© Wydawnictwo WAM, 2005, O TRÓJCY ŚWIĘTEJ
O TRÓJCY ŚWIĘTEJ
„Źródła Myśli Teologicznej”
Serię redagują:
Adam Bandura, Arkadiusz Baron, Tytus Górski, Henryk Pietras i Edward Staniek
1. Orygenes, O zasadach, 1996
2. Św. Atanazy, Listy do Serapiona, 1996
3. Pamfil, Obrona Orygenesa, Rufin, O sfałszowaniu pism Orygenesa, 1996
4. Trójca Święta. Tertulian, Przeciw Prakseaszowi, Hipolit, Przeciw Noetosowi, 1997
5. Teodeoret z Cyru, Komentarz do Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian, 1997
6. Orygenes, Korespondencja, 1997
7. Ireneusz z Lyonu, Wy k ład nauki apostolskiej, 1997
8. Św. Hieronim, Komentarz do Księgi Jonasza, 1998
9. Teodoret z Cyru, Komentarz do I i II Listu do Koryntian, 1998
10. Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, cz. 1, 1998
11. Grzegorz Cudotwórca, Mowa na cześć Orygenesa, 1998
12. Grzech pierworodny. Augustyn, Proces Pelagiusza, 1999
13. Mariusz Wiktoryn, Dzieła egzegetyczne, 1999
14. Teodoret z Cyru, Komentarz do listów do Galatów, Efezjan, Filipian i Kolosan, 1999
15. Pelagiusz, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, 1999
16. Orygenes, Homilie o Księgach Izajasza i Ezechiela, 2000
17. Demonologia w nauce Ojców Kościoła. Hipolit, O antychryście, 2000
18. Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię wg św. Mateusza, (cz. 1; hom. 1-40), 2000
19. Ambrozjaster, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, 2000
20. Teodoret z Cyru, Komentarz do Listów do Tes., Tym., Tyt., Filem. i Hebr., 2001
21. Św. Grzegorz z Nyssy, Drobne pisma trynitarne, 2001
22. Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Theodota, 2001
23. Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię wg św. Mateusza, (cz. 2; homilie 41-90), 2001
24. Dokumenty Soborów Powszechnych, tom I, 2001
25. Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza (cz. 2), 2002
26. Dokumenty Soborów Powszechnych, tom II, 2002
27. Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, 2003
28. Ambrozjaster, Hieronim, Pelagiusz, Komentarze do Listu do Tytusa, 2003
29. Rufin z Akwilei, Obrona przed zarzutami Hieronima, 2003
30. Dokumenty Soborów Powszechnych, tom III, 2003
31. Św. Ambroży, Wyjaśnienie symbolu. O tajemnicach. O sakramentach, 2004
32. Orygenes – Hieronim, Homilie o Księdze Psalmów, 2004
33. Dokumenty Soborów Powszechnych, tom IV, 2004
34. Grzegorz z Nyssy, Homilie do błogosławieństw, 2005
35. Nowacjan, O Trójcy Świętej, 2005
WYDAWNICTWO
KRAKÓW
rok założenia 1872
Nowacjan
Przekład
Ks. Grzegorz Jaśkiewicz
Wydawnictwo WAM • Księża Jezuici Kraków 2005
Tytuł oryginału De Trinitate Nowacjana
© Wydawnictwo WAM, 2005
Redakcja Ks. Adam Bandura CM
Projekt okładki Andrzej Sochacki
ISBN 83-7318-479-1
NIHIL OBSTAT. Prowincja Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincjał. Kraków 5 stycznia 2005 r., l.dz. 5/05.
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. (012) 62 93 200 • fax (012) 429 50 03
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl
DZIAŁ HANDLOWY
tel. (012) 62 93 254, 62 93 255, 62 93 256; (012) 423 75 00
fax (012) 430 32 10
e-mail: handel@wydawnictwowam.pl
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWam.pl
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
PRZEDMOWA
Pod tym tytułem, który najczęściej kryje w sobie pierwsze słowa do jakieś dysertacji, tłumaczenia, powieści czy jakiegokolwiek innego dzieła, autorzy dość często opisują jaka była geneza jego powstania.
Jednych mobilizowały okoliczności jak wojna, innych choroba1, ponie-waż wyłączeni z wiru codziennego życia mieli dużo czasu, aby oddać się jakiejś systematycznej pracy. Inni po prostu znaleźli sobie terapię zajęcio-wą w trudnych chwilach życia. Ten casus łączy się z niniejszym tłumacze-niem. Do niego dołącza się zainteresowanie pracą magisterską obecnego Rektora Seminarium Polskiego w Paryżu, ks. dra Józefa Grzywaczewskie-go, która traktowała o dziele, którego praktycznie nie było2. Pozostając od czasów seminaryjnych życzliwą dla mnie osobą jednym zdaniem skłonił mnie do pracy, mówiąc: „Weź i przetłumacz De Trinitate Nowacjana”. Za-leżało mu na oficjalnym tłumaczeniu, bowiem dobrze poznał autora z III w.
Nowacjan jest teologiem mało znanym, a najczęściej kojarzonym z sektą nowacjan, która od niego wzięła swój początek. Nowacjana można porównać ze smutnym przypadkiem Orygenesa, który w swej twórczości nie po-pełnił żadnego błędu teologicznego, a został potępiony w 300 lat po śmier-ci. Trzeba było czekać aż czternaście wieków, aby Sobór Watykański II powrócił do jego myśli. Jak Orygenes bronił chrześcijaństwa przed różny-
1 H. Wójtowicz, Sedulius Caelius. Opera omnia – Dzieła wszystkie, Lublin 1999, s. 5.
2 J. Grzywaczewski, Polemika antygnostycka w De Trinitate Nowacjana, w: Studia An-tiquitatis Christianae 7(1986), fasc. 1, s. 223–261. Tu znajdują się obszerne fragmenty tejpracy.
6Nowacjan
mi zarzutami i obiegowymi oszczerstwami, czego dowodem jest jego obszerne dzieło Contra Coelsum, tak Nowacjan w De Trinitate dokładnie wyjaśnia w oparciu o Pismo św. naturę Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Staje w obronie nie tylko Trójcy Świętej, ale przede wszystkim Bóstwa Syna Bożego, zwalczając herezje ówczesnego wieku jak chociażby patrypasja-nizm, modalizm, doketyzm, ebionityzm czy adopcjonizm (jak również za-lążki nestorianizmu i monofizytyzmu). Jego wywody niewątpliwie przyczyniały się do pogłębienia prawd wiary, Pisma św. i miejmy nadzieję, że taką rolę odegra to dzieło w rękach Czytelnika, publikowane w Źródłach Myśli Teologicznej.
Wydaje się słuszne, że nie można potępiać dzieła, które zostało napisane przed zarzutami stawianymi Nowacjanowi pod koniec jego życia. Wystąpił bowiem przeciwko papieżowi Korneliuszowi, który gotowy był przyjąć na łono Kościoła tych, którzy wyparli się wiary po odprawieniu przepisanej pokuty. Dzieło ma swoją wartość i może być wzorem w celu konstruowania innych wywodów dla rozwiązania ważnych kwestii religijnych.
WPROWADZENIE
1. Biografia autora3
Data i miejsce narodzin Nowacjana nie są dokładnie znane. Urodził się on prawdopodobnie około roku 200 po Chrystusie. Według Filostorgiusza byłby pochodzenia frygijskiego4. Jest to mało prawdopodobne i to przypuszczenie zostało odrzucone prawie jednomyślnie.
Oczywiście chciano także przyłączyć Nowacjana, przez takie pochodzenie, z frigijską sektą montanistów. W rezultacie jego nauczanie i sposób myślenia są bliskie koncepcjom montanistów. Jednakże poziom jego łaci-ny, a także znajomość literatury i kultury jasno zaprzeczają hipotezie pochodzenia frygijskiego. Ani styl, ani język nie zdradza jego obcego pochodzenia.
W 250 r. Nowacjan nagle ukazał się w historii Kościoła. Nie znamy daty i powodów jego nawrócenia na chrześcijaństwo. Jedyne świadectwo odnośnie jego chrztu zostało nam przekazane przez jego wielkiego adwersarza Korneliusza w liście do Fabiusza5, biskupa Antiochii, który cytuje Euzebiu-sza6: „Punktem wyjścia jego wiary jest Szatan, który wszedł w niego i zamieszkał w nim w odpowiednim czasie. Przyszli mu z pomocą egzorcyści,
3 Zob. ...
burydom