4. Kształtowanie się i autonomizacja pojęć sztuka i poezja na tle sześciu pojęć estetycznych.
Autonomizacja i kształtowanie się pojęcia „sztuka”: techne -> ars -> sztuka – każde z tych pojęć (od greckiego, przez łacińskie, aż do nowożytnego i potem nowoczesnego) ma inny zakres znaczeniowy.
Techne – przede wszystkim „umiejętność”, akt twórczy oparty na regułach (rzeźba, retoryka, architektura, strategia – zdecydowanie NIE poezja, wg Platona była wieszczeniem, pogląd przejęty przez scholastyków). Szerszy zasięg niż znaczenie współczesne i scholastyczna ars – sztuki piękne + rzemiosło + część nauk (logika!). Podział sztuki na liberales i vulgares (wyzwolone i pospolite) – sztuki umysłowe i sztuki wymagające wysiłku fizycznego (także np. malarstwo i rzeźba!).
Ars – odnosiło się bezpośrednio do sztuk wyzwolonych (7 - gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). Przeciwstawiano im (zgodnie z zasadą symetrii) 7 sztuk pospolitych (w scholastyce nazywanych mechanicznymi) - podział Radulfa zwanego Płomiennym i Hugona od św. Wiktora (XII w.). Rudolf: ars victuaria, służąca żywieniu ludzi, lanificaria, służąca ich przyodzianiu, architectura, dająca im schron, suffragatoria, dająca środki transportu, medicinaria, lecząca choroby, negotiatoria, będąca umiejętnością wymiany dóbr i militaria, czyli sztuka obronna. Wykaz Hugona: lanificium, armatura, navigatio, agricultura, venatio, medicina, theatrica.
Sztuka w Odrodzeniu – przyłączenie poezji do grona sztuk (w duchu Poetyki Arystotelesa, który wymienia poezję jako umiejętność, przy opisywaniu reguł tragedii – pierwszy włoski przekład Poetyki autorstwa Segniego to 1549 rok). Przemiana myślenia o sztuce – odłączenie od niej rzemiosł i nauk oraz wytworzenie jednego pojęcia łączącego sztuki. Oddzielenie rzemiosł spowodowane dążeniami artystów – zła sytuacja ekonomiczna rzemieślników, lokowane kapitału w dziełach sztuki spowodowały wzrost zamożności malarzy, rzeźbiarzy, architektów. Początkowo, artyści chcieli być równi uczonym (zgłębianie reguł, sztuka jako techne – np. Da Vinci), później zaczął dominować pogląd, iż sztuka nie może dublować nauki, tzn. zajmować się tym samym i tak samo jak ona (Michał Anioł, Galileusz). Kłopot z nazewnictwem – początkowo nie istniały scalające nazwy zawodów i samej sztuki (np. nie istniało pojęcie rzeźbiarza, zamiast niego podział wg materiału w jakim tworzono – metal, drewno, wosk). Pojęcie sztuk plastycznych powstało już w XVI wieku, ale dopiero w wieku XVIII zaczęło obejmować to, co dziś nazwalibyśmy sztuką. Istniała w wieku XVI świadomość pokrewieństwa malarstwa, rzeźby i muzyki, ale bez wiedzy, co je łączy.
Pomysły na scalenie sztuk i nazwy owej sztuki:
Sztuki umysłowe: pojęcie Manettiego, 1532, sztuki, które są wytworem umysłu i do umysłu się zwracają, tak naprawdę to tylko nowa nazwa sztuk wolnych, nie obejmuje swoim zakresem niczego nowego niż one (włączał do zbioru nauki, wyłączał z niego poezję)
Sztuki muzyczne: pojęcie Marsilio Ficino, obejmowało gramatykę, poezję, retorykę, malarstwo, architekturę, muzykę. Sztuki muzyczne to pojęcie dwuznaczne – z jednej strony zwraca uwagę na dźwięk, rytm, z drugiej zaś na służbę Muzom.
Sztuki szlachetne: pojęcie Giovaniego Capriano, obejmowało poezję, malarstwo i rzeźbę ze względu na ich wyższy status od innych sztuk i rzemiosł.
Sztuki pamięciowe: pojęcie Lodovico Castelvetro, sztuki służą temu, by rzeczy „utrzymać w pamięci” (malarstwo, architektura, rzeźba, poezja)
Sztuki obrazowe: pojęcie istniejące jako manifestacja ut pictura poesis Horacego. Sztuka jako coś, co przedstawia, jest obrazowe.
Sztuki poetyczne: także hasło zaczerpnięte od Horacego (ut poesis pictura – odwrócenie ut pictura poesis) – poetyczność, metaforyczność jako to, co wyróżnia sztukę.
Sztuki piękne: pojęcie Francesco da Hollanda (koniec XVI w.), powtórzone przez Francoisa Blondela (1675), w zakres sztuki wchodzić miały architektura, poezja, wymowa, komedia, malarstwo, rzeźba, muzyka i taniec. Pojęcie to przechodzi do XVIII wieku, gdzie Charles Batteaux do sztuk pięknych zaliczy malarstwo, rzeźbę, muzykę, poezję, taniec, architekturę i wymowę. Pojęcie i jego zakres się ustabilizowały. Dopiero w XVIII w. kolejna rewolucja (Schiller – sztuka jest tym, co samo ustanawia swoją regułę).
Pojęcie poezji: u greków poesis oznaczało „produkować”, dopiero po jakimś czasie zawęziło się do tworzenia wierszy. Podobnie poietes oznaczało pierwotnie wytwórcę. Poezja nie była uważana za sztukę – Arystoteles uważał ją za rodzaj wieszczenia, starożytni zwracali uwagę na jej wymiar psychagogiczny (kierowane duszami).
Silveria