych uogólnień się posługuje. Wówczas skracają się czynności analizy, skraca się droga od analizy do uogólnienia. Gdy procesy poznawcze występują w kontekście bliskich dziecku zadań, zwłaszcza związanych
z przetwarzaniem otaczającej nas rzeczywistości, łatwiej kształtują się
w nim pożądane motywy uczenia się, a na tym podłożu lepiej rozwijają się zainteresowania poznawcze. Motywacja wiąże się mocno ze sferą uczuć, wiadomo,  jak  cennym  kapitałem  wychowawczym  jest  duża  wrażliwość uczuciowa dziecka w okresie nauczania początkowego.

              Jedną z właściwości psychicznych dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest ciekawość otaczającego je świata. Ciekawość jest głęboko zakorzenioną dążnością pobudzającą do działania; przejawia się
w pragnieniu i dążeniu do poznawania wiedzy i działania, w potrzebie zrozumienia i objęcia w posiadanie zewnętrznego świata. Ciekawość, to najważniejszy warunek kształcenia i wychowania, to właściwość, która prowadzi do powstawania stałych zainteresowań.

              Drugą charakterystyczną właściwością dziecka wstępującego do szkoły jest potrzeba aktywności i szeroko pojętego działania. Dostrzeganie tej właściwości, umiejętne jej wykorzystywanie i rozwijanie decydują w znacznym stopniu o powodzeniu pracy szkolnej. Nauczanie, więc powinno być tak organizowane, aby dawało ujście naturalnej aktywności dziecka, zaspokajało jego potrzebę działania. Nauczyciel spełnia w tym procesie rolę organizatora, który inspiruje i kieruje działalnością poznawczą uczniów oraz stwarza sytuacje, w których dzieci operują przedmiotami, dotykają, badają, zestawiają, porównują.

              Aktywne uczestniczenie w procesie nauczania angażuje
i rozwija dziecko. Dziecko wypowiada się ruchem, piosenką, rysunkiem, wycinanką  i  innymi  wytworami   rąk.   Bardzo  chętnie  bawi  się  w  teatr i odgrywa małe scenki teatralne, a także przygotowuje inscenizacje znanych utworów dla dzieci. Różnorodna twórczość dziecka to sposób wyrażania świata, to swoiste wyrażanie i przeżywanie rzeczywistości, to jednocześnie możliwość wyładowania energii.              Nauczanie, w którym uczeń więcej działa niż słucha jest nie tylko zgodne z właściwościami psychicznymi dziecka, ale jednocześnie rozwija je wszechstronnie, działanie bowiem, poznawanie i myślenie wzajemnie się uzupełniają  i  warunkują.  Działanie  dziecka  to także wyrażanie własnych przeżyć, uczuć, myśli i zainteresowań.

              W młodszym wieku szkolnym aktywność dziecka podlega daleko idącemu przeorganizowaniu, co stanowi z jednej strony podstawę, z drugiej zaś rezultat uczenia się. W tym okresie kształtują się bardzo intensywnie wszystkie podstawowe warunki rozwoju aktywności dziecka. Przejawia się to w postępach rozwoju głównych form jego działalności: uczenia się, zabawie i pracy.

              W młodszym wieku szkolnym intensywnie rozwijają się fizyczne warunki aktywności dzieci, tak motorycznej – szczególnie w zakresie precyzyjnych czynności rąk, jak i umysłowej. W młodszym wieku szkolnym wzrasta zdolność dzieci do podejmowania i wykonywania działań planowych. Dziecko coraz bardziej uświadamia sobie zadania jakie przedsiębierze lub jakie zostaną mu powierzone i staje się zdolne do aktywnej samokontroli i koncentracji na zadaniu w toku jego realizowania. Zmiany te obejmują spostrzeganie, zapamiętywanie i przypominanie sobie, rozumowanie i w ogóle myślenie. Umożliwia to uczącemu się dziecku świadome wykonywanie zadań, od których wymaga się ukierunkowanego
i skoncentrowanego wysiłku umysłowego. Rozwój zdolności kierowania procesami własnej aktywności odbywa się w znacznej mierze dzięki ćwiczeniom, jakim dzieci są poddawane w czasie nauki szkolnej.

              Aby dobrze zrozumieć na czym polega praca nauczyciela z uczniem, należy poznać psychologiczne i biologiczne uwarunkowania rozwoju dziecka.

4.      Metody aktywizujące we wczesnej edukacji.

Przez metody aktywizujące rozumiemy metody nauczania zwiększające czynny udział uczących się w zajęciach dydaktycznych i ograniczające rolę nauczyciela do pomagania uczącym się w realizacji celów kształcenia i kontroli postępów.

       Jest wiele metod aktywizujących, które można zastosować w kształceniu na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Ich ilość stale wzrasta, gdyż istnieje możliwość modyfikacji metod już stosowanych.

         
Metoda przypadków (zdarzeń)- polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów przypadku zawierającego problem.
Podstawą tej metody jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej (do l strony). Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych. Po zapoznaniu się z opisem zdarzenia następuje faza uzupełniania informacji.

Metoda sytuacyjna - polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie na dyskusji nad zawartym problemem i przyjęciem określonego rozwiązania, oraz podjęciu decyzji.
Opis sytuacji, to nie tylko opis z metody przypadków, ale komplet materiałów związanych z danym problemem (od kilku do kilkuset stron). Powinien zawierać wszystkie informacje istotne dla podjęcia decyzji - nie ma tu bowiem fazy uzupełniania opisu przez nauczyciela.

Metoda inscenizacji – polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów staje się aktorami i odgrywa przydzielone przez nauczyciela role zgodnie z przygotowanym scenariuszem. Pozostali uczniowie są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.

Metoda gier dydaktycznych
Jest to metoda oparta na grze, która jest zabawą prowadzoną według ściśle określonych reguł postępowania, prowadzących do konkurowania grających ze sobą, uczących się w ten sposób osób. Wśród gier dydaktycznych można wyróżnić: quizowo – turniejowe, planszowe, sytuacyjne, decyzyjne, inscenizacyjne.

Metoda projektów - to metoda nauczania, w której uczniowie realizują „duże" przedsięwzięcie (znacznie obszerniejsze od zadania domowego) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Zadanie jest realizowane przez uczniów samodzielnie, ale koordynowane jest ono przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu.
Projekty mają rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, dobierania i korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonuje się najczęściej grupowo. Jest to praca długoterminowa.

Metoda dyskusji
Dyskusja związana z wykładem – odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu, mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia treści.

Burza mózgów - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie.

Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana)
Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:
- dyskutujących ekspertów (panel)
- uczących się słuchaczy (audytorium).
Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.

Dyskusja okrągłego stołu
Dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami zajęć, a nauczycielem, przedstawiającym pewien problem, jak również między samymi uczestnikami.
Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję).

Dyskusja piramidowa. Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

Drzewo decyzyjne - stanowi graficzny obraz procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Po zdefiniowaniu problemu uczniowie pracując w grupach określają cele i wartości istotne dla osób podejmujących decyzję. Następnie znajdują różne możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie „gałęzi" drzewa. Potem określają pozytywne i negatywne skutki każdego możliwego rozwiązania, by na koniec podjąć ostateczną decyzję.

Nauczając metodami aktywizującymi nauczyciel pełni rolę przewodnika organizującego sytuacje dydaktyczne, sterującego odkrywaniem przez ucznia wiedzy.

5.      Sposoby kontroli i oceny postępów i osiągnięć uczniów w młodszym wieku szkolnym.

WSTĘP

Ocenianie uczniów jest bardzo ważnym problemem. Aby wyrazić prawidłową i rzetelną opinię o wiedzy, zdolnościach, umiejętnościach oraz rozwoju ogólnym ucznia, nauczyciel musi brać pod uwagę bardzo dużo czynników.

W warunkach szkolnych ocena może wyzwalać aktywność ucznia, wzmacniać jego dążenie do pokonywania trudności, do coraz wyższych osiągnięć - wraz przeżywaniem zadowolenia oraz satysfakcji, jak i porażek. Może jednak także, przy nieprawidłowym jej stosowaniu, zniechęcać, budzić urazy, poczucie niemożności osiągania sukcesu czy pokonania trudności.

Prawidłowo sporządzona ocena szkolna powinna odzwierciedlać aktualny stan wiedzy ucznia, jego postępy w nauce, a także włożony wysiłek. W ocenie cyfrowej bardzo trudno uwzględnić wszystkie wymienione czynniki. Natomiast opisowy sposób oceniania daje pełną informację o aktualnych postępach, stanie umiejętności i wiedzy dziecka oraz braków i trudności z jakimi się zmaga.

Kontrola i ocena - podstawowe pojęcia

Na system oceniania składają się dwa podstawowe elementy: kontrola i ocena. Jest to zapewne związane z wieloznacznością pojęcia samej oceny. W. Okoń (1984) podaje następujące definicje:
ocena - wypowiedź o charakterze wartościującym, będąca wyrazem opinii - pozytywnej lub negatywnej - o przedmiocie oceny.
ocena szkolna - ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny lub opinia wyrażona w formie pisemnej czy ustnej, a także zewnętrzne objawy zachowania się nauczyciela (mimika, gest). Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażenia własnego stosunku do osiągnięć lub niepowodzeń ucznia.
ocenianie uczniów - proces wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni lub ocen opisowych.
stopień szkolny - ocena wyrażona za pomocą przyjętej w danym kraju skali ocen, zazwyczaj skala ta ma postać liczbową lub słowną.

Interesująca jest interpretacja pojęcia kontroli dokonana przez R. I. Arendsa (1995). Termin kontroli odnosi się do wszelkich czynności nauczyciela gromadzenia informacji o uczniach i klasie. Informacje te można zdobywać sposobami nieformalnymi, na przykład dzięki obserwacji lub rozmowom, albo formalnymi poprzez prace domowe lub testy. Kontrolę i ocenę można rozpatrywać jako działanie umożliwiające podejmowanie właściwych decyzji dotyczących nauczania i uczniów.

Ocenianie to proces dochodzenia do opinii lub przypisywania wartości. Wystawianie stopni jest aktem oceny, ponieważ nauczyciel określa, jakiej wartości odpowiada uzyskana informacja.

M. Jakowicka (1994) podkreśla, że kontrola i ocena w warunkach szkolnych stanowi jedność procesu, bowiem kontrola ze strony nauczyciela, zawsze prowadzi do wyrażenia jego stosunku do wykonanego przez dziecko zadania.

R. Więckowski (1998) uważa, że kontrola powinna być traktowana przez pedagogów i uczniów jako rzecz potrzebna i pożyteczna, ponieważ mobilizuje do systematycznej pracy nad sobą, wyrabia pozytywny stosunek do nauki. Prócz tego pozwala zorientować się w stopniu opanowania wiedzy. Wynik kontroli może być przedstawiony za pomocą stopnia szkolnego lub w formie pochwały, uwagi, w sposób opisowy wyrażający opinię o wykonanym zadaniu. Dlatego bardzo istotne jest umiejętne połączenie kontroli z oceną.

Można wyróżnić dwa rodzaje oceniania:
- jawne, w którym w sposób celowy i zamierzony przedstawiamy osobie pozytywne lub negatywne stanowisko wobec jej różnych form działalności,
- utajone, w trakcie którego oceniamy kogoś nieintencjonalnie, często nawet sobie tego nie uświadamiając.

Według M. Taraszkiewicz (1996) cechą oceny jest jej powszechność. Cały czas, od dziecka jesteśmy poddawani permanentnej ocenie (robisz to dobrze, źle, tak, nie tak...) Oceny wypowiadane przez kogoś przenikają bardzo głęboko, konstruując matrycę pewności, własnych kompetencji, obrazu samego siebie i poczucia własnej wartości. Ocena powinna być konstruktywna (ocena zachęcająca do dalszych prób), oraz w części instruktażowa (powinna zawierać opis tego co uczeń potrafi, a co jest do poprawienia). Jest to potrzebne, ponieważ motywację do dalszych prób buduje się na fundamencie kompetencji już posiadanych. Autorka podkreśla problem informacyjności oceny. Uczeń musi wiedzieć, za co otrzymuje taką, czy inną ocenę. Każda ocena dziecka, to także ocena samego siebie, swoich umiejętności jako przekazującego wiedzę i umiejętności.

Cele oceniania i funkcje oceny w szkole

Ocenianie postępów ucznia w nauce nie należy do czynności łatwych. Wymaga od nauczyciela dużego doświadczenia oraz rzetelności w celowej obserwacji, opartej na systematycznej kontroli pracy uczniów, jak również obserwacji rozwoju ucznia. Dlatego przed ocenianiem stawiamy według A. Brzezińskiej (1998) następujące cele:
- edukacyjne -w których pytamy o to, czy stawiane dziecku wymagania, oczekiwania, nie są zbyt wysokie, niskie, czy dziecko w swym działaniu zmierza we właściwym kierunku, czy spełnia te wymagania w oczekiwanym czasie. Źródłem tych wymagań jest program kształcenia.
- rozwojowe - ujawniają się w pytaniach o to, jak daleko jest dziecko względem własnych możliwości, (pytamy o to czy dokonują się jakieś zmiany w dziecku, w jakim zmierzają kierunku, jaki jest ich zakres, jakie tempo i dynamika tych zmian), a nie tylko na jakim poziomie rozwoju jest dziecko aktualnie.

Funkcje oceny w szkole według B.Śliwerskiego (1996) są następujące:
1. funkcja selekcyjna polega na tym, że nauczyciel dokonuje przez ocenę określonej selekcji społecznej, wydaje opinię o kompetencjach ucznia, stwarzając tym samym podstawę do ustalenia jego szans na sukces lub porażkę.
2. funkcja informacyjna ocen jest zwrotnym odzwierciedleniem nabywanych przez ucznia kompetencji, diagnozą aktualnego lub minionego poziomu osiągnięć.
3. funkcja motywacyjna ocen określa sens uczenia się. Najczęściej przez tę funkcję rozumie się pobudzanie i ukierunkowanie aktywności edukacyjnej uczniów.
4. funkcja emocjonalna ocen wiąże się poruszeniem sfery uczuciowej i emocjonalnej ucznia oraz jego wrażliwości moralnej (np. lęku, radości, ambicji, złości sumienia)
5. funkcja afirmacyjna ocen niesie z sobą możliwość pochwalenia się przez ucznia czy zaprezentowania na zewnątrz własnych osiągnięć.
6. funkcja kontrolna ocen polega na przystosowaniu zachowań ucznia do wymagań szkolnych i osiągania założonych przez pedagogów celów.
7. funkcja restrykcyjna ocen - to rodzaj udzielonej kary za brak postępów w uczeniu się
i zachowaniu.
8. funkcja dokumentacyjna ocen - to formalizacja prawna procesu oceniania.
9. funkcja instruktażowa ocen możliwa jest jedynie w odniesieniu do ocen opisowych, kiedy to nauczyciel w oparciu o diagnozę proponuje uczniowi określone formy aktywności ze względu na lepsze wykorzystanie jego potencjału rozwojowego.

Funkcje oceniania uczniów w toku procesu kształcenia prowadzą do różnego rodzaju innowacji. B.Śliwerski (1994) wyróżnia następujące modele oceniania uczniów w naszych szkołach:

MODEL TRADYCYJNY - LEGALISTYCZNY
- stopnie szkolne wystawia się w postaci not szkolnych w skali od 6 do 1 z dominującym w nich kryterium opanowania wiedzy;

ZMODYFIKOWANY MODEL TRADYCYJNY: PUNKTOWO - OCENOWY lub LITEROWO - OCENOWY
- przyznawane uczniom za wiedzę i umiejętności punkty lub litery są przeliczane na stopnie;

ZMODYFIKOWANY MODEL TRADYCYJNY: SYMBOLICZNO - OCENOWY
- nauczyciel zamiast not szkolnych przekazuje dzieciom ich symboliczną postać, a więc słoneczka, rakiety, chmurki itp.;

MODEL ALTERNATYWNY - BEZ STOPNI ALE SELEKCYJNY
- uczniowie nie uzyskują w ciągu roku szkolnego żadnych stopni tylko ocenę opisową, ale jej następstwem jest promocja do następnej klasy lub też nie;

MODEL ALTERNATYWNY - BEZ STOPNI I BEZ PROMOCJI
- polega na tym, że uczniowie nie otrzymują żadnych not szkolnych i nie są selekcjonowani i klasyfikowani do następnej klasy. Przekazywana im ocena opisowa spełnia głównie funkcję diagnostyczno - informacyjną i motywacyjno - afirmacyjną .

Mankamenty tradycyjnego ocenienia

W tradycyjnym modelu nauczania ocena dotyczyła tego wszystkiego, co obejmował program kształcenia, z niego głównie wypływały wymagania, jakie stawiano przed dzieckiem. W tej sytuacji często nie ze złej intencji negowano "odmienność" drogi rozwojowej ...