Reżyser
Jan Švankmajer urodził się w 1934 roku w Pradze. W 1970 roku wygnany został z Czechosłowacji. Sam określa się jako artysta surrealista (nie mówi o sobie jako o reżyserze). Odwołuje się do barokowych i manierystycznych obrazów autorstwa Giuseppe Arcimboldiego (znany jest z personifikacji pór roku i żywiołów, iluzyjnych kompozycji owoców, roślin, minerałów oraz przedmiotów), do biografii Cesarza Rudolfa II (Legenda o Golemie, był pasjonatem alchemii i okultyzmu, a stolicę Czech zmienił w XVI wieku w europejskie centrum nauk tajemnych, odwołuje się do tego film Historia naturae). Stworzył postacie Homunculusów. Ponadto inspiracje czerpie z dzieł Edgara Allana Poe, Goethego, Bunuela. W Pradze w 1970 roku brał udział w organizacji grupy, dla której impulsem było spotkanie Vratislava Effenbergera.
Gra z kamieniami 1965
Alegoria ludzkiej egzystencji. Odczucie głębokiego pesymizmu. Tańczące kamyczki. Widzimy wiaderko (pomalowane wewnątrz, zardzewiałe na zewnątrz) do którego wpadają kamienie (pierwiastki życia). Góruje kontrolujący go CZAS. Istnieje rówież życiodajny kran, z którego wypadają "bohaterowie" filmiku. Odsłon jest pięć. Pierwsza, wyjściowa gra to harmonia czarnego i białego; kolejna, taniec różnokolorowych kamieni, narodziny świata, życia; w trzeciej grze z kamyczków budują się organizmy; potem pojawiają się skałki, które rozdrabniają się na drobne kamyczki, tworzące masę. W piątej, ostatniej, obserwujemy pękanie kamieni i wzajemne niszczenie się, aż pęka całe wiadro, wskazówki niewzruszone dalej biegną wokół zegarowej tarczy.
Et cetera 1966
Muzyka Zdeněk Liška Zdjęcia Jiří Šafář
Składa się z trzech części. Jest refleksją nad człowiekiem. Zobrazowane zostały ludzkie słabości, marzenia i ograniczenia. W pierwszej przedstawione są dążenia człowieka do przyswojenia sztuki latania (postać testuje różnego typu skrzydła). W drugiej następuje tresura bestii, która doprowadza do przeobrażeń cech jej i tresera. Z kolei trzecia ukazuje człowieka, który w bezmyślnej i bezrefleksyjnej monotonii rysuje i ściera wokół siebie dom. Krytyka sprawowania kontroli nad naturą.
Trumniarnia 1966
Za pomocą teatru kukiełkowego reżyser obrazuje ludzkie słabości (chciwość i nieumiejętność porozumienia się). Dwie, dotąd żyjące w zgodzie kukiełki kłócą się. Z pozoru błahy konflikt z czasem przeradza się w destruktywne, fizyczne zniszczenie. Ten akt agresji może zakończyć się tylko w jeden sposób - morderstwem. Troska o świnkę morską. Próba wykupienia zwierzęcia. Morderstwo. Niedbałe ułożenie rywala w trumnie. Zrytualizowany proces pogrzebu, śmierci. Brak słów, tylko gesty.
Mieszkanie 1968
Mężczyzna Ivan Kraus
Muzyka Zdeněk Liška
Relacja człowiek – przedmiot (podkreślona złośliwość rzeczy martwych, rzeczy podporządkowują sobie ludzi, stają się oni niemal zakładnikami). Tworzenie czegoś co jest nielogiczne. Pierwotna funkcja została zaburzona (łyżka zamienia się w durszlak). Rzeczy buntują się, przejmują aktywność. Walka z codziennością.
Piknik z Weissmannem 1969
Zdjęcia Peter Puluj
Spokojna polanka w lesie. Powolne tempo, czas akcji jesień. Kilka przedmiotów urządziło tam sobie piknik i najwyraźniej dobrze się bawi. Mamy grę w karty, szachy. Pozowanie do zdjęć. Łopatka kopie dół, płyty grają, ubrania się wylegują. Sielanka. Co się stało z tytułowym bohaterem? Czy przedmioty tylko powtarzają czynności swojego właściciela? W finale zakneblowany Weissmann zostaje wrzucony do grobu. Wcześniej był zakładnikiem szafy.
Cichy tydzień w domu 1969
Mężczyzna Václav Borovička
Zdjęcia Svatopluk Malý Karel Suzan
Główny bohater ma wrażenie, że z jego mieszkaniem dzieje się coś dziwnego. Pozoruje wakacje, a potem zaczyna z ukrycia obserwację. Odkrywa, że przedmioty pod jego nieobecność przejawiają zbyt wiele inicjatywy i zdecydowanie nie chcą widzieć go w pobliżu. Rzeczy są uwolnione spod kontroli, najpierw nieśmiało, a później z coraz większą odwagą wykonują zadania, które nie należą do ich zakresu. Bohater zmuszony jest wysadzić dom w powietrze.
Kaplica czaszek/Kostnice 1970
Muzyka Zdeněk Liška Zdjęcia Svatopluk Malý
Krótkometrażowy dokument o jedynej na świecie kaplicy zbudowanej z ludzkich szkieletów i czaszek, znajdującej się w Czechach, a dokładniej w miejscowości Kutná Hora. Do jej budowy wykorzystano ponad 70 tysięcy kości, ofiar średniowiecznej czarnej ospy. Kośćmi pokryte jest dosłownie wszystko, od żyrandoli, przez ołtarze, aż do napisów na ścianach. Czeski artysta František Rint wraz z żoną i dwójką dzieci ukończyli prace w 1870 roku. To czarno-biały dokument. W tle słychać surrealistyczny poemat (Jacques Prévert Namalować portret ptaka). Temat starzenia, śmierci, rozkładu. Makabryzm. Starzec powoli jedzie na rowerze w stronę zrujnowanej kaplicy. Mija po niszczejące rzeźby. Przesuwający się ślimak w oczodole rzeźbionej czaszki przypomina wieczny cykl życia i śmierci. Atmosfera napięcia, potęgowana przez montaż ujęć.
Wymiar dialogu/Możliwości dialogu 1982
Muzyka Jan Klusák Zdjęcia Vladimír Malík Montaż Helena Lebdusková
Filozoficzna opowieść. Prezentowane są trzy różne wizje ludzkiej komunikacji i interakcji, oraz różne efekty, które mogą wyniknąć z takich spotkań. To pesymistyczny film o niemożliwości porozumienia. Głowy (dwie repliki ludzkiej postaci) zebrane z różnych kawałków materii, na zmianę pożerają się. Model łańcucha żywnościowego. Aspekt „organiczny” istota składa się z owoców i warzyw; "mechaniczny" zmontowana z narzędzi, kawałków metalu, i "naukowy" ciało pokryte książkami. To symbole trzech warstw społecznych. Natura zwycięża technikę, intelekt technikę, a natura intelekt. Mit o powstawaniu człowieka. Dialog o walce, dominacji, ewolucji, kreacji. Powielenie, kopia, reprodukcja. Segment drugi oddaje miłość, namiętność, wątek melodramatyczny, sentymentalny. Dwie niemal identyczne formy gliniane siedzą naprzeciwko siebie, obecność piersi na jednym z nich, wyznacza płeć. Tę romantyczną parę łączy pocałunek. Obserwujemy stopniowe spajanie (formy abstrakcyjne, odrzucone głowy w pasji) szanse na stworzenie czegoś nowego i pięknego z połączenia dwóch pojedynczych postaci. Na stole pozostaje pozostałość po obu postaciach. Łączenie seksualności z utratą części siebie. Byli kochankowie obracają się przeciwko sobie, używając bryłę jako broń, a następnie dosłownie rozrywają się nawzajem (paznokciami i pięściami). Wściekłość, brutalność. Miłość i nienawiść. Na koniec dwa podobne organy, ciała stapiają się w nieokreślonej masie gliny, to wzajemne zniszczenie, ale i odrodzenie. Podczas łączenia tracimy formę. Trzecia część dotyczy konfrontacji dwóch głów, polegająca na przedstawieniu odpowiednich przedmiotów. Kiedy przedstawiany jest ołówek, drugi oferuje temperówki, gdy emituje kromkę chleba, drugi nóż. Symbolika przypadkowych relacji. Znaczącymi elementami są: szczoteczka do zębów, pasta, ołówek, kromka chleba, temperówka, nóż, masło, sznurówka oraz but. Akcja dzieje się na stole, słychać pociąg. Najpierw mamy rozmowy o niczym, bezpieczne, później padają argumenty, wymiana zdań, rzucanie haseł, nie oczekuje się odpowiedzi. Raczej jesteśmy niezdolni do komunikacji.
Męskie gry 1988
Mężczyzna Miroslav Kuchar
Zdjęcia Miloslav Špála
Mężczyzna ogląda mecz piłkarski, który bardziej przypomina brutalną i zaciętą walkę niż grę sportową. Końcowe zwycięstwo usprawiedliwia niesportowe metody. Po meczu zawodnicy wdzierają się do mieszkania kibica. Film został zrealizowany rzadką metodą pixilacji, czyli animacji żywych aktorów. Technika ta została następnie połączona z animacją gliny i montażem dokumentalnych zdjęć archiwalnych.
Meat Love/Zakochane mięso 1989
Historia miłości dwóch kawałków surowego mięsa. Akcja dzieje się w kuchni. Tańczą tango. Posypują się mąką. Koniec tragiczny - oboje lądują w patelni.
Ciemność, światło, ciemność 1989
Animacja gliny. Filozoficzne podejście do kwestii ludzkiego bytu. Ludzkie ciało, zmysły i byt wypełniają cały pokój. Niektóre elementy odpadają, ale zaraz szybko się na nowo łączą. Jest to organizm słaby i kruchy, powróci zatem do ciemności, z której ówcześnie powstał.
Flora 1989
Zdjęcia Svatopluk Malý
Postać zbudowana z warzyw i owoców przywiązana została do ramy łóżka. Następuje rozkład. Fragmenty jej ciała gniją w przyspieszonym tempie. W warstwie dźwiękowej: syreny policyjne, skrobanie, szelest, ubijanie i ruch. Istota odwraca się do stolika nocnego, gdzie znajduje się szklanka wody, stoi jednak poza zasięgiem. To wszystko dzieje się w przeciągu 32 sekund. Metafora śmierci.
Koniec staliznizmu w Czechach 1990
Zdjęcia Svatopluk Malý Montaż Marie Zemanová
Podtytuł dzieła propaganda. To bolesna polityczna satyra. Na początku mamy scenę wybuchu budynku. Wykorzystane dokumentalne nagrania archiwalne. Krótka historia Czechosłowacji od II wojny światowej do końca zimnej wojny. Ukazane wyzwolenie od faszyzmu, afera lutego 1948, odwilż 1950, praska wiosna 1968, normalizacja 1969, aksamitna rewolucja 1989. Głowa Stalina uformowana z gliny jest cięta, a z jego mózgu wyłania się nowy przywódca Czech (Klement Gottwald, komunistyczny prezydent). Motyw narodzin. Płacze jak dziecko. Pojawiają się brukowane ulice. Kolejnym znaczącym elementem jest przenośnik taśmowy. Wcześniej dłonie w czarnych rękawiczkach bez palców formowały ludziki. Ukazany został system przemysłowy. Na końcu pasa powieszone zostały na sznurze ikony. Spadają one do wiadra, by glina mogła się znowu połączyć, by powstały nowe postacie. Poruszony został aspekt czystek, Rudolf Slansky (niesprawiedliwie wysłany na szubienicę). Plakaty papierowych dyktatorów. Publiczne ćwiczenia fizyczne. Zestawienie starych litografii seksualnych deprawacji. Malowanie flagi czeskiej na popiersiu Stalina. Pomnik Stalina porusza oczami. Wałki kuchenne symbolizują rosyjskie czołgi. Zachwycony tłum. Czaszki przebijające się przez plakaty przywódców. Gniecione puszki przez wałki symbolizują ludzi, którzy byli skazani na porażkę w walce ze zbrodniczym systemem. Budynek zapełnia się dziurami od pocisków. Ważny element klucze.
Jedzenie 1992
Film jest podzielony na 3 części - śniadanie, obiad i kolację. Tytułowa czynność jest dość niesmaczna i obrzydliwa. Pokazuje, że konsumpcja zezwierzęca ludzi. Głód robi z nich kanibali, a nawet auto-kanibali. Podkreślony fizjologiczny aspekt. Miejsce akcji wygląda jak toaleta (wskazuje na to kolejka), więzienie/cela (bo na ścianach znajdują się kreski, motyw przesłuchania, tabliczka, którą sobie przekazują, surowe ściany, proste przedmioty), urząd (mechaniczność, instrukcje, wieszak) czy bar mleczny/stołówka. Zjadane na szybko, nie wysublimowane danie (kiełbasa, musztarda, chleb). Automat (przyciski, monety, instrukcja, dźwięki). Przetwarzanie, odzyskiwanie (wymioty, jedzenie ze środka postaci).
Coś z Alicji Jan Svankmajer 1987
Kristýna Kohoutova (Alicja)
Autorskie spojrzenie na książkę Lewisa Carrolla. Jeszcze przed napisami początkowymi filmu widzimy siedzącą nad rzeką dziewczynkę. Kiedy sięgnie po książkę trzymaną przez jej współtowarzyszkę, zostaje uderzona w dłonie.
Lekcje Fausta 1994
Petr Cepek (Faust)
Bohater, mieszkaniec Pragi ulega następującym pokusom: posiadania wiedzy, dostępu do kobiecego piękna i młodości. Wychodząc z praskiego metra, Faust otrzymuje ulotkę z zaproszeniem do teatru. Choć ją wyrzuca, identyczną znajduje w swojej skrzynce pocztowej. Następnego dnia odnajduje miejsce wskazane na ulotce. Wchodzi za kulisy teatru, w garderobie znajduje egzemplarz Fausta Goethego i kilka kostiumów średniowiecznego czarodzieja. Zakłada jeden z nich, maluje twarz, próbuje nauczyć się roli. Jednak na scenie, przed publicznością, nie potrafi wydusić słowa. Próbuje uciec, ale okazuje się więźniem roli Fausta. Ze sceny przechodzi do alchemicznego laboratorium. Korzystając z czarnej magii tworzy i ożywia Golema, ale niezadowolony z osiągniętego efektu niszczy go. Wówczas pojawia się anioł z sugest...
Wojciech1407