KSIĘGA IZAJASZA
Wstęp do Księgi Izajasza.
Iz 1. WYPOWIEDZI PRZECIW JUDZIE I JEROZOLIMIE POPRZEDZAJĄCE WOJNĘ SYRO-EFRAIMSKĄ.. Tytuł. Niewierność i głupota narodu. Kara na Judę. Przeciw religijnej obłudzie. Elegia nad Jerozolimą. Przeciw świętym drzewom..
Iz 2. Trwały pokój mesjański. Sąd Boży nad pysznymi.
Iz 3. Nieład w Jerozolimie. Mowa przeciw dumnym mieszkankom Jerozolimy. Wdowy Jerozolimy.
Iz 4. Reszta z Jerozolimy. Przyszłe odnowienie.
Iz 5. Pieśń o winnicy. Przekleństwa na Judę. Zapowiedź asyryjskiej inwazji na Judę.
Iz 6. KSIĘGA EMMANUELA.. Powołanie Izajasza.
Iz 7. Pierwsze napomnienie dane Achazowi. Drugie napomnienie: znak Emmanuela.
Iz 8. Podwójny znak klęski dla kraju. Nagana za brak ufności Judy do Boga. Biada najeźdźcom.. Plany Boże. Oświadczenie Izajasza dane uczniom.. Pochód ludu w ciemnościach. Objawienie się Zbawcy, Księcia Pokoju.
Iz 9. Pomsta Pańska nad królestwem izraelskim..
Iz 10. Ukaranie dumnej Asyrii i jej króla. Reszta Izraela. Zapowiedź kary na Asyrię. Najeźdźca w Judzie.
Iz 11. Przyjście Mesjasza, Króla sprawiedliwego. Powrót wygnańców..
Iz 12. Hymn dziękczynny.
Iz 13. MOWY WIESZCZE PRZECIW NARODOM POGAŃSKIM.. Wyrok na Babilon.
Iz 14. Powrót z wygnania. Satyra na śmierć tyrana. Wyrok na Babilonię. Zapowiedź zagłady Asyrii. Przestroga dla Filistynów..
Iz 15. Elegia nad Moabem..
Iz 16. Ucieczka Moabitów do Judy. Druga elegia o Moabitach. Wyrok na Moab.
Iz 17. Wyrok na Damaszek i Samarię.
Iz 18. Proroctwo przeciw Kusz.
Iz 19. Przeciw Egiptowi. Nawrócenie się Egiptu i Asyrii.
Iz 20. Klęska Aszdodu.
Iz 21. Zapowiedź upadku Babilonu. Odpowiedź dla Edomitów.. Wyrok na Arabię.
Iz 22. Prorocza mowa przeciw Jerozolimie. Przeciw przygotowaniom wojennym.. Proroctwo o Szebnie i Eliakimie.
Iz 23. Wyrok na Tyr i Sydon. Poddaństwo Tyru.
Iz 24. APOKALIPSA IZAJASZA.. Poddaństwo Tyru. Zniszczone miasto. Dalszy ciąg poematu o sądzie ostatecznym..
Iz 25. Dziękczynna pieśń wybawionych. Uczta mesjańska.
Iz 26. Druga pieśń dziękczynna za zwycięstwo. Psalm eschatologiczny. Proroctwo eschatologiczne.
Iz 27. Pieśń o winnicy Pańskiej. Łaska dla Jakuba, kara dla ciemięzcy. Proroctwo.
Iz 28. MOWY PRZECIW SAMARII, JEROZOLIMIE I NARODOM POGAŃSKIM.. Przestroga dla Samarii. Mowa przeciw kapłanom i fałszywym prorokom.. Poemat przeciw złym doradcom królewskim.. Proroctwo. Ciąg dalszy poematu. Przypowieść o siewcy.
Iz 29. Poemat proroczy o Arielu. Tajemnica objawienia. Proroctwo. Na złych doradców królewskich.
Iz 30. Proroctwo. Ponowna wypowiedź przeciw poselstwu do Egiptu. Testament duchowy Izajasza. Przyszły dobrobyt. Kara na Asyrię.
Iz 31. Przeciw Egiptowi. Przeciw Asyrii.
Iz 32. Sprawiedliwy król mesjański. Kontrast między głupim a szlachetnym.. Do bezmyślnych kobiet. Zbawienie od Pana.
Iz 33. Pieśń ufności w Bogu. Boże działanie. Chwalebna przyszłość.
Iz 34. Zagadka Edomitów typem kary narodów..
Iz 35. Sąd Boży wybawieniem Izraela.
Iz 36. DODATEK HISTORYCZNY.. Najazd Sennacheryba na Judę.
Iz 37. Szukanie rady u proroka Izajasza. Powrót rabsaka do Sennacheryba i nowe poselstwo do Ezechiasza. Modlitwa Ezechiasza. Proroctwo Izajasza o Sennacherybie. Znak dla Ezechiasza. Wyrocznia przeciw Asyrii. Ukaranie Sennacheryba.
Iz 38. Choroba i ozdrowienie Ezechiasza. Pieśń Ezechiasza.
Iz 39. Poselstwo babilońskie u Ezechiasza.
Iz 40. OBIETNICE WYZWOLENIA IZRAELA.. Powołanie proroka. Zapowiedź ukazania się Boga. Wielkość Boga. Wszechmoc Boża budzi ufność.
Iz 41. Powołanie Cyrusa. Bóg jest z Izraelem.. Cuda nowego wyjścia. Pan jest jedynym Bogiem.. Zapowiedź zwycięstwa Cyrusa.
Iz 42. Pierwsza pieśń Sługi Pańskiego. Hymn o zwycięstwie Pana. Zaślepienie narodu i kara.
Iz 43. Wyzwolenie Izraela dziełem wszechmocy Bożej. Pan sam jest jedynym Bogiem.. Babilon w ruinie. Cuda nowego wyjścia. Niewdzięczność Izraela.
Iz 44. Błogosławieństwo Izraela. Pan tylko jest prawdziwym Bogiem.. Satyra na bałwochwalstwo. Orędzie Boże do Izraela. Pieśń radości. Wszechmoc Boga.
Iz 45. Przepowiednia o posłannictwie Cyrusa. Proroctwo o zbawieniu. Najwyższa władza Boga-Stwórcy. Nawrócenie pogan. Dowody Bożego działania. Pan jest Bogiem wszystkich.
Iz 46. Upadek Bela. Bóg niezrównany. Pan włada przyszłością.
Iz 47. Pieśń o zagładzie Babilonu.
Iz 48. Tylko Bóg panuje nad przyszłością. Cyrus powołany przez Pana. Pan przewodnikiem Izraela. Pieśń na wyjście z Babilonu.
Iz 49. SŁUGA PAŃSKI I JEGO DZIEŁO.. Druga pieśń Sługi Pańskiego: Boski jego wybór i trudne zadanie. Cudowny powrót Izraela z wygnania.
Iz 50. Wybawienie zawsze gotowe. Trzecia pieśń Sługi Pańskiego: Pan wspiera Sługę w prześladowaniach. Naśladowanie Sługi Pańskiego.
Iz 51. Ocalenie synów Abrahama pewne. Sąd Pana nad światem.. Przebudzenie się ramienia Pańskiego. Pan wszechmocnym pocieszycielem.. Wybawienie. Pobudka dla Jerozolimy.
Iz 52. Niewola narodu izraelskiego. Budzi się Pan i Jerozolima. Czwarta pieśń Sługi Pańskiego: Jego cierpienia, śmierć i chwała.
Iz 53.
Iz 54. Chwalebna przyszłość Jerozolimy. Miłość Pańska. Nowa Jerozolima.
Iz 55. Pokarm dla biednych. Nowe Przymierze. Bliskość i wielkość Pana. Skuteczność słowa Pańskiego. Zakończenie księgi: Radosny powrót z wygnania.
Iz 56. KSIĘGA TRIUMFU.. Przyjęcie pogan przez Pana. Niegodni pasterze. Bałwochwalstwo Jerozolimy. Pociecha dla pobożnych.
Iz 57. Bałwochwalstwo Jerozolimy. Pociecha dla pobożnych.
Iz 58. Prawdziwy post. Szabat.
Iz 59. Psalm pokutny: Grzechy Izraela opóźniają zbawienie. Urywek Apokalipsy: Zwycięstwo Pana nad złem.. Wypowiedź Boga.
Iz 60. Chwała odnowionej Jerozolimy.
Iz 61. Posłannictwo proroka.
Iz 62. Chwalebne powstanie Jerozolimy. Zakończenie.
Iz 63. Apokaliptyczny poemat o pomście Bożej. Psalm dziękczynny i błagalny.
Iz 64.
Iz 65. Rozprawa Boga z bałwochwalcami. Odpłata ostateczna.
Iz 66. Prawdziwy kult Boga. Przeciw obcym domieszkom do kultu. Poemat pocieszający. Przeciw pogańskim praktykom.. Przepowiednie o rzeczach przyszłych.
Wstęp do Księgi Izajasza
Izajasz (hebr. Jeszaja = "Zbawieniem jest Jahwe" lub "Jahwe, zbaw!") zajmuje pierwsze miejsce wśród proroków ze względu na wielką spuściznę literacką oraz na doniosłość swej teologii i proroctw mesjańskich. Pochodził ze znakomitej rodziny jerozolimskiej, może nawet spokrewnionej z rodziną królewską. Ojcem jego był Amos (Iz 1,1), różny od proroka z Tekoa. Urodził się około r. 765 przed Chr. Obdarzony wielkimi zaletami ducha, inteligencją i silną wolą, odwagą i stanowczością, zdobył wszechstronne wykształcenie i odznaczał się głęboką kulturą duchową. Bóg powołał go na proroka we wspaniałej wizji w świątyni w r. 739 (Iz 6,1nn). Spełniał tę misję ponad 40 lat współcześnie z prorokiem Micheaszem. Żydowska tradycja podaje, że poniósł śmierć męczeńską za bezbożnego króla Manassesa (699-643). W każdym razie po najeździe Sennacheryba w r. 701 giną ślady jego działalności. Izajasz był żonaty i miał dwóch synów, którym z rozkazu Boga nadał imiona symboliczne, mające sens zapowiedzi proroczych.
Wraz z powołaniem otrzymał Izajasz niełatwą misję wobec narodu. Miał nawoływać do poprawy z grzechów, zapowiadać zagładę królestwa Izraela i Judy jako karę za niewierność Bogu (rozdz. 6 [->Iz 6,1]). Działalność jego idzie w trzech kierunkach: politycznym, etycznym i religijnym. Bierze on bardzo żywy udział w życiu politycznym swego kraju, walczy o teokrację, jest bohaterem narodowym. Swe prorocze mowy i poetyckie utwory wiąże z wypadkami historycznymi. Ciągle przypomina myśl, wyrażoną w jego imieniu, że Bóg sam jest zbawieniem Izraela i dlatego naród wybrany powinien w Nim tylko pokładać całą swą ufność, odrzucając pomoc zewnętrzną i przymierza z innymi narodami. Izajasz jest wybitnym prorokiem wiary.
Jako prorok-kaznodzieja i wychowawca narodu Izajasz walczy o dobre obyczaje w życiu publicznym i prywatnym. Piętnuje wady panoszące się w różnych sferach społeczeństwa judzkiego, zwłaszcza pychę i zbytek, zepsucie moralne, wyzysk i ucisk klas niższych, niesprawiedliwość w wyrokach sądowych i w nakładaniu świadczeń publicznych, praktyki wróżbiarskie i formalizm w zewnętrznym kulcie Boga. Przepowiada klęskę narodu - niekiedy pod apokaliptycznym obrazem "dnia Pańskiego" - zawsze jednak obiecuje ocalenie małej cząstki, zdrowej "Reszty" Izraela, z której się odrodzi nowy, święty naród.
Przeciwstawiając się wpływom asyryjskim Izajasz staje do walki o czysty monoteizm w Izraelu, podobnie jak dawniej - za Achaba - walczył Eliasz. Wpływa na reformę religijną króla Ezechiasza. Jest prorokiem i teologiem jedynego, prawdziwego, najświętszego Boga, Jahwe. Już od pierwszej wizji ma silne przeświadczenie o Bożej świętości i sprawiedliwości. Opisuje również inne przymioty Boże: wszechmoc stwórczą i wieczność, wszechwiedzę i wszechobecność, wielkość i chwałę, także mądrą i troskliwą Opatrzność i miłość do ludzi, zwłaszcza do Izraela. Prorok wykazuje nieraz nicość bożków, polemizując z ich czcicielami. Boga określa różnymi tytułami: "Święty Izraela", "Mocny", "Król", "Pan Zastępów".
Jako utalentowany pisarz, Izajasz jest klasycznym poetą biblijnym. Cechy jego poezji to bogaty język, wspaniały styl, jędrne wyrażenia, piękne obrazy i porównania oraz wielka rozmaitość zastosowanych rodzajów literackich. Są tu uroczyste kazania i wyrocznie, gwałtowne nagany i groźby, żywe opisy i pouczające poematy, elegie i pieśni liryczne, nawet dramatyczne utwory i apokaliptyczne obrazy, wreszcie modlitwy i hymny.
Dzisiejsi uczeni wyróżniają na ogół trzy części Izajasza ze względu na treść i autorstwo, czyli powstanie księgi: Proto-Izajasz (rozdz. 1-39 [->Iz 1,1]), Deutero-Izajasz (rozdz. 40-55 [->Iz 40,1]), Trito-Izajasz (rozdz. 56-66 [->Iz 56,1]).
Proto-Izajasz, zwany "Księgą gróźb" od przeważającego tematu, zawiera mowy przeciw Judzie i Jerozolimie z lat 740-700 przed Chr. (rozdz. 1-12 [->Iz 1,1]), w których oprócz gróźb są też pocieszające zapowiedzi mesjańskie ("Księga Emmanuela": rozdz. 6-12 [->Iz 6,1]), mowy przeciw wrogim narodom (rozdz. 13-23 [->Iz 13,1]) i szczególnie przeciw Asyrii ok. r. 701 (rozdz. 28-33 [->Iz 28,1]), później dodane sekcje o charakterze apokaliptycznym (rozdz. 24-28 [->Iz 24,1]; 34-35 [->Iz 34,1]) oraz dodatek historyczny (rozdz. 36-39 [->Iz 36,1]). Proto-Izajasz powstał z różnych zbiorów mów prorockich i innych utworów Izajasza, które w części Prorok sam wygłosił lub napisał (Iz 6,1-Iz 9,6), w części zaś zebrali i rozszerzyli jego uczniowie (por. Iz 8,16). Nieznany redaktor połączył istniejące już zbiory w jedną całość gdzieś pod koniec niewoli babilońskiej w VI w. Sekcje apokaliptyczne zostały utworzone, a przynajmniej przerobione w duchu Izajasza przez kogoś innego w VI lub V wieku przed Chrystusem.
Deutero-Izajasz (rozdz. 40-55 [->Iz 40,1]), zwany "Księgą wyzwolenia i odnowy", przedstawia bliskie już wyzwolenia Izraela z niewoli babilońskiej jakby nowe Wyjście z Egiptu. Prorok przemawia do wygnańców jak do współczesnych sobie ludzi. Bóg wszechmocny i miłosierny sprawi to dzieło wyzwolenia darmo, z łaski swojej, przez Cyrusa, swego wybrańca. Odnowa Syjonu i całego narodu izraelskiego dokona się przez ekspiację za grzechy i nawrócenie się do Pana, przez nowy związek miłości i nowe przymierze. Dokona się to wewnętrznie dzięki zadośćuczynieniom Sługi Pańskiego, który stanowi zapowiedź Mesjasza jako pokornego, cierpiącego mękę i śmierć Proroka i Odkupiciela wszystkich ludzi z niewoli zła i grzechu. Dość powszechnie dzisiaj przyjmuje się zdanie, iż autorem tej części jest anonimowy prorok, piszący podczas niewoli babilońskiej ok. r. 550, znający doskonale naukę, język i styl Izajasza.
Trito-Izajasz, czyli "Księga triumfu". Głównym tematem jest pocieszenie i krzepienie na duchu Judejczyków po powrocie z niewoli przez opis przyszłej chwały Jerozolimy i całego Izraela w królestwie mesjańskim i w czasach eschatologicznych. Miasto święte stanie się centrum wszystkich narodów. Nieznany autor tej części tworzył i pisał po niewoli babilońskiej pod koniec VI wieku.
Ponieważ autorzy Deutero-Iz i Trito-Iz jako duchowi uczniowie wielkiego Proroka przyswoili sobie dobrze jego naukę, duchowość i nawet język - można mówić o szkole izajańskiej - przeto nic dziwnego, że cała Księga, choć powstała ostatecznie pod koniec VI wieku, została od początku przypisana samemu Izajaszowi.
Izajasz jest największym prorokiem mesjańskim. Wiele prawd nauki objawionej w NT ma swój początek już w Izajaszu, np. nauka o Słowie Bożym i odkupieniu ludzkości przez ekspiacyjną śmierć Mesjasza, nauka o konieczności łaski Bożej do dobrego i o usprawiedliwieniu z wiary przez łaskę, nauka o przymiotach Boga, zwłaszcza o Jego sprawiedliwości i świętości. Żaden z proroków ST nie przedstawił tak dokładnie osoby Mesjasza i powszechnego charakteru Jego królestwa jak Izajasz. Według jego proroctw Mesjasz - "Emmanuel" (Bóg z nami) - narodzi się z Dziewicy (Iz 7,14), otrzyma imię wyrażające Jego naturę i misję: Prawdziwy Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książe Pokoju (Iz 9,5), będzie jako potomek Dawida królem, sprawiedliwym i pełnym darów Pana (Iz 11,1nn). Pieśni o Słudze Pańskim dopełniają obrazu Mesjasza (Iz 42,1-9; Iz 49,1-7; Iz 50,1-9; Iz 52,13-Iz 53,12): będzie On pokornym głosicielem prawdy, światłością i przymierzem dla narodów oraz prawodawcą, ale nade wszystko będzie prorokiem-męczennikiem, który swoimi cierpieniami i śmiercią zastępczą zadośćuczyni Bogu za grzechy ludzi, pojedna ich z Bogiem, a stawszy się ich Zbawicielem, uzyska wieczną chwałę dla siebie i dla nich. Izajasz jest cytowany w NT aż około 85 razy. Słusznie można nazwać Izajasza "ewangelistą pośród proroków" (św. Hieronim).
Żydzi zawsze czytali i skrzętnie przepisywali Księgę Izajasza. Dowodem ich pietyzmu są choćby te dwa wspaniałe rękopisy hebrajskie z II/I w. przed Chr., znalezione w Qumran (1948 r.).
Iz 1
KSIĘGA GRÓŹB
WYPOWIEDZI PRZECIW JUDZIE I JEROZOLIMIE POPRZEDZAJĄCE WOJNĘ SYRO-EFRAIMSKĄ
Tytuł
1 Widzenie Izajasza, syna Amosa, które miał w sprawie Judy i Jerozolimy w czasach królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza. Mi 1,1
1,1-66,24 Tytuł ten wskazuje ramę chronologiczną całej działalności proroka, trudno jednak powiedzieć, czy odnosi się on do całej księgi w jej końcowej formie (rozdz. 1-66), czy może tylko do rozdz. 1-39 lub jedynie do rozdz. 1-12. W każdym razie słów „Juda i Jerozolima” nie należy rozumieć w sensie geograficznym: jest to określenie ludu wybranego, ku którego pouczeniu zostały wygłoszone wszystkie zebrane tu przepowiednie, nawet te, dotyczące Królestwa Północnego i obcych ludów.
1,1. Chronologia. W Iz 6,1 powołanie Izajasza na proroka umieszczono w roku śmierci króla Ozjasza, czyli ok. 739 przed Chr. Tutaj daje się do zrozumienia, że jego działalność prorocka trwała również za panowania króla Ezechiasza, przynajmniej do zakończenia oblężenia Jerozolimy przez Sennacheryba w 701 przed Chr. Była to burzliwa połowa stulecia, powstało wówczas i doszło do szczytu potęgi imperium neoasyryjskie, które w końcu miało się przyczynić do najazdu na Północne Królestwo, upadku Samarii oraz ogromnych zniszczeń w Judzie. Powołanie Izajasza na proroka zbiegło się w czasie z ponownym pojawieniem się zagrożenia ze strony Asyrii (na temat szczegółów asyryjskiego zagrożenia zob. komentarz do 1 Krl 22,1 oraz 2 Krl 9,14), kiedy to Tiglat-Pileser III rozpoczął swoją pierwszą kampanię w latach 740-738 przed Chr. Celem owej operacji wojennej był Arpad w północnej Syrii, jednak doprowadziła ona do zapłacenia Asyryjczykom daniny przez niektóre państwa południowe, takie jak Damaszek, Tyr, Sydon i Samarię.
Niewierność i głupota narodu
2 Niebiosa, słuchajcie, ziemio, nadstaw uszu, bo Pan przemawia: Wykarmiłem i wychowałem synów, lecz oni wystąpili przeciw Mnie. Pwt 4,26; Pwt 32,1+; Mi 1,2; Pwt 32,5-6; Pwt 32,10; Ba 4,8
1,2 W pierwszym stychu niebo i ziemia zostały powołane na świadków w procesie wytoczonym przez Boga Jego ludowi (por. Pwt 4,26; 30,19; 32,1; Ps 50,4). Poemat zawarty w w. 2-9 odnosi się do spustoszenia terytorium i oblężenia Jerozolimy bądź przez Sennacheryba w 701 r. (por. 36,ln; 2 Krl 18,13n), bądź podczas wojny syro-efraimskiej w 735 r. (por. 7,1-2; 2 Krl 16,5-9).
1,2. Zwracanie się do nieba i ziemi. Na Bliskim Wschodzie również wzywano bogów na świadków ważnych wydarzeń. Pan ogłasza oficjalne potępienie Izraela i wzywa kosmos, pozbawiony tutaj boskiego charakteru, na świadka. W jednym z traktatów chetyckich po długiej liście boskich świadków wymienia się góry, rzeki, morze, niebo i ziemię oraz wiatr i obłoki. W przymierzu, które Bóg zawarł z Izraelem (zob. komentarz do Pwt 4,26), niebo i ziemia również zostały wezwane na świadków, jest więc rzeczą właściwą, że i tutaj wysłuchują potępienia w rezultacie naruszenia przymierza.
3 Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela; Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie. Jr 8,7
Kara na Judę
4 Biada ci, narodzie grzeszny, ludu obciążony nieprawością, plemię zbójeckie, dzieci wyrodne! Opuścili Pana, wzgardzili Świętym Izraela, wstecz się odwrócili. Iz 30,9 Jr 2,13; Kpł 17,1+
1,4 Świętym Izraela. Ulubione wyrażenie Izajasza na określenie Jahwe (por. 6,3 i przyp.).
1,4. Oskarżenie narodu o grzech. W pochodzącym z VIII w. przed Chr. babilońskim Micie o Errze i Iszumie wspomina się o usprawiedliwionym zniszczeniu miast, bowiem naród gwałcił sprawiedliwość i prawo, dopuszczał się niegodziwości i knuł nikczemne spiski. Jednakże w świecie starożytnym zniszczenie słynnych miast wyjaśniano raczej jako wynik porzucenia ich przez bogów. Zwykle owo porzucenie wiązano z przestępstwami, których dopuścił się król, lub z tym, że zniszczenie było owym miastom zwyczajnie pisane.
5 Gdzie was jeszcze uderzyć, skoro mnożycie przestępstwa? Cała głowa chora, całe serce osłabłe; Kpł 26,14-33; Am 4,6-12; Jr 5,3
6 od stopy nogi do szczytu głowy nie ma w nim części nietkniętej: rany i sińce, i opuchnięte pręgi, nie opatrzone ani przewiązane, ni złagodzone oliwą. Jr 30,12-15; Łk 10,34 Rdz 19,1+
1,6 Wiersz ten, który w sensie literalnym dotyczy grzesznego i ukaranego ludu Judy, został odniesiony do męki Chrystusa, podobnie jak analogiczne teksty o cierpiącym Słudze (53,3n).
...
nbogdanus