Leki przeciwwirusowe
Wirusy
• Nie są komórkami i nie zawierają własnego aparatu metabolicznego, są wyłącznie wewnątrzkomórkowymi pasożytami, tzn. muszą korzystać z procesów metabolicznych komórek gospodarza, do których wnikają i które zakażają, dlatego trudne jest przyczynowe leczenie chorób wirusowych.
• DNA wirusy wnikają do jądra komórki żywiciela i ukierunkowują tworzenie nowych wirusów.
• RNA wirusy ukierunkowują tworzenie nowych wirusów zwykle bez angażowania jądra komórkowego gospodarza (wirusy grypy są wyjątkiem, ponieważ angażują jądro komórki gospodarza).
• RNA retrowirusy (np. wirus AIDS, wirus białaczki komórek T) zawierają enzymy, odwrotne transkryptazy, które wykonują kopię DNA na podstawie wirusowego RNA. Taka kopia DNA integruje się z genomem komórki gospodarza i ukierunkowuje tworzenie nowych cząstek wirusa.
• DNA wirusy i choroby przez nie wywoływane to:
- poksowirusy (ospa, krowianka),
- herpeswirusy (półpasiec, opryszczka, mononukleoza zakaźna),
- adenowirusy (zapalenie gardła, zapalenie spojówek),
- papillomawirusy (brodawki).
• RNA wirusy i choroby przez nie wywoływane to:
- ortomiksowirusy (grypa),
- paramiksowirusy (odra, świnka)
- wirus różyczki (rubiwirus - niemiecka odra)
- rabdowirusy (wścieklizna)
- pikornawirusy (przeziębienia, zapalenie opon
mózgowych, poliomyelitis)
- retrowirusy (AIDS, białaczka komórek T).
Etapy cyklu życiowego wirusów - potencjalne punkty uchwytu leków
1) adsorpcja, penetracja
2) uwolnienie genomu wirusa- odpłaszczenie
3) wytwarzanie białek regulatorowych (regulacja replikacji genomu wirusa i modyfikacja metabolizmu gospodarza
4) replikacja genomu
5) wytwarzanie białek strukturalnych
6) składanie cząsteczki wirusa - dojrzewanie
7) uwalnianie.
Znaczenie poszczególnych etapów przedstawia się następująco:
• Adsorpcja – proces przylegania wirusa do powierzchni komórki opiera się na połączeniu ze specyficznym receptorem. Białko wirusowe, od którego zależy rozpoznanie komórki to tzw. białko wiążące receptor.
• Penetracja jest procesem wnikania wirusa do komórki po jego uprzednim połączeniu się z receptorem. Może ono zachodzić na jeden z trzech podstawowych sposobów:
– fuzja – zachodzi w przypadku wirusów, które są otoczone błoną lipidową zawierającą białko fuzyjne. Otoczka lipidowa wirusa zlewa się z błoną komórkową, dzięki czemu wirus wnika do wnętrza;
– wiropeksja jest sposobem polegającym na wykorzystaniu naturalnych mechanizmów komórki, które są wykorzystywane do pobierania różnych substancji odżywczych i regulacyjnych, także w tym przypadku wirus musi posiadać otoczkę
– „wślizgiwanie się” (endocytoza) polega na bezpośrednim przejściu przez błonę komórki. Zachodzi ono w przypadku wirusów bezotoczkowych.
• Odpłaszczenie wirusa polega na uwolnieniu materiału genetycznego wirusa. W przypadku fuzji i wiropeksji zwykle następuje ono już podczas wnikania, gdyż jest bezpośrednio związane z mechanizmem penetracji.
• Produkcja białek wczesnych – zanim genom zostanie zreplikowany, często zdarza się, że potrzebne są białka niezbędne odpowiedzialne za zmianę metabolizmu komórki.
• Replikacja genomu zachodzi w różny sposób, zależnie od charakteru materiału genetycznego.
• Produkcja białek późnych zachodzi z reguły na podstawie kodu genetycznego ze świeżo wyprodukowanych nowych genomów. Są to zwykle białka strukturalne wchodzące w skład kapsydu, oraz białka umożliwiające prawidłowe złożenie wirionów.
• Składanie wirionów to proces, w którym dochodzi do wytworzenia nukleokapsydów.
• Uwalnianie wirionów z komórki następuje po ich złożeniu:
q wirusy bezotoczkowe zwykle uwalniają się po śmierci komórki i jej rozpadzie,
q natomiast wirusy otoczkowe pączkują z powierzchni komórki. Otoczka lipidowa wirusa to zwykle pozyskany na tym etapie fragment błony komórkowej gospodarza.
• Zakażenie organizmu
Leki stosowane w zakażeniach wirusami Herpes
Wszystkie leki z tej grupy są analogami nukleozydów (z wyjątkiem foskarnetu) – antymetabolitami.
Farmakokinetyka leków stosowanych w zakażeniach wirusami Herpes:
Zmienna biodostępność przy podaniu p. o. (wpływ posiłku), bardzo dobra
penetracja do OUN, wydalane głównie drogą nerkową.
Leki z tej grupy są najczęściej stosowanymi lekami przeciwwirusowymi!
• acyklowir - herpes zoster-varicella
• gancyklowir - CMV
• zydowudyna - HIV
• lamiwudyna - HIV hepatitis B
• rybawiryna – RSV, wirus Lassa, wspomaganie działania interferonu α w WZW typu C
• widarabina - herpes zoster
• amantadyna - wirus grypy A
• didanozyna - HIV (przy nietolerancji zydowudyny)
• foskarnet - CMV
• interferon - hepatitis B, hepatitis C (przewlekłe)
• delawirdyna (DLV), efawirenz (EFV), newirapina (NVP)
• zanamiwir - wirus grypy
• sakwinawir, ritonawir (RTY), indinawir (IDV), nelfinawir (NLF) - HIV-1, HIV-2, SIV
Leki hamujące syntezę kwasów nukleinowych
Acyklowir (Aciclovir, Zovirax, Virolex)
- wykazuje dużą aktywność w stosunku do wirusów Herpes simplex ale ich nie
niszczy
- stosowany w leczeniu infekcji wirusem Herpes simplex (opryszczka narządów
płciowych, opryszczka śluzowa skóry i opryszczkowe zapalenie mózgu)
- w leczeniu ospy wietrznej u pacjentów osłabionych immunologicznie
- profilaktycznie u pacjentów, u których planuje się terapię immunosupresyjną
lub radioterapię, a którzy są zagrożeni ponowną infekcją wirusem latentnym
- skuteczny po podaniu miejscowym, doustnym pozajelitowym, a droga podania
zależy od miejsca i ciężkości zakażenia
- stosowany w terapii AIDS, ponieważ potęguje wpływ zidowudyny na wisusa HIV-1
Dawkowanie:
W ospie wietrznej
dorośli i dzieci > 40 kg 800 mg 4 -5x/dobę z przerwą nocną przez 5 – 7 dni,
dzieci młodsze: 80 mg/kg/dobę doustnie.
W półpaścu - dorośli 800 mg co 4 godziny (5x/dobę ) z przerwą nocną przez 7 dni doustnie.
W opryszczce wargowej - dorośli 200 mg co 4 godziny (5x/dobę) z przerwą nocną przez 5 - 10 dni doustnie.
W opryszczkowym zapaleniu mózgu – 10 mg/kg mc. co 8 godzin wlew dożylny.
Preparaty:
Heviran tabl. powl. 200, 400 i 800 mg wszystkie op. po 30 szt.
Zovirax tabl. 200 mg – op. 25 szt.; 800 mg – op. 35 szt
Gancyklowir (Cymeven, Cymévan)
• stosowany w infekcjach wirusem cytomegalii (CMV), zwłaszcza u pacjentów w zapaleniu siatkówki wywołanym CMV u pacjentów z AIDS;
• wirus cytomegalii jest oporny na acyklowir
• hamuje także replikację wirusów opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca.
• Stosowany i.v., nie wchłania się p.o.
Działania niepożądane – NIE SĄ wspólne dla całej grupy!
Acyklowir - dobrze tolerowany, wysypki, problemy gastryczne najczęściej- podrażnienie błon śluzowych, nudności,biegunki, rzadziej- neuro- i nefrotoksyczność
Cidofowir – nefrotoksyczność, depresja szpiku, kwasica metaboliczna
Gancyklowir – mielosupresja(15-40%), odklejenie siatkówki, uszkodzenie nerek i wątroby, zaburzenia neurologiczne (5 – 15%) , a z pośród nich - drgawki.
Foskarnet – niewydolność nerek, hipo/hiperkalcemia, zaburzenia rytmu serca
Przykłady innych leków przeciwwirusowych
Dokozanol (Erazaban)
Erazaban
Lek na opryszczkę, którego skuteczność została potwierdzona badaniami klinicznymi.
Lek na polskim rynku, który zawiera dokozanol – unikalną i efektywną substancję aktywną najnowszej generacji. Dzięki niej wirus nie wnika do wnętrza zdrowej komórki skóry.
l Erazaban w porównaniu do profilu działania innych leków na opryszczkę, ponieważ wzmacnia barierę ochronną zdrowej komórki skóry i nie pozwala wirusowi wniknąć do jej wnętrza. W ten sposób zapobiega replikacji wirusów, dzięki czemu skraca czas trwania opryszczki i może łagodzić jej przebieg.
Erazaban ma najwyższą skuteczność wtedy, kiedy jest stosowany w leczeniu wczesnych objawów opryszczki, jest skuteczny – według wyników badań klinicznych przyśpiesza czas gojenia opryszczki nawet o 50%.
Leki o bezpośrednim działaniu na wirusy
Denotiwir (Vratizolin, Polvir)
Pochodna izotiazolu, o działaniu przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym – działa na wirusy Herpes simplex
(HSV) i Herpes varicella-zoster (HVZ) oraz bakterie Gram dodatnie (Staphyloccocus aureus), znosi ból
występujący w półpaścu. Działa bezpośrednio na układ odpornościowy organizmu, zwiększając jego aktywność p-wirusową.
Działa przeciwzapalnie.
Stosowany miejscowo w zakażeniach wirusem opryszczki zwyklej, ospy wietrznej oraz półpaśca.
miejscowo na chorobowo zmienioną skórę kilka razy na dobę. Leczenie trwa zwykle ok. 5 dni.
Leki stosowane w zakażeniach wirusami grypy
Inhibitory odpłaszczania: amantadyna i rimantadyna
Amantadyna (Viregyt K, Amantix))
• ingeruje w replikacje wirusów grypy A
• wąski zakres działania ,
• nefro- i neurotoksyczne.
• Rzadko stosowane
• stosowana także w leczeniu choroby Parkinsona.
Rimantadyna (Flumadine)
• działanie i zastosowanie podobne do amantadyny.
Inhibitory neuraminidazy: Zanamiwir i Oseltamiwir
Zanamiwir (Relenza)
• działa na wirusy grypy typu A i B
• zmniejsza nasilenia objawów, jeśli podany jest w ciągu 48 h od ich wystąpienia
• stosowany w leczeniu i profilaktyce grypy szczególnie u dzieci, ale także profila
tycznie u zdrowych osób dorosłych
• podawany przez drogi oddechowe
• dobrze tolerowany, stosować najlepiej do 48 od wystąpienia objawów
• .
Oseltamiwir
• bardzo dobra biodostępność p.o., nie metabolizowany w wątrobie, wydalany z moczem
• działania niepożądane: rzadkie z p.pok. i dróg oddechowych
• zalecany do leczenia grypy – najlepiej do 48 od wystąpienia objawów
• zapobieganie grypie po kontakcie z osobą, u której stwierdzono grypę
Leki stosowane w zakażeniach HBV i HCV oraz innych
Leki stosowane w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby:
rybawiryna,
interferon alfa,
analogi nukleozydów (tenofowir, lamiwudyna)
Rybawiryna
...
Mathew19951