323. Raport z realizacji projektu „Metody analizy j.o.ś. w kontekście badań porównawczych”.pdf

(512 KB) Pobierz
Etnolingwistyka 28
Lublin 2016
III. Z życia naukowego
DOI: 10.17951/et.2016.28.323
Jerzy Bartmiński
Iwona Bielińska-Gardziel
Wojciech Chlebda
Raport z realizacji projektu
M
ETODY ANALIZY
JĘZYKOWEGO OBRAZU ŚWIATA W KONTEKŚCIE BADAŃ
PORÓWNAWCZYCH
Grant na realizację projektu o nazwie
Metody analizy językowego obrazu świata
w kontekście badań porównawczych
zarejestrowany jako NPRH 0132/NPRH2/
H12/81/2012 został przyznany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
na lata 2012–2015 Jerzemu Bartmińskiemu zatrudnionemu w Instytucie Slawistyki
PAN w Warszawie. Kierownikiem grantu był prof. Jerzy Bartmiński, współwyko-
nawcami dr Iwona Bielińska-Gardziel (pełniąca też funkcję sekretarza) i prof. Woj-
ciech Chlebda. Celem grantu było wypracowanie narzędzi pojęciowych służących
analizie i opisowi językowego obrazu świata, a w szczególności: 1) opracowanie
sposobów definiowania znaczeń ze szczególnym uwzględnieniem przydatności de-
finicji kognitywnej; 2) operacjonalizacja terminów
koncept, pojęcie, wyobrażenie,
stereotyp;
3) określenie miejsca analiz etymologicznych w rekonstrukcji JOS; 4)
sprawdzenie przydatności różnego typu ankiet do rekonstrukcji JOS; 5) sprawdze-
nie możliwości wykorzystania korpusów językowych i indywidualnych (autorskich)
tekstów.
Wszystkie te zadania miały zostać przetestowane na materiale nazw wartości
w różnych językach Słowian i ich sąsiadów. Wybrano do opracowania – w nawiąza-
niu do wcześniejszych sugestii rady naukowej Konwersatorium EUROJOS – hasła:
dom, Europa, praca, wolność
i
honor.
Do zadań w ramach grantu wpisano
też „opracowanie
Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów
na materiale
wybranych języków”
1
.
Do współpracy zostali zaproszeni uczestnicy konwersatorium EUROJOS
2
oraz
członkowie dwu komisji etnolingwistycznych – krajowej (przy Komitecie Języko-
znawstwa PAN) i międzynarodowej (przy Międzynarodowym Komitecie Slawi-
stów). Łącznie w pracach grantowych wzięło udział 76 osób z 16 krajów, opra-
cowania do LASiS złożyło 57 osób.
Według formuły zawartej w umowie chodzić miało tylko o „zredagowane tomy w po-
staci wydruku komputerowego, przekazane do recenzji wydawniczej”. Wydanie
Leksykonu
nie było już objęte umową grantową.
2
O konwersatorium EUROJOS zob. artykuł J. Bartmińskiego i I. Bielińskiej-Gardziel
15 lat Konwersatorium EUROJOS
(w tym tomie „E”).
1
324
Z życia naukowego
Ze środków grantu sfinansowano 2 konferencje, 3 spotkania warsztatowe oraz
(częściowo) panel etnolingwistyczny na XV Międzynarodowym Kongresie Slawi-
stów (Mińsk, IX 2013). Były to:
1. Konferencja EUROJOS VII (Puławy, 24–25 VI 2013) „Teoria językowego ob-
razu świata i metody jego rekonstrukcji. Problem eksplikacji wartości” została
zorganizowana wspólnie z Instytutem Filologii Polskiej UMCS. Konferencja do-
tyczyła m.in. sposobu budowania definicji leksykograficznych, rozumienia ter-
minów:
koncept, pojęcie, stereotyp
oraz problemu profilowania pojęć
3
. Z konfe-
rencją połączono warsztaty (26–27 VI 2013) poświęcone uzgodnieniom dotyczą-
cym przygotowania i przeprowadzenia ankiet. W konferencji oraz w warsztatach
uczestniczyło łącznie 46 osób z 9 krajów; przedstawiono 29 referatów.
2. Warsztaty EUROJOS VIII (Puławy, 8–10 XII 2013) poświęcono uzgodnieniom
metodologicznym dotyczącym korzystania z baz tekstów i sposobom budowania
artykułów hasłowych (porównywano makiety haseł). Uczestniczyło w nich 28
osób z 7 krajów, przedstawiono 29 referatów
4
.
3. Warsztaty EUROJOS IX (Puławy, 20–22 III 2014) poświęcono problemom pro-
filowania oraz prezentacji makiet artykułów hasłowych 5 opracowywanych kon-
ceptów. Uczestniczyło w nich 26 osób z 6 krajów
5
.
4. Na konferencji EUROJOS X (Puławy, 20–23 XI 2014) prezentowano finalne
wersje semantycznych analiz wybranych konceptów (z uwzględnieniem profilo-
wania). Uczestniczyło w nich łącznie 49 osób z 11 krajów, przedstawiono 35
referatów
6
.
Owocem odbytych spotkań, warsztatów i dyskusji jest seria publikacji. Na ła-
mach rocznika „Etnolingwistyka” (tomy 24–26; 2013–2015) opublikowano artykuły
o
honorze/czci, Europie, pracy, domu, radości
i
biedzie
(niektóre nie były
finansowane z grantu, lecz pozostawały z nim w związku tematycznym). Kilka
rozpraw ukazało się w dwóch tomach lubelskiej „czerwonej serii” pod nagłówkiem
Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów
7
.
Jeśli idzie o
Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów,
udało się opubli-
kować tom 1.
D
OM
(red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka, Lu-
Istotne znaczenie dla prac zespołu miały szczególnie dwa referaty (opublikowane
w kolejności jako teksty): Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej,
Od separacyjnego do
holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem arty-
kułów w „Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów”,
[w:]
Wartości w językowo-
-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów
3.
Problemy eksplikowania i profilo-
wania pojęć,
red. I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, Lublin
2014, s. 71–102) oraz Niny Gryshkovej,
Leksem, pojęcie, stereotyp, koncept, znaczenie,
idea
–
propozycja regulacji terminologicznych
(w tym samym tomie, s. 21–50).
4
Zob. sprawozdanie I. Bielińskiej-Gardziel i J. Szadury w „E” 26 (2014).
5
Zob. sprawozdanie I. Bielińskiej-Gardziel z EUROJOS VII, VIII i IX w „E” 26 (2014).
6
Zob. sprawozdanie Ałły Kożynowej w „E” 27 (2015).
7
Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów
2.
Wokół eu-
ropejskiej aksjosfery,
red. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmiń-
ska, Lublin 2014;
Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów
3.
Problemy eksplikowania i profilowania pojęć,
red. I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegow-
ska-Bartmińska, J. Szadura, Lublin 2014.
3
Z życia naukowego
325
blin 2015) oraz poważnie zaawansować przygotowanie kolejnych 4 tomów: t. 2.
E
UROPA
(red. Wojciech Chlebda), t. 3.
P
RACA
(red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata
Brzozowska, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska), t. 4.
W
OLNOŚĆ
(red. Maciej
Abramowicz, Jerzy Bartmiński), 5.
H
ONOR
(red. Dejan Ajdaczić, Petar Sotirov).
W pracach nad
Leksykonem
uczestniczył międzynarodowy zespół językoznaw-
ców z wszystkich bez mała krajów słowiańskich (bez Macedonii i Słowenii) i nie-
których pozasłowiańskich, w sumie 57 osób.
Uczestnicy, akceptując założenia definicji kognitywnej, stosowali ją do analizy
i sposobu przedstawiania wyników w zróżnicowany sposób. Udało się uzgodnić
rozumienie terminów
leksem, znaczenie leksykalne, pojęcie
i
koncept
(tj. pojęcie
wzbogacone konotacjami kulturowymi, wyobrażenie, stereotyp w sensie Putna-
mowskim), wszyscy autorzy uznali też, że szczególną przydatność dla rekonstrukcji
JOS mają analizy etymologiczne nazw. Pokazano przydatność metod eksperymen-
talnych (ankiet otwartych) do rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu świata;
potwierdzono przydatność korpusów językowych i potrzebę sięgania do tekstów in-
dywidualnych (autorskich). Jednak założenie, że porównanie skupi się na tym, co
w poszczególnych językach w najszerszym zakresie jest wspólne (a jest to potoczna,
standardowa odmiana języka), okazało się zbyt restryktywne, bowiem wiele rele-
wantnych kulturowo informacji o dużej wyrazistości udawało się wydobyć z tekstów
poetyckich.
Ankiety oparte w zamierzeniu na jednym wspólnym pytaniu „Co według ciebie
stanowi o istocie prawdziwego X-a?” niektórzy autorzy uznali za niewystarczające,
w związku z czym wzbogacali je dodatkowymi pytaniami oraz testami skojarze-
niowymi. Wątpliwości pojawiły się w związku z użyciem w pytaniu modyfikatora
„prawdziwy”, który miał służyć ukierunkowaniu odpowiedzi na stronę wyobraże-
niową („Jak postrzegasz i konceptualizujesz X-a?”), a nie stronę przedmiotową
(„Jaki jest X”?), chodziło bowiem o uzyskanie zróżnicowanych narodowo stereoty-
pów (tj. subiektywnych wyobrażeń) Europy, domu, honoru itd., a nie opisów ency-
klopedycznych. Wyniki ankiet są w artykułach przywoływane tylko w wersji synte-
tycznej, ich dokładniejsze omówienie przesunięto do osobnego tomu pt.
Nazwy war-
tości w językach europejskich. Raport z badań empirycznych,
który ukaże się pod
redakcją Iwony Bielińskiej-Gardziel, Małgorzaty Brzozowskiej i Beaty Żywickiej.
Największe trudności powstały w związku z próbami profilowania wyobrażeń
bazowych. Znane z gramatyki kognitywnej pojęcie „profilowania”
8
większość au-
torów starała się stosować w zmodyfikowanej wersji proponowanej przez badaczy
lubelskich
9
. Nie udało się jednak osiągnąć w tym zakresie pełnego porozumienia
i kwestia ta wymaga osobnej analizy.
Por. Ronald Langacker,
Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie,
Kraków 2009, s. 100
i nast.
9
Por.: Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska,
Profile a podmiotowa interpre-
tacja świata,
[w:] Bartmiński J., Tokarski R. (red.),
Profilowanie w języku i w tekście,
Lublin 1998, s. 211–224; Małgorzata Brzozowska,
Profilowanie a nominacja i etymolo-
gia,
[w:] Bartmiński J., Tokarski R. (red.), 1998, s. 249–258; Urszula Majer-Baranowska,
Dwie koncepcje profilowania pojęć w lingwistyce,
„E” 16, 2004, s. 85–109; Stanisława Nie-
brzegowska-Bartmińska,
O profilowaniu językowego obrazu świata,
„Poradnik Językowy”
2015, nr 1, s. 30–44.
8
326
Z życia naukowego
Jakie perspektywy „komparacji” otwierają opracowane paralelnie językowo-
-kulturowe obrazy wybranych pojęć? Możliwa jest konfrontacja i komparacja wie-
lokierunkowa, każdego języka z każdym, z wielu punktów widzenia, pod wybranymi
względami (aspektami). Możliwe jest też podejmowanie prób syntezy w kategoriach
kulturowych i ściśle lingwistycznych, przez odniesienie do systemu językowego –
jak to proponowała na jednym ze spotkań Swietłana Tołstojowa
10
. Przede wszyst-
kim jednak otwarto możliwość efektywnego „poszukiwania jedności w wielości”.
Taki cel nadrzędny przyświeca podejmowanym badaniom porównawczym.
Zob. jej wypowiedź opublikowaną w tomie Wartości
w językowo-kulturowym obrazie
świata Słowian i ich sąsiadów
2.
Wokół europejskiej aksjosfery,
Lublin, 2014, s. 262–265.
Postulat S. Tołstojowej podjął autor wstępu do tomu
Dom
(2015) w artykule pt.
Dom –
koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo.
10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin