Mózg Kobiety - Louann Brizendine.rtf

* p

jąw

i "i, .vJ

Mózg Kobiety

Louann Brizendine

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE co sprawia, że jesteśmy kobietami 1

ROZDZIAŁ I Narodziny kobiecego mózgu 10

ROZDZIAŁ II Mózg nastolatki

30

ROZDZIAŁ III Miłość i zaufanie

57

ROZDZIAŁ IV Seics: mózg poniżej pasa

78

ROZDZIAŁ V Mózg mamy 94

ROZDZIAŁ VI Emocje: odczuwający mózg 115

ROZDZIAŁ VII Mózg dojrzałej kobiety

133

ZAKOŃCZENIE Przyszłość kobiecego mózgu

155

ZAŁĄCZNIK I Kobiecy mózg i terapia hormonalna

160

ZAŁĄCZNIK 2 Mózg kobiety i depresja poporodowa

176

ZAŁĄCZNIK 3 Mózg kobiety a orientacja seksualna

179

PRZYPISY

183

BIBLIOGRAFIA

200

INDEKS

257

PODZIĘKOWANIA

Ta książka zaczęła powstawać jeszcze podczas moich studiów na University of California, w Berkeley, w Yale, na Harvardzie oraz w londyńskim University College. Chciałbym podziękować tym moim profesorom i koleżankom oraz kolegom, którzy najmocniej ukształtowali mój sposób myślenia. Oto oni: Frank Beach, Mina Bissel, Henry Black, Bill Bynum, Dennis Charney, Marion Diamond, Marilyn Farquar, Carol Gilligan, Paul Greengard, Tom Guteil, Les Havens, Florence Haseltine, Marjorie Hayes, Peter Hornick, Stanley Jackson, Valerie Jacoby, Kathleen Kells, Kathy Kelly, Adrienne Larkin, Howard Levitin, Mel Lewis, Charlotte McKenzie, David Mann, Daniel Mazia, William Meissner, Jonathan Miller, Fred Naftolin, George Palade, Roy Porter, Sherry Ryan, Carl Salzman, Leon Shapiro, Rick Shelton, Gunter Stent, Frank Thomas, Janet Thompson, George Valliant, Roger Wallace, Clyde Willson, Fred Wilt, Richard Wollheim.

Później, gdy pracowałam już na Harvardzie i na University of California w San Francisco, spotkałam nowych nauczycieli. Byli to: Bruce Ames, Cori Bargmann, Regina Casper, Francis Crick, Lee Cohen, Mary Dallman, Herb Goldings, Deborah Grady, Joel Kramer, Fernand Labrie, Jeanne Leventhal, Sindy Mellon, Michael Merzenich, Joseph Morales, Eugene Roberts, Laurel Samuels, Carla Shatz, Stephen Stahl, Elaine Storm, Marc Tessier-Lavigne, Rebecca Turner, Victor Viau, Owen Wolkowitz, Chuck Yingling.

Znaczny wkład w powstanie tej książki mają też moi współpracownicy, personel, studenci medycyny i pacjenci z Kliniki Nastroju i Układu Hormonalnego Kobiet i Dziewcząt (Women's and Teen Girls' Mood and Hormone Clinic): Denise Albert, Raya Almufti, Amy Berlin, Cathy Christensen, Karen Cliffe, Allison Doupe, Judy Eastwood, Louise Forrest, Adrienne Fratini, Lyn Gracie, Marcie Hall-Mennes, Steve Hamilton,

Podziękowania

Caitlin Hasser, Dannah Hirsch, Susie Hobbins, Fatima Imara, Lori Lavinthal, Karen Leo, Shana Levy, Katherine Malouh, Faina Nosolovo, Sarah Prolifet, Jeanne St. Pierre, Veronica Saleh, Sharon Smart, Alia Spivak, Elizabeth Springer, Claire Wilcox, Emily Wood.

Pragnę też podziękować kolegom, studentom i personelowi z Langlej Porter Psychiatric Institute i UCSF, których pomoc była dla mnie bardzo cenna. Oto oni: Alison Adcock, Regina Armas, Jim Asp, Renee Binder, Katherine Bishop, Mike Bishop, Alia Borik, Carol Brodsky, Marie Caffey, Lin Cerles, Robin Cooper, Haile Debas, Andrea DiRocchi, Glenn Elliott, Stu Eisendrath, Leon Epstein, Laura Esserman, Ellen Haller, Dixie Horning, Marc Jacobs, Nancy Kaltreider, David Kessler, Michael Kirsch, Laurel Koepernick, Rick Lannon, Bev Lehr, Descartes Li, Jonathan Lichtmacher, Elaine Lonnergan, Alan Louie, Theresa McGinness, Robert Maleńka, Charlie Marmar, Miriam Martinez, Craig Nelson, Kim Norman, Chad Peterson, Anne Poirier, Astrid Prackatzch, Victor Reus, John Rubenstein, Bryna Segal, Lynn Shroeder, John Sikorski, Susan Smiga, Anna Spielvogel, David Taylor, Larry Tecott, Renee Valdez, Craig Van Dyke, Mark Van Zastrow, Susan Voglmeier, John Young, Leonard Zegans.

Wiele osób zgodziło się przeczytać i skomentować kolejne wersje tej książki. Na szczególną wdzięczność zasługują: Carolyn Balkenhol, Marcia Barinaga, Elizabeth Barondes, Diana Brizendine, Sue Carter, Sarah Cheyette, Diane Cirrincione, Theresa Crivello, Jenifer Cummings, Pat Dodson, Janet Durant, Jay Giedd, Mel Grumbach, Dannah Hirsch, Sarah Hrdy, Cynthia Kenyon, Adrienne Larkin, Jude Lange, Jim Leckman, Louisa Llanes, Rachel Llanes, Eleanor Maccoby, Judith Martin, Diane Middlebrook, Nancy Milliken, Cathy Olney, Linda Pastan, Liz Perle, Lisa Queen, Rachel Rokicki, Dana Slatkin, Millicent Tomkins, Myrna Weissman.

Moje własne poglądy ukształtowały się też pod wpływem lektury tekstów i badań wielu naukowców. Niektórych muszę w tym miejscu szczególnie uhonorować; ci badacze to: Marty Altemus, Arthur Aron, Simon Baron-Cohen, Jill Becker, Andreas Battels, Lucy Brown, David Buss, Larry Cahill, Anne Campbell, Sue Carter, Lee Cohen, Susan Davis, Helen Fisher, Jay Giedd, Jill Goldstein, Mel Grumbach, Andy Guay, Melissa Hines, Nancy Hopkins, Sarah Hrdy, Tom Insel, Bob Jaffe, Martha McClintock, Erin McClure, Eleanor Maccoby, Bruce McEwen, Michael Meaney, Barbara Parry, Don Pfaff, Cathy Roca, David Rubinów, Robert Sapolsky, Peter Schmidt, Nirao Shah, Barbara Sherwin, Elizabeth Spelke, Shelley Taylor, Kristin Uvnas-Moberg, Sandra Witelson, Sam Yen, Kimberly Yonkers, Elizabeth Young.

Znaczącym wsparciem były dla mnie osoby, z którymi w ciągu ostatnich kilku lat wiele dyskutowałam nad kwestią kobiecego mózgu. To między innymi: Bruce Ames, Giovanna Ames, Elizabeth Barondes, Jessica Barondes, Lynne Krilich Benioff, Marc Benioff, Re Veta Bowers, Larry Ellison, Melanie Craft Ellison, Cathy Fink, Steve Fink, Milton Friedman, Hope Frye, Donna Furth, Alan Goldberg, Andy Grove, Eva Grove, Anne Hoops, Jerry Jampolsky, Laurene Powell Jobs, Tom Kornberg, Jody ICornberg Yeary, Josh Lederberg, Marguerite Lederberg, Deborah Leff, Sharon Agopian Melodia, Shannon O'Rourke, Judy Rapoport, Jeanne Robertson, Sandy Robertson, Joan Ryan, Dagmar Searle, John Searle, Garen Staglin, Shari Staglin, Millicent Tomkins, Jim Watson, Meredith White, Barbara Willenborg, Marilyn Yalom i Jody Kornberg Yeary.

Pragnę w tym miejscu podziękować też prywatnym fundacjom i organizacjom, które wsparły moją pracę: Lynn i Marc Benioff, Lawrence Ellison Medical Foundation, National Center for Excellence in Women's Health przy UCSF, Osher Foundation, Salesforce.com Foundation, Staglin Family Music Festival for Mental Heatli oraz Stanley Foundation i Wydział Psychiatrii USCF.

Niniejsza książka w znacznym stopniu zawdzięcza swoje powstanie umiejęt­nościom i talentom Susan Wels, która pomogła mi przygotować pierwszą wersję tekstu i uporządkować cały materiał, jakim dysponowałam. Mam wobec Susan wielki dług wdzięczności.

Z kolei Liz Perle jako pierwsza namówiła mnie do pisania, a inni - Susan Brown, Rachel Lehmann-Haupt, Deborah Chiel, Marc Haeringer i Rachel Rokicki - uwierzyli we mnie i ciężko pracowali, by mi się powiodło. Moja agentka, Lisa Queen z Queen Literary, towarzyszyła mi od samego początku. Wiele jej błyskot­liwych pomysłów znalazło odbicie w tekście.

Amy Hertz, wiceprezes i wydawca z Morgan Road Books, stworzyła w znacznym stopniu wizję tej pracy. To ona żądała ode mnie ciągłych poprawek i ona sprawiła, że w mojej książce nauka jest tak bliska życiu. Dziękuję jej za to.

I wreszcie na koniec chciałabym podziękować mojemu synowi, Whitneyowi, który cierpliwie tolerował moją długą pracę, a przy okazji bardzo mi pomógł przy rozdziale o nastolatkach.

Nade wszystko zaś jestem wdzięczna mojemu mężowi i najbliższemu mi człowiekowi, Samowi Barondesowi, za jego mądrość, niewyczerpaną cierpliwość, redakcyjne i naukowe porady, miłość oraz wsparcie.

1.  Przednia część kory obręczy (ACC, anterior cingulate cortex) - analizuje opcje, podejmuje decyzje. Ośrodek niesprecyzowanych lęków i zmartwień. Jest większa u kobiet niż u mężczyzn.

2.   Kora przedczołowa (PFC, prefrontal cortex) - królowa, która włada emocjami, i baczy, by nie rozszalały się zbyt mocno. To ona w razie potrzeby hamuje jądra migdałowate. Jest większa u kobiet i u nich też o rok, a nawet o 2 lata wcześniej osiąga dojrzałość.

3.   Wysepka mózgu - ośrodek przetwarzania czucia trzewnego (i odczuć). U kobiet jest większa i bardziej aktywna.

4.   Podwzgórze: dyrygent hormonalnej symfonii - uruchamia aktywność gonad. U kobiet aktywuje się wcześniej.

5.   Jądra migdałowate - nasza wewnętrzna dzika bestia. Tu rodzą się reakcje instynktowne, które byłyby niekontrolowane, gdyby nie kora przedczołowa. U mężczyzn są większe.

6.   Przysadka mózgowa - wytwarza hormony odpowiedzialne za płodność, pokarm i zachowania opiekuńcze. To ona włącza mózg mamy.

Mózg kobiety

7.   Hipokamp: jest jak słoń - pamięta wszystko: od walk i kłótni, po najbardziej romantyczne i czułe chwile. 1 nie pozwala o niczym zapomnieć swojemu „posiadaczowi". U kobiet większy i bardziej aktywny.

obsada neurohormonalnego spektaklu

(Czyli jak poszczególne hormony wpływają na mózg kobiety, a ponieważ mówimy o hormonach kobiecych, wszystkim - a przynajmniej najważniejszym - nadajemy płeć żeńską)

Te, o których Twój lekarz na pewno wie:

Estrogen - władcza i potężna, nieokiełznana królowa. Czasem interesowna, niekiedy agresywnie uwodzicielska. Przyjaciółka dopaminy, serotoniny, oksy- tocyny, acetylocholiny i norepinefryny, czyli mózgowych substancji chemicz­nych odpowiadających za dobre samopoczucie.

Progesteron - działa w tle, ale jest nie mniej potężna niż jej siostra, estrogen. Działa sporadycznie, czasem niczym chmura burzowa przesłania promienne efekty działania estrogenu, czasem zaś daje ukojenie. To matka allopregne- nolonu (mózgowy środek uspokajający, naturalne Valium).

Testosteron - szybka, pewna siebie, skoncentrowana, niepohamowana, męska, uwodzicielska, nieczuła; nigdy nie ma czasu na tkliwe pieszczoty.

Te, o których Twój lekarz pewnie nie wie, że wpływają na funkcjonowanie mózgu kobiety:

Oksytocyna- milutkie, puszyste i mruczące kociątko; czuła i troskliwa, Matka Ziemia, dobra wróżka z „Czarnoksiężnika z Oz"-, największą przyjemność sprawia jej pomaganie innym. Siostra estrogenu i wazopresyny (to męski „prospołeczny" hormon), przyjaciółka dopaminy (kolejnego hormonu dobrostanu).

Kortyzol - przysmażona i przypieczona; zestresowana i bardzo, bardzo wraż­liwa fizycznie oraz emocjonalnie.

Wazopresyna- tajemniczy, lubi działać z ukrycia; nieco tonizuje męską agresję, brat testosteronu i oksytocyny (podobnie jak ona skłania do zbliżenia).

DHEA - zbiornik wszelkich hormonów; wszechobecny i wszechogarniający. To DHEA podtrzymuje życie i daje nam energię; ojciec i matka testosteronu oraz estrogenu, Zeus i Hera hormonalnego panteonu. Gwałtownie aktywny w młodości, w późnym wieku zanika.

Androstendion- matka testosteronu w jajnikach. Bywa arogancka i bezczelna, aktywna za młodu, uspokaja się i odchodzi z menopauzą; ginie wraz z jajnikami.

Allopregnenolon - ceniąca sobie wygodę i promieniejąca spokojem córeczka progesteronu; bez niej stajemy się zrzędliwe i opryskliwe. Jest stateczna i wylu- zowana, potrafi neutralizować konsekwencje stresu; gdy sobie pójdzie, wszystko zaczyna nas denerwować. To właśnie jej wycofanie się jest głównym powodem PMS1 i problemów, jakie kobiety zaczynają mieć na 3-4 dni przed początkiem miesiączki.

fazy życia kobiety

Hormony mogą decydować o tym, na co akurat będzie miał chęć kobiecy mózg. To one pomagają być czułą i troskliwą, prospołeczną albo uwodzicielską czy agresywną. Wpływają na wszystko - czy jesteśmy rozmowne, czy flirtujemy, czy mamy chęć urządzić prywatkę (albo wybrać się na jakąś), czy planujemy przyjęcie dla dzieci, a także czy chcemy się poprzytulać, czy dbamy o swój wygląd, czy przejmujemy się innymi, czy też zależy nam tylko na tym, by z nimi konkurować. To wreszcie również hormony skłaniają nas zarówno do autoerotyzmu, jak i do inicjowania seksu.

Fazy życia kobiety