AK-DzA.pdf

CZĘŚĆ PIERWSZA

W MROK

Wiosną 1959 roku Kraków żył trzema wydarzeniami – występami słynnej tancerki Jose-

phine Baker, powodzią stulecia, podczas której woda w Wiśle wezbrała na wysokość siedmiu

metrów, oraz tajemniczą śmiercią Iwony Horn.

Morderstwo maturzystki, zabitej przed Wielkanocą w mieszkaniu jej rodziców przy ulicy

Batorego, wstrząsnęło całym miastem. Wszędzie – na poczcie, w sklepie, na ulicy, w kościele

i w kawiarni – mówiono tylko o tym. Z dnia na dzień plotki stawały się coraz bardziej fantastycz-

ne: szeptano o porwaniu, krwawych rytuałach, gwałcie i znieważeniu zwłok. Każda plotkara zna-

ła osobiście przynajmniej jedną osobę, która „na własne oczy” widziała te okropieństwa. Mnoży-

ły się domysły i spekulacje. Mówiło się o zemście, zbrodniczej miłości, czasami morderstwo

to miało być karą za jakieś grzechy ojca Iwony, prokuratora Horna, innym razem fatalną pomył-

ką. Miasto wiedziało wszystko i jednocześnie nie miało pojęcia o niczym.

Oczywiście, władze nie szczędziły sił, by tonować nastroje. Zabójstwo pięknej dziewczy-

ny zawsze budzi silne emocje. A Iwona Horn nie była zwykłą uczennicą z liceum Nałkowskiej.

Była rajskim ptakiem, istotą z innego, lepszego świata. Kiedy o tym piszę, ciągle mam przed

oczyma jej bladą pociągłą twarz z mocno zarysowanymi kośćmi policzkowymi. Oczy o regular-

nym kształcie migdałów ocieniały długie, podkręcone na końcach rzęsy. Wydawała się pociągają-

ca i niebezpieczna jednocześnie.

Nie. Śmierć takiej dziewczyny nie mogła przejść bez echa. Mimo to pierwsze doniesienie

w „Kronice wypadków” „Dziennika Polskiego” było więcej niż lakoniczne: została uduszona po-

duszką, a jej ciało znaleźli rodzice wracający ze świątecznego wyjazdu do krewnych. Następnego

dnia gazeta napisała, że milicja prowadzi „intensywne działania śledcze” i jest już bliska schwy-

tania sprawcy.

Nic bardziej mylnego. W ciągu tych kilku nerwowych tygodni poprzedzających areszto-

wanie mordercy zrozumiałem, że wszyscy wokół mnie kłamią i są równie bezradni i przerażeni

jak ja sam.

Ja też kłamałem. Przez te wszystkie lata ukrywałem prawdę, ale teraz jest mi coraz trud-

niej milczeć.

Przeczytałem kiedyś, że każdy mijający dzień zabiera odrobinę brzemienia przygniatają-

cego serce kłamcy. Dla mnie upływający czas wcale nie był łaskawy. Dni zamieniały się w mie-

siące, a te w lata, ale pamięć owej wiosny roku 1959 na zawsze we mnie pozostała. Była jak jad,

który zatruł moje życie i zmienił mnie w kogoś zupełnie innego. Kim byłbym, gdyby nie śmierć

Iwony Horn? Wielokrotnie zadawałem sobie to pytanie, stając w oknie mego obskurnego miesz-

kania naprzeciwko dawnej ubezpieczalni przy Batorego i patrząc na ludzi spieszących ulicą

do swoich spraw. Oczywiście nie mogę tego wiedzieć, jestem jednak pewny, że nie spędziłbym

tych lat w poczuciu winy, beznadziei i życiowej porażki.

Minęło wiele czasu. Jestem już stary. Pewnie zabrałbym tę historię do grobu, gdyby nie

dziwne wydarzenie z ostatnich dni. Zdarzyło się coś, co boleśnie przypomniało mi tamten czas.

Myślę, że nie skrzywdzę już dzisiaj nikogo, wyjawiając prawdę, ponieważ opisane tu fak-

ty od lat spowija mgła niepamięci. W ten sposób choć na chwilę przywrócę do życia bohaterów

tamtych dni, w tym kogoś, kto był moim najlepszym i jedynym przyjacielem, ale ja nie umiałem

wówczas tego docenić i zrozumieć. Chciałbym, aby i on pojawił się w tej opowieści – odważny,

zawsze czujny i wierny. Niech przemówi w niej własnym głosem, przedstawiając wydarzenia,

w których nie mogłem wspólnie z nim uczestniczyć. Będę miał złudzenie, że doktor Gruszewski

wciąż stoi u mego boku pełen współczucia i mądrości płynącej ze strasznych doświadczeń życio-

wych, o których potrafił milczeć.

Ja… Byłem wówczas słaby i bałem się. Tak, wiem – nic mnie nie usprawiedliwia i od lat

noszę w sobie piętno tego, który zawiódł w najważniejszym momencie.

Tajemnica coraz bardziej mi ciąży. Wiem, że nadszedł w końcu czas, by ją komuś powie-

rzyć.

Proszę bardzo – oto opowieść zdrajcy…

Tamtej wiosny miałem szesnaście lat i chodziłem do dziesiątej klasy Liceum Ogólno-

kształcącego imieniem Augusta Witkowskiego, nazywanego przez uczniów i nauczycieli Piątym

Zakładem Naukowym, choć tak naprawdę nigdy nie nosiło tego szacownego miana, bo za ma-

teczki Austrii było po prostu Wyższą Szkołą Realną, a za dwudziestolecia Państwowym Gimna-

zjum Matematyczno-Przyrodniczym.

Szkolny budynek, czyli ponure gmaszysko wzniesione w niezgrabnym stylu charaktery-

stycznym dla XIX-wiecznych szpitali i miejskich ochronek, dominował nad lewą stroną ulicy

Świerczewskiego. Trzeba wiedzieć, że była to niezbyt reprezentacyjna, wąska uliczka, biegnąca

w kierunku Plant. Niegdyś zamykał ją pałac Wodzickich, z którego nie pozostały nawet funda-

menty, a teraz ulicę Świerczewskiego wyróżniały w szczególny sposób trzy posesje. Kamienica

naprzeciwko szkoły należała do rodziny Zollów, znanych krakowskich adwokatów, zaś ta przyle-

gająca do budynku po prawej była własnością krewnych malarza Piotra Michałowskiego. Po le-

wej stronie szkoła sąsiadowała natomiast z ogrodem klasztornym ojców Kapucynów, co stanowi-

ło niekończące się utrapienie biednych mnichów. Ileż to razy ojciec przeor musiał interweniować

osobiście u dyrektora, skarżąc się na uczniów obrażających pracujących w ogródku braciszków?

Wypominał nieobyczajne gesty pokazywane z okien, przynosił „niezbite dowody” notorycznie

powtarzających się przestępstw polegających na obrzucaniu zakonników workami wypełnionymi

wodą… Doszło nawet do tego, że w szkole wprowadzono zakaz otwierania popołudniami okien,

które wychodziły na teren klasztoru. Stanowiło to jawną kapitulację ze strony dyrektora, który

musiał przyznać, że nie daje sobie rady z psimi figlami swoich wychowanków.

Była to bowiem szkoła męska, kształcąca przede wszystkim w przedmiotach ścisłych.

Moją klasę, „łacińską” ze względu na wiodący język, nazywano także „zbójecką”, ponieważ wy-

wodziły się z niej najtęższe umysły ścisłe i najbardziej uzdolnieni aktorzy. Czasem obie te umie-

jętności łączyły się w jednej osobie, takiej jak na przykład Adam Milicz, który ciągle nie mógł

wybrać, czemu się poświęci: matematyce czy teatrowi.

W tym czasie założony przez naszego dyrektora Teatr Międzyszkolny odnosił największe

sukcesy w swojej historii. Wystawialiśmy dosyć ciekawy repertuar, oparty na kompilacji frag-

mentów dramatów rodzimych klasyków, której dokonywał osobiście dyrektor, teatroman i polo-

nista. Gdy patrzę na to z perspektywy półwiecza, wydaje mi się, że celem tego zacnego pedagoga

było po prostu obudzenie w „ordynarnych barbarzyńcach”, jak nas nazywał, miłości do polskiej

literatury. Od początku jego kadencji wystawiliśmy montaż poświęcony Mickiewiczowi, Słowac-

kiemu, Norwidowi oraz Wyspiańskiemu. Pamiętam, że gdy graliśmy ten ostatni, zatytułowany

pompatycznie Narodowe Theatrum , recenzent teatralny „Dziennika” osobiście przyszedł gratulo-

wać dyrektorowi.

„Graliśmy” to oczywiście wielkie słowo. Ja przedstawiałem przeważnie halabardników,

służących wnoszących listy, a w montażu poświęconym Mickiewiczowi trafiła mi się prawdziwa

gratka, gdyż otrzymałem rolę Wajdeloty. Nie byłem uzdolniony aktorsko, ale brałem udział

we wszystkich przedstawieniach. Miałem dobrą motywację – w Teatrze Międzyszkolnym wystę-

powały dziewczęta z Nałkowskiej, czyli z żeńskiego liceum numer VII, które wówczas mieściło

się zaledwie kilka przecznic od naszej szkoły, przy ulicy Michałowskiego. Ponieważ dyrektor był

nie tylko autorem wszystkich naszych sztuk, ale i reżyserem oraz głównym scenografem, po pro-

stu katował nas próbami. Policzyłem kiedyś, że do jednego tylko przedstawienia próbowaliśmy

49 razy, nie licząc próby generalnej i wcześniejszej kostiumowej.

W dziesiątej klasie wziąłem udział w widowisku będącym sceniczną adaptacją biografii

Słowackiego pod charakterystycznym dla naszego dyrektora tytułem Zostanie po mnie ta siła fa-

talna . Ze względu na moje słabe umiejętności aktorskie otrzymałem rolę ślepego Rapsoda,

co sprowadzało się do długiego wyczekiwania za kulisami z drewnianą lirą i wypowiedzenia mo-

że trzech zdań pod koniec inscenizacji. W sztuce tej zabłysła gwiazda Adama Milicza, który bra-

wurowo zagrał Kordiana, przyćmiewając nawet niezwykle utalentowanego aktorsko kolegę z kla-

sy XI „b”, Michała Webera, odtwarzającego teoretycznie główną rolę Juliusza Słowackiego.

Adam w swojej partii był po prostu porywający. Dość powiedzieć, że spektakl ten graliśmy nie

tylko w auli naszej szkoły dla zaprzyjaźnionych uczniów i rodzin, ale kilkakrotnie pokazywali-

śmy go w świetlicach fabrycznych, w tym również w Nowej Hucie. Sztuka dostała nawet jakąś

nagrodę, wszyscy zostaliśmy sfotografowani na wyraźne życzenie dyrektora i zdjęcia te otaczają-

ce ozdobny dyplom uznania zapoczątkowały wystawę pamiątek Teatru Międzyszkolnego, która

w późniejszych latach opanowała korytarz pierwszego piętra, strasząc wyblakłymi tableaux przez

kolejne pół wieku.

Brawurowe wykonanie improwizacji na Mont Blanc doprowadziło żeńską część publicz-

ności do łez, a Adam Milicz stał się ulubieńcem widowni. Temu chłopakowi zresztą wszystko

przychodziło równie łatwo: nauka, występy w teatrze i podrywanie dziewcząt, które co do jednej

w nim się kochały. Milicz był tak popularny w żeńskim liceum, że nawet na próbach towarzyszy-

ła mu spora gromadka wielbicielek, które obsiadały krzesełka w naszej auli jak barwne stadko

ptaków. Gdy pojawiał się ich idol, reagowały bardzo żywiołowo, próbując – jedna przez drugą –

zwrócić na siebie jego uwagę. Stąd nieustanny gwar, śmiechy i piski na próbach, które próbował

uciszać nasz surowy dyrektor. Niestety, jedynym skutecznym sposobem na opanowanie sytuacji

było wyproszenie dziewcząt z sali, do której jednak one natychmiast wracały.

Oczywiście wszyscy – a zwłaszcza ja, groteskowo piegowaty chudzina, wysoki jak tyczka

– zazdrościliśmy mu tego powodzenia, z którego skwapliwie korzystał, obdarzając swym zainte-

resowaniem to jedną, to drugą „ptaszynę” ze swego wiernego kółka. Co próba wychodził z inną

dziewczyną, odprowadzając ją do domu i czarując rozmowami o teatrze.

Od mojej młodszej siostry wiedziałem, że rywalizacja o względy Adama stała się głów-

nym tematem plotek na korytarzach w Nałkowskiej.

Eliza z ogromnym niesmakiem opowiedziała mi, że słyszała od koleżanki o bójce dwóch

dziewcząt, które pokłóciły się o to, z którą aktualnie spotyka się Adam. Bójka to może wielkie

słowo, bo chodziło o banalną szarpaninę za włosy, ale zrobiło to na mnie pewne wrażenie. Nał-

kowską powszechnie uważano za szkołę z tradycjami, gdzie podobnego typu incydenty się nie

zdarzały, o co dbała dyrektorka, pani profesor Zofia Ostrowska. Była to szalenie dystyngowana

dama, wymagająca na przykład, by uczennice przychodziły na lekcje w rękawiczkach, gdyż „tak

właśnie nosi się w Nowym Jorku”, który dla pani profesor – anglistki z wykształcenia – był stoli-

cą szyku i dobrego smaku.

Mimo nowojorskich manier szkoła nie była zamerykanizowana, wręcz przeciwnie, trąciła

krakowskim konserwatyzmem i wszelkie objawy niesubordynacji od razu tłumiono. Awantura

o chłopaka zdecydowanie zatem wykraczała poza zasady, których przestrzegano w „siódemce”.

Jeżeli więc doszło do czegoś takiego, oznaczało to, że Adam Milicz był tam po prostu bogiem!

On zaś nic sobie nie robił z tej popularności, bo najwyraźniej zakochał się w Iwonie Horn.

Pojawiła się na próbie niespodziewanie i sądzę, że był to po prostu jeden z jej wielu kaprysów.

Gdy tylko weszła do auli, od razu wiedziałem, że oto widzę autentyczną królową, roztaczającą

dziwny blask. Nosiła czarną spódnicę na sztywnej halce oraz modną bluzeczkę z dużym dekol-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: