KSIĘGA HABAKUKA
Wstęp do Księgi Habakuka.
Ha 1. Tytuł. Dialog między Prorokiem a Panem..
Ha 2. Wielokrotne "biada".
Ha 3. Modlitwa Habakuka.
Wstęp do Księgi Habakuka
Habakuk (słowo hambakuku pochodzi z jęz. asyryjskiego i oznacza roślinę jadalną) znany jest w Biblii hebrajskiej jedynie z księgi noszącej jego imię. Biblia grecka zna wprawdzie proroka o takim imieniu (Dn 14,32), chodzi jednak o osobę zupełnie inną. O jego pochodzeniu i życiu nic bliższego nie wiadomo.
Księga zawiera dwie indywidualne lamentacje prorockie (Ha 1,2-4.12-17) i paralelne do nich dwie odpowiedzi Boże (Ha 1,5-11; Ha 2,1-5); druga z nich przechodzi w pięciokrotne "biada" pod adresem nieprawych (Ha 2,6-20). Ostatni rozdział zawiera modlitwę prorocką za naród, utrzymaną w formie psalmu (Ha 3,1-19). Rubryki muzyczne świadczą o zastosowaniu tej części księgi w liturgii.
Mimo rodzajów literackich lamentacji i pięciokrotnego "biada", proroctwo Habakuka posiada dla Izraela charakter pocieszający. Karcące słowa Proroka i groźby nie dotyczą jego własnego narodu; wszelki ucisk pochodzi z zewnątrz. Habakuk użala się, że Bóg pozwala bezkarnie działać nieprzyjacielowi. Bóg jednak, podejmując dialog, powołuje się na swoją sprawiedliwość, ochraniającą ludzi prawych. Węzłowym zagadnieniem księgi jest problem odpłaty Bożej, rozważanej w odniesieniu do Izraela i narodów obcych. Bóg, rządca świata i stróż sprawiedliwości, nie może pozwolić na triumf najeźdźcy oddanego bałwochwalstwu (Ha 2,18nn), a nawet bezbożnego (Ha 1,4.13). Jakkolwiek jest on w ręku Boga narzędziem kary na Izraela i narody obce (Ha 1,12), tym niemniej Izrael jest przecież narodem sprawiedliwym (Ha 1,4), Jego "pomazańcem" (Ha 3,13). Punktem kulminacyjnym teologii sprawiedliwości u Habakuka jest stwierdzenie, że zginie ten, co jest ducha nieprawego, a sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności (Ha 2,4). Zdanie to stało się jedną z najważniejszych podstaw starotestamentalnych nauki św. Pawła o usprawiedliwieniu (Rz 1,17; Ga 3,11; Hbr 10,38), podkreślając zbawczą rolę wiary (hebr. mówi o "wierności", tłum. greckie natomiast, a za nim NT, o "wierze"). Godną uwagi jest aktualizacja proroctw Habakuka w społeczności eschatologicznej w Qumran (por. Komentarz do Habakuka - 1 QpHab).
Księga zawiera niewiele danych pozwalających na dokładniejsze ustalenie daty jej napisania. Wzmianka o Chaldejczykach (Ha 1,6) wskazuje na okres, kiedy naród ten był dobrze znany i miał znaczenie na arenie politycznej. Wprawdzie rewolty babilońskie były w okresie imperium neoasyryjskiego dość częste, o inwazji chaldejskiej można jednak mówić dopiero pod koniec panowania Nabopolassara lub raczej za Nabuchondonozora. Z drugiej strony brak jakiejkolwiek wzmianki o zdobycie Jerozolimy w r. 597 nie pozwala umieścić księgi w okresie późniejszym niż ostatnie lata VII w. Najprawdopodobniej więc proroctwa zostały wypowiedziane w latach 605-597. Taką datę potwierdzają liczne podobieństwa słownictwa i stylu między Ha a wczesnymi mowami prorockimi Jeremiasza (por. Ha 1,2nn - Jr 4,5; Jr 6,7; Jr 15,10; Jr 20,8.18).
Autentyczność dwu pierwszych rozdziałów księgi nie nastręcza obecnie poważniejszych trudności poza kilku śladami późniejszych refleksji teologicznych. Dyskusje toczą się jedynie co do psalmu Ha rozdz. 3 [->Ha 3,1], uważanego przez wielu krytyków za utwór znacznie późniejszy, być może pochodzenia liturgicznego. Jednolite słownictwo oraz formy dowodzenia teologicznego w Ha rozdz. 1-2 i 3 wskazują raczej na tego samego autora całej księgi. Brak rozdz. 3 w komentarzu qumrańskim nie przesądza jego późniejszego powstania.
Ha 1
Tytuł
1 Wyrok, który usłyszał w widzeniu prorok Habakuk.
1,1 Wyrok. Dosł.: „ciężar”, „brzemię” (por. Iz 13,1; itd. oraz Jr 23,33-40).
Dialog między Prorokiem a Panem
2 Jak długo, Panie, mam wzywać pomocy – a Ty nie wysłuchujesz? Wołam do Ciebie: Na pomoc! – a Ty nie wysłuchujesz. Hi 19,7 Jr 14,9 Ps 18,42
1,2-4 W imieniu swego ludu (por. Jr 10,23-25; 14,2-9.19-22; Iz 59,9-14) prorok żali się Jahwe na publiczne nieszczęścia. Ten tekst, bliski narzekaniom Ps i Jr, rozważany w izolacji, mógłby być odniesiony do wewnętrznego nieładu w jakimś społeczeństwie, ale kontekst w. 12-17 wskazuje niewątpliwie na ucisk chaldejski. Dlaczego sprawiedliwość oraz dobroć Jahwe (i Jego świętość, w. 13) tolerują triumf bezbożnika? Otóż panujący jest poganinem, a Juda, chociaż jest grzesznikiem, pozostaje „sprawiedliwym”, bo zna prawdziwego Boga. Odpowiedź należy do Jahwe (por. 2,1).
3 Dlaczego ukazujesz mi niegodziwość i przyglądasz się nieszczęściu? Oto ucisk i przemoc przede mną, powstają spory, wybuchają waśnie. Am 3,9-10 Jr 6,7 Jr 9,2n Ps 55,10-12
4 Tak więc straciło Prawo moc swoją, sprawiedliwego sądu już nie ma; bezbożny bowiem gnębi uczciwego, dlatego wyrok sądowy ulega wypaczeniu. Mi 7,2-3 Iz 59,14
1,2-4. Skarga na niesprawiedliwość społeczną. Chociaż Habakuk przemawiał do mieszkańców Judy u schyłku VII w. przed Chr., jego wypowiedzi na temat niesprawiedliwości społecznej są bardzo podobne do słów wypowiadanych przez proroka Amosa w odniesieniu do Północnego Królestwa Izraela w VIII w. przed Chr. Obydwaj prorocy potępiają folgujących sobie przywódców (zob. wstawkę umieszczoną obok komentarza do Am 2,6-8 na temat warunków ekonomiczno-społecznych panujących w VIII w. przed Chr. oraz komentarz do Am 5,12 na temat skorumpowanego systemu sprawiedliwości). Oskarżenia o niesprawiedliwość społeczną są częstym tematem egipskiej literatury mądrościowej. Pisarze stawiali przywódcom narodu bardzo wysokie standardy, uważali też, że niezbędnym warunkiem przetrwania ich kultury jest ujawnienie korupcji i zajęcie się nią przez osoby piastujące najwyższą władzę. W okresie Średniego Państwa (2050-1800 przed Chr.) powstał utwór zatytułowany Rozważania na temat samobójstwaujawniający społeczne bolączki, które doprowadziły niemal do zniszczenia społeczeństwa egipskiego w pierwszym okresie pośrednim (2258-2050 przed Chr.). Człowiek szukający samobójczej śmierci skarży się, że „każdy jest złodziejem”, „serca ludzkie są pełne pożądliwości”, a „przestępstwa nie oburzają nikogo”. W tym okresie niepokojów i zawirowań powstał również inny utwór, Opowieść o wymownym wieśniaku, wskazujący na konieczność zajęcia się przez rządzących postępkami sędziów, którzy „aprobują rabunek”, i nadzorców, którzy „bronią zepsucia”. „Wymowny wieśniak” wzywa sędziów, by nie przyjmowali łapówek i nie tolerowali krzywoprzysięstwa. W państwach Bliskiego Wschodu sprawiedliwość była najbardziej podstawową i najbardziej upragnioną przez społeczeństwo wartością. Obowiązkiem króla była dbałość o przestrzeganie sprawiedliwości. Jeszcze ściślejszego przestrzegania sprawiedliwości, na płaszczyźnie osobistej i społecznej, wymagało od Izraelitów przymierze.
5 Spójrzcie na ludy dokoła, a patrzcie pełni zdumienia i trwogi: gdyż Ja dokonuję za dni waszych dzieła – nie dacie wiary, gdy [wam o tym] będzie się opowiadać. Dz 13,41 Iz 29,9
1,5-11 Pierwsza odpowiedź. To sam Jahwe wzbudza bicz chaldejski. Ci poganie — przez pewien czas — są narzędziem Jego sprawiedliwości. Por. Am 3,11; Iz 10,5-27; Jr 5,14-19; 25,1-13; 27,6-22; 51,20-23; Pwt 28,47n; 2 Krl 24,2-4. Por. Nabuchodonozor, „mój sługa” (Jr 25,9; 27,6; 43,10).
1,5 Trzeci stych według grec. Tekst hebr. można też rozumieć: „(dzieło) się dokonuje”.
6 Oto powołam Chaldejczyków, lud dziki a gwałtowny, który przemierza ziemie rozległe, aby zagarnąć siedziby nie swoje.
1,6 Tego rodzaju obrazy, dające epicki opis najazdu, znajduje się u proroków częściej (por. Iz 5,26-29; 13,17-18; Jr 4,5-7.13.16-17; 5,15-17; 6,22-24; Na 3,2-3; Ez 23,22-26; 28,7-10).
1,6. Chronologia. Jeśli rozumieć proroctwo Habakuka jako zdumiewające i niewiarygodne (Hi 1,5), musiało być ono wypowiedziane przed starciem Babilonu z powierzchni ziemi. Z tego powodu wydaje się konieczne datowanie księgi na okres przed bitwą pod Karkemisz (605 przed Chr.). W przeciwnym razie przepowiednia Habakuka, że Jahwe „powoła Babilończyków” [BT: „Chaldejczyków”], niweczyłaby efekt punktu kulminacyjnego. Babilończycy stali się poważnym zagrożeniem dla Judy dopiero po 605 przed Chr. W 597 przed Chr. zdobyli już Jerozolimę i wzięli jako zakładnika króla Jojakina (zob. komentarz do 2 Krl 24,10-14). Babilon wywalczył niepodległość w 625 przed Chr. i rozpoczął ekspansję w 620 przed Chr. Nie można podać bardziej precyzyjnej daty powstania proroctwa Habakuka.
1,6. Babilończycy (Chaldejczycy). Chaldejczycy pojawiają się w źródłach mezopotamskich w IX w. przed Chr. Chociaż byli oni pod względem etnicznym spokrewnieni z innymi plemionami aramejskimi zamieszkującymi południową cześć Babilonii, mieli odrębną strukturę plemienną. Gdy imperium asyryjskie zaczęło się chylić ku upadkowi, przywódcy Chaldejczyków, m.in. Nabopolassar i Nabuchodonozor, zdobyli w końcu niepodległość i po 625 przed Chr. założyli dynastię neobabilońską. Nabuchodonozor odziedziczył potężne państwo w 605 przed Chr., stając się jego najsłynniejszym królem. W dosłownym znaczeniu odbudował miasto Babilon i umocnił babilońskie panowanie nad Bliskim Wschodem. Zaatakował nawet Egipt (chociaż wyprawa ta nie zakończyła się powodzeniem). Jego długie panowanie trwało aż do 562 przed Chr. Po nim władzę objęło na krótko trzech następców, którzy panowali łącznie zaledwie sześć lat. Ostatnim królem z tej dynastii był Nabonid, który za panowania Nabuchodonozora pełnił przypuszczalnie jakiś wysoki urząd. Nabonid zasiadał na tronie do 539 przed Chr., kiedy to Babilonia została podbita przez królestwo Medo-Persów, którym rządził Cyrus Wielki.
7 Trwogę budzi ten naród, on sam ustala prawo i panowanie.
1,7 BJ: „Straszny jest i groźny, / jego moc jest jego prawem i wielkością!”. Dosł.: „z niego samego wychodzi jego prawo i jego wielkość”. Ten lud nie uznaje ani Boga, ani pana i tylko sobie przypisuje własne sukcesy. (Por. w. 11b).
8 Jego konie są bardziej rącze niż pantery, bardziej drapieżne niż wilki wieczorem; jeźdźcy ich w pędzie gonią za łupem, zbliżają się szybko z daleka, spadając na żer niby orzeł. So 3,3
1,8. Babilońska jazda. Z opisu szybko poruszających się oddziałów jazdy wynika, że byli to raczej uzbrojeni we włócznie jeźdźcy niż dosiadający koni łucznicy. Asyryjskie reliefy z pałacu Sennacheryba w Niniwie ukazują, jak skutecznie konni wojownicy pokonywali wzgórza i lasy. Ich nagłe pojawienie się wywoływało zapewne panikę wśród ludności wiejskiej. Na otwartym terenie używano oddziałów rydwanów, przewożących m.in. łuczników, i służących jako siła uderzeniowa, za którą podążała piechota. Konni łucznicy i oszczepnicy umieszczani byli również na skrzydłach, by chronić wojska przed atakiem od tyłu i uniemożliwić ucieczkę żołnierzom nieprzyjaciela.
9 Wszyscy oni idą pełni żądzy mordu, a ich spojrzenia są jak wiatr palący; gromadzą jeńców niby ziarna piasku.
1,9 Drugi stych w BJ: „twarz płonąca jak wiatr ze wschodu”. T...
nbogdanus