ementor52.pdf

SPIS TREŚCI

Od redakcji

Szanowni Czytelnicy „e-mentora”,

Z przyjemnością prezentuję grudniowe wydanie naszego pisma i zachęcam do zapoznania się artykułami, w których

autorzy podejmują szereg ważnych zagadnień związanych z programami i formami kształcenia, a także trendami

w szkolnictwie oraz biznesie. Jestem przekonany, iż każdy Czytelnik odnajdzie interesujące dla siebie tematy i mam

nadzieję, że zbliżający się czas podsumowań całorocznej aktywności będzie sprzyjał lekturze.

Korzystając ze sposobności, chciałbym również zachęcić do odwiedzenia strony www.e-edukacja.net, na której

opublikowane zostały filmy oraz prezentacje z wystąpień uczestników jubileuszowej, X edycji konferencji Rozwój

e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym . To listopadowe spotkanie, jak co roku, przyciągnęło bardzo wielu

entuzjastów nowoczesnych technologii w dydaktyce. Konferencja została zorganizowana przez środowisko uczelni

ekonomicznych: Fundację Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych i szkoły, które ją powołały, tj. SGH oraz

Uniwersytety Ekonomiczne w Katowicach, Krakowie, Poznaniu i we Wrocławiu. Tym razem roli gospodarza podjął

się Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. W imieniu organizatorów dziękuję wszystkim uczestnikom za bardzo

wartościowe spotkanie i jednocześnie zapowiadam szerszą relację z konferencji w kolejnym numerze „e-mentora”.

Marcin Dąbrowski

redaktor naczelny

Radosnych Świąt Bożego Narodzenia,

a w Nowym Roku

wielu ciekawych,

kreatywnych pomysłów

i realizacji planów osobistych

oraz zawodowych

życzy Redakcja

Aktualności

ibuk: E-booki PWE

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne zdecydowało się wprowadzić część swojej oferty wydawniczej na rynek książki elek-

tronicznej. Lista już dostępnych e-booków (w wersji PDF z zabezpieczeniem DRM) liczy na razie 30 pozycji.

Komputer Świat: E-learning w stylu Google: startuje Helpouts

Google Helpouts to system wideokonferencji oparty na usłudze Hangouts, w którym otrzymujemy możliwość uzyskania

pomocy dotyczącej najróżniejszych zagadnień, a także zdobycia nowych umiejętności. Poduczyć możemy się w takich

dziedzinach, jak sztuka, muzyka, komputery, gotowanie, zdrowie czy moda. W serwisie dostępne będą zarówno darmowe,

jak i płatne usługi (konieczne w tym wypadku jest posiadanie konta Google Wallet).

Więcej doniesień z najważniejszych wydarzeń w e-learningu i ICT dostępnych jest

w serwisie: wioska.net – codziennie nowe informacje nt. e-edukacji .

Lista osób, które w roku 2013 przygotowywały recenzje naukowe artykułów dla potrzeb publikacji w czasopiśmie „e-mentor”:

Członkowie Rady Programowej: dr hab. prof. nadzw. Maria Aluchna, dr prof. nadzw. Piotr Bołtuć, prof. dr hab. Jan

Goliński, dr Jan Kruszewski, dr Stanisław Macioł, dr Frank McCluskey, dr hab. prof. nadzw. Marek Rocki, dr hab. Waldemar

Rogowski, dr Piotr Wachowiak, dr Maria Zając, dr inż. Anna Zbierzchowska

Recenzenci spoza Rady Programowej: dr hab. prof. nadzw. Hanna Batorowska, prof. dr hab. Marek Chmaj, dr hab.

prof. nadzw. Ewa Chmielecka, dr Tymoteusz Doligalski, dr hab. prof. nadzw. Wojciech Dyduch, dr prof. nadzw. Elena

Gaevskaya, dr prof. nadzw. Eric Hadley-Ives, dr hab. prof. nadzw. Magdalena Kachniewska, dr Mirosław Kachniewski,

dr Dorota Kwiatkowska, dr inż. Krzysztof Leja, dr prof. nadzw. Marcellus J. Leonard, dr Katarzyna Mikołajczyk, dr Rafał

Mrówka, dr prof. nadzw. Henry Nicholson, dr Jana Pieriegud, dr Mikołaj Pindelski, prof. dr hab. Irena Roterman-Konieczna,

dr Celina Sołek, dr hab. prof. nadzw. Zofia Szarota, dr Maria Wieczorek, dr Andrzej Wodecki, dr Piotr B. Zientarski

grudzień2013 3

metody, formy i programy kształcenia

Walidacja kompetencji społecznych

w kontekście Krajowych

Ram Kwalifikacji

dla Szkolnictwa Wyższego 1

Hanna Solarczyk-Szwec

• formalny: nadawanie kompetencjom statusu ofi-

cjalnego poprzez przyznanie dyplomu, zaświad-

czenia, certyfikatu (potwierdzenie), akumulację

i transfer punktów (częściowe potwierdzenie)

oraz walidację 3 .

W kontekście edukacji przez całe życie, w której

podkreśla się synergię uczenia się formalnego, pozafor-

malnego i nieformalnego, kwestia uznawania wiedzy,

umiejętności i kompetencji społecznych zdobytych

różnymi drogami nabiera szczególnego znaczenia,

ponieważ uzasadnia podejmowanie wysiłków eduka-

cyjnych nie tylko w systemie szkolnym, ale także poza

nim i na różnych etapach życia, oraz motywuje do ucze-

nia się. Z polityczno-oświatowego punktu widzenia

formalne uznanie efektów kształcenia pozaformalnego

i nieformalnego pozwala zaoszczędzić czas i środki

oraz poszerza możliwości jednostki na rynku pracy,

co potwierdzają doświadczenia francuskie i brytyjskie.

Mając na uwadze korzyści osobiste i społeczne, należy

dążyć do stworzenia systemu walidacji efektów kształ-

cenia niezależnie od tego, kiedy, gdzie i jak takie efekty

zostały osiągnięte. Tego rodzaju działania wspiera od

lat 90. Unia Europejska, intensyfikując je aktualnie

poprzez wdrażanie Europejskich Ram Kwalifikacji dla

uczenia się przez całe życie. Zasadniczo powodzenie

projektu praktycznego wdrożenia idei uczenia się

przez całe życie zależy od stworzenia sprawnego

i powszechnego systemu walidacji efektów uczenia

się pozaformalnego oraz nieformalnego, a także jego

zastosowania w edukacji formalnej.

W dotychczasowej praktyce i dyskusji o walidacji

efektów kształcenia dominował polityczno-oświa-

towy (harmonizacja i mobilność) i ekonomiczny

Artykuł dotyczy specyfiki pomiaru, oceny i walidacji kom-

petencji społecznych o charakterze adaptacyjnym i emancy-

pacyjno-krytycznym. W opracowaniu omówiono trudności

związane z walidacją wyróżnionych rodzajów kompetencji,

które wynikają z ontologicznych i epistemologicznych

założeń dotyczących ich istoty, a także celu oraz sposobu

ich badania. Ponadto wskazano trzy podejścia do badania,

ewaluacji i walidacji kompetencji społecznych: 1. opis

kompetencji według uznanych międzynarodowych stan-

dardów i programów oraz opis kwalifikacji zawodowych

na zasadzie list sprawdzających; 2. wystandaryzowane

pomiary: testy – własnej skuteczności, sieci współpracy i na

inteligencję oraz kwestionariusze: samooceny i/lub oceny

eksperckiej pożądanych w danej branży lub zawodzie in-

dywidualnych cech osobowościowych studenta; 3. portfolia

kompetencyjne.

Jako przykłady wymienionych podejść scharakteryzowa-

no: Program OECD Międzynarodowej Oceny Kompetencji

Dorosłych (PIAAC), Assessment Center i Development Center

oraz portfolio kompetencyjne.

Walidacja efektów kształcenia oznacza rozpoznawa-

nie, ocenianie, określanie wartości i uznawanie efektów

uczenia się formalnego, pozaformalnego i nieformal-

nego. Jest to działanie mające na celu potwierdzenie

i uznanie w sposób udokumentowany oraz zgodny

z założeniami, że stosowane procedury i procesy

prowadzą do zaplanowanych wyników 2 . Europejskie

doświadczenia wskazują, że uznawanie kwalifikacji

i kompetencji możemy podzielić na dwa nurty:

• społeczny: uznawanie wartości kompetencji

przez organizatorów przedsięwzięć gospodar-

czych, społecznych i oświatowych,

1 Artykuł został przygotowany na podstawie materiałów zgromadzonych przez autorkę na potrzeby projektu Opraco-

wanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji

dla uczenia się przez całe życie , realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych w okresie od lipca 2010 do końca

2013 r. w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet III Wysoka

jakość systemu oświaty, poddziałanie 3.4 Otwartość systemu edukacji w kontekście uczenia się przez całe życie,

poddziałanie 3.4.1. Opracowanie i wdrożenie Krajowego Systemu Kwalifikacji.

2 H. Narwojsz, C. Krawczyński, K. Symela, K. Zwiefka, Walidacja kompetencji nieformalnych uzyskanych poprzez doświadczenie

w pracy. Metodyka – procedury – dokumentacja , Olsztyn 2008, s. 7, 13, http://wmzdz.pl/fileadmin/user_upload/wmzdz/

projekty/wmzdzwalidacja_kompetencji.pdf, [20.11.2013].

3 Tamże, s. 22.

4 e-mentor nr 5 (52)

Walidacja kompetencji społecznych...

(w kontekście rynku pracy oraz korzyści i oszczęd-

ności) punkt widzenia. Dopiero od niedawana zna-

czenie zyskuje perspektywa pedagogiczna, tj. pytanie

o metody dokumentowania, pomiaru, oceny nie

tylko wiedzy i umiejętności, ale także kompetencji

społecznych (miękkich). Dodatkowo podkreśla się

w tej nowej odsłonie dyskusji nad kompetencjami

ich podmiotowy, a zatem związany nie tylko z za-

wodem, wymiar.

konsekwencje dla praktyki ich rozwijania, m.in.

w szkolnictwie wyższym 7 . Różnice w interpretacji

kompetencji społecznych w ujęciu adaptacyjnym oraz

emancypacyjno-krytycznym (tab. 1) skutkują odmien-

ną metodologią ich oceny oraz walidacji.

O ile w przypadku kompetencji społecznych

w ujęciu adaptacyjnym przedmiotem oceny są wiedza,

umiejętności oraz postawy i wartości, które przeja-

wiają się w zewnętrznie obserwowalnych zachowa-

niach (schematach i konwencjach) – np. umiejętności

komunikowania się, dyskutowania, asertywności czy

współpracy w zespole – o tyle w przypadku kompe-

tencji emancypacyjno-krytycznych chodzi o głęboko

zinterioryzowane struktury poznawcze (sposób my-

ślenia i interpretowania) tkwiące u podstaw zachowań

oraz predyspozycji, jak i o zdolność jednostki do ich

ciągłej reorganizacji, co implikuje niepowtarzalność

kompetencji.

W ocenie kompetencji społecznych o charakterze

adaptacyjnym przyjmuje się zestaw wskaźników, na

podstawie których można wnioskować o interesują-

cych nas w ramach badanej kompetencji zachowaniach

oraz o stopniu zaawansowania w dążeniu do wyzna-

czonego standardu (modelu kompetencji). Wykorzy-

stuje tu się narzędzia pomiaru ilościowego oparte na

deklaracji (samoocena) i/lub narzędzia gwarantujące

większą obiektywność (testy, wywiady, obserwację

skategoryzowaną), które są powszechnie stosowane

w Assessment Center i Development Center (centrum

oceny i centrum rozwoju). Do oceny kompetencji spo-

łecznych o charakterze adaptacyjnym wykorzystuje się

także listy sprawdzające kompetencji oczekiwanych

w branży lub na rynku pracy.

W opinii M. Czerepaniak-Walczak kompetencje

emancypacyjno-krytyczne można oceniać na pod-

stawie tego, co dana jednostka mówi (kompetencje

komunikacyjne), tj. na podstawie świadomej i wol-

nej od ograniczeń intelektualnych, obyczajowych,

społecznych itp. ekspresji (werbalnej i niewerbalnej)

własnych stanów emocjonalnych i intelektualnych

i rozumienia innych, oraz tego, co jednostka robi

(kompetencje instrumentalne), tj. czy podejmuje sa-

modzielne działania prowadzące do twórczej zmiany

(przewaga transgresji nad dostosowaniem) i jest go-

towa do ponoszenia odpowiedzialności za wykonanie

zadania 8 . W przypadku kompetencji komunikacyjnych

formy ekspresji pozasłownej: muzyka, sztuka (np. graf-

fiti), ruch (np. taniec, manifestacja) czy też twórczość

literacka, poetycka, dramatyczna mogą stanowić od-

powiedź na przymus i ograniczenia, które dotyczą nie

Specyfika oceny i walidacji adaptacyjnych

i emancypacyjno-krytycznych kompetencji

społecznych

Zgodnie z metodologią Europejskich Ram Kwalifi-

kacji przedmiotem walidacji muszą być trzy kategorie

efektów kształcenia: wiedza, umiejętności oraz kom-

petencje społeczne. Walidacja wiedzy i umiejętności

z pedagogicznego punktu widzenia nie stanowi prob-

lemu. Inaczej jest w przypadku kompetencji społecz-

nych, które nie były dotąd w edukacji ani przedmiotem

szczególnej troski, ani też odrębnej oceny 4 . Badania

na temat kompetencji społecznych są w Polsce nadal

sporadyczne 5 . Tymczasem jest to pojęcie bardzo popu-

larne, stosowane (nie zawsze słusznie i z odpowiednim

namysłem) w wielu kontekstach oraz w odniesieniu do

różnego typu dyspozycji, sprawności, zdolności czy

umiejętności. Trudno też znaleźć jedną powszechnie

obowiązującą definicję kompetencji, co dodatkowo

komplikuje dyskusję na ten temat. To wszystko

sprawia, że kompetencje zaliczyć można w dyskursie

społeczno-politycznym do pojęć pustych, ale zna-

czących. Dotyczy to także kompetencji społecznych,

które w kontekście KRK mają szczególne znaczenie.

Jednoznaczne odróżnienie kompetencji społecznych

od kompetencji, np. osobistych, emocjonalnych, oby-

watelskich czy interpersonalnych, nie jest możliwe.

Należy zatem traktować pojęcie kompetencji społecz-

nych jako kategorię zbiorczą dla wielu pokrewnych

typów kompetencji, a ich wyróżnienie w Krajowych

Ramach Kwalifikacji to zabieg służący zwróceniu uwagi

na szczególne potrzeby Polski i Polaków tym zakresie.

Można zatem przyjąć, że zastosowane w artykule

pojęcie kompetencji nie odnosi się tylko do kompe-

tencji społecznych, ale kompetencji w ogóle, w tym

szczególnie kompetencji miękkich.

Pedagogiczna interpretacja kompetencji 6 przynosi

ważne rozróżnienie kompetencji na adaptacyjne

i emancypacyjno-krytyczne, co ma dalsze znaczące

4 R. Góralska, H. Solarczyk, O kompetencjach w kontekście Polskiej Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie , „Edu-

kacja Dorosłych” 2012, nr 2, s. 27–39.

5 A. Jagiełło-Rusiłowski, H. Solarczyk-Szwec, Kwerenda badań nad kompetencjami społecznymi w kontekście edukacji aka-

demickiej w Polsce i na świecie , „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2013, nr 2, s. 33.

6 H. Solarczyk-Szwec, Pedagogiczna interpretacja kompetencji społecznych , [w:] M. Nowak-Dziemianowicz (red.), Zasady

walidacji efektów kształcenia właściwych dla kompetencji społecznych. Między adaptacją a rozwojem – kompetencje społeczne

jako cel kształcenia w szkole wyższej , nr publikacji IBE/01/2011, Warszawa 2013 (w druku).

7 M. Nowak-Dziemianowicz (red.), Zasady walidacji efektów kształcenia… , dz.cyt.

8 M. Czerepaniak-Walczak, Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji , Szczecin 1994,

s. 147–195.

grudzień 2013 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: