1. Uwarstwienie jest powszechne, konieczne i funkcjonalnie pozytywne. Wynika z potrzeby rozmieszczenia jednostek w strukturze społecznej na określonych pozycjach i umotywowania ich do objęcia tych pozycji i wykonywania związanych z nimi obowiązków.
System rywalizujący kładzie nacisk na motywację osiągania pozycji
System nierywalizujący – na motywację wykonywania obowiązków
2. Bodźcem motywującym do objęcia określonych pozycji są związane z nimi nagrody.
Rodzaje nagród:
- przyczyniające się do życia i wygody
- służące dobremu nastrojowi i rozrywce
- wpływające na samoocenę i rozwój ego
Nagrody są niejako wbudowane w pozycje i stanowią prawa i korzyści. Jako, że są nierówne dla różnych pozycji – społeczeństwo musi być rozwarstwione. Uwarstwienie stanowi sposób, dzięki któremu społeczeństwa zapewniają sobie staranną obsadę najważniejszych pozycji przez najlepiej przygotowane osoby- gdyż nie jest bez znaczenia kto jakie pozycje zajmuje, bo niektóre wymagają specjalnych uzdolnień i przygotowania.
W każdym społeczeństwie mamy do czynienia z jednakowym rozkładem prestiżu zasadniczych pozycji społecznych
Najwyższą rangę mają te pozycje, które;
1. Są funkcjonalnie najważniejsze w danym społeczeństwie
Funkcjonalna ważność pozycji jest określana przez:
- jej zastępowalność przez inne pozycje, które mogłyby zadowalająco spełniać jej funkcje
- zależność innych pozycji od tej, o którą nam chodzi
Funkcjonalna ważność stanowi warunek konieczny, ale nie wystarczający by pozycji przypisano wysoką rangę;
Jeśli pozycja jest ważna, ale łatwa do obsadzenia – nie musi być wysoko wynagradzana, a dostarczać nagród wystarczających do zapewnienia obsadzenia jej przez osobę kompetentną.
Jeśli jest ważna i trudna do obsadzenia – musi być wynagradzana wysoko.
2. Wymagają największego przygotowania czy zdolności, z czym wiąże się tzw. „szczupłość kadr” – gdyż niektóre pozycje wymagają takich uzdolnień, czy predyspozycji, które posiada niewielu ludzi. Dwa sposoby uzyskania kwalifikacji – wrodzone zdolności i szkolenie. Gdy brak osób o wymaganych umiejętnościach, a kształcenie trudne, kosztowne i wymagające wyrzeczeń – pozycja, jeśli jest ważna funkcjonalnie, musi zapewniać wysoki prestiż i inne atrakcyjne korzyści, by zachęcić osoby uzdolnione do podejmowania żmudnego kształcenia.
W różnych społeczeństwach różne pozycje są różnie oceniane – te, które w jednych są ważne, nie muszą takie być w innych. Te uzdolnienia, które w jednych są konieczne, w innych mogą być niepotrzebne.
1. Religia; umożliwia działanie społeczeństwa jako systemu dzięki wspólnocie ostatecznych wartości i celów, integruje na gruncie uczuć, wierzeń i obrzędów, narzędzie kontrolo społecznej. Czynności religijne pozostają w pieczy specjalnych osób, które dzięki temu cieszą się większymi nagrodami niż zwyczajni członkowie społeczeństwa. I większym prestiżem – jako osoby wchodzące w kontakt z siłami nadprzyrodzonymi, z bogami – i przez to same stają się w oczach zwykłych ludzi na poły święte. W historii b. często pozycje religijne były w ścisłym związku z najwyższymi pozycjami władzy – zwłaszcza w średniowieczu. W społeczeństwach najwyżej rozwiniętych pozycje religijne tracą na prestiżu, gdyż społ. te się laicyzują.
2. Rząd; organizuje społeczeństwo w oparciu o prawo i władzę zwierzchnią. Jako, że działanie polityczne na mocy definicji zakłada władzę zwierzchnią, rozwarstwienie tkwi w naturze stosunków politycznych – urzędnik wydaje rozkazy bo dysponuje władzą zwierzchnią, obywatel musi się podporządkować, bo jest podmiotem tej władzy.
Ale – władza polityczna ma swoje ograniczenia:
Liczba osób na najwyższych stanowiskach jest mała, a rządzący z konieczności reprezentują raczej interes grupowy niż własny (!) i ograniczeni są przez to różnymi regułami i nakazami obyczajowymi. Osoba na stanowisku ma władzę tylko i wyłącznie dzięki temu stanowisku.
3. Bogactwo, władza i praca; nierówne zyski ekonomiczne są sposobem kontroli społeczeństwa nad obejmowaniem pozycji przez jednostki i stanowią zachętę do wykonywania obowiązków. Każda pozycja, by zapewnić środki do życia musi być wynagradzana ekonomicznie – stąd aspekt ekonomiczny mają też pozycje, których główna funkcja nie ma ekonomicznego charakteru. Pozycja nie dlatego daje władzę i prestiż, że płyną z niej wysokie dochody – wysokie dochody płyną z niej dlatego, że jest funkcjonalnie ważna, a będąca do dyspozycji kadra nieliczna. Ekonomicznym źródłem władzy i prestiżu nie jest dochód, a własność dóbr kapitałowych ( w odróżnieniu do konsumpcyjnych), a więc środków produkcji, w tym prawo do dysponowania pracą innych. Wysokość przymusu ekonomicznego jest więc głównym wskaźnikiem pozycji i statusu, a nie przyczyną, za wyjątkiem przypadku tzw. własności czystej ( czyli dziedziczonej).
4. Wiedza techniczna; pozycje wymagające dużych umiejętności technicznych zapewniają wysokie nagrody, by przyciągnąć i umotywować kształcenie osób uzdolnionych. Pozycje techniczne rzadko jednak zapewniają najwyższy dochód, gdyż wiedza techniczna nie jest nigdy tak ważna dla społeczeństwa jak religia, polityka czy ekonomia. Do obniżenia dochodowości i prestiżu pozycji technicznych może też się przyczyniać nadmiar ekspertów, podobnie jak postępująca specjalizacja – gdyż generuje masę specjalistów wykształconych pobieżnie i nie posiadających wysokich umiejętności
Wyróżnione ze względu na następujące różnice:
- stopień specjalizacji ( oddziałuje na gradację władzy i prestiżu) – typy skrajne: wyspecjalizowany/ nie wyspecjalizowany
- nacisk funkcjonalny – typy: rodzinny ( podstawą organizacji jest struktura pokrewieństwa), autorytarny ( teokratyczny, totalitarny), kapitalistyczny. Gdy nacisk na f. Religijne – słabnie waga f. Świeckich – i odwrotnie
- rozpiętość dystansów społecznych – typy skrajne: egalitarny/ nieegalitarny
- zakres szans: ruchliwe (otwarte)/ stabilne ( zamknięte) – zależy od typu struktury społecznej – czy sztywna, czy elastyczna
- stopień solidarności warstwowej ( czyli występowania specyficznych organizacji dla popierania interesów klasowych)– typy skrajne: klasy zorganizowane / klasy nie zorganizowane
Dany system uwarstwienia zależy też od warunków zewnętrznych, do których należą:
- stadium rozwoju kulturowego – im bogatsze dziedzictwo kulturowe tym konieczniejsze specjalizacje, co powoduje natężenie ruchliwości, spadek solidarności warstwowej i zmiany nacisku funkcjonalnego
- stosunki z innymi społeczeństwami – konfliktowe bądź partnerskie, wymiana handlowa, kulturalna. Powodują zmiany nacisku funkcjonalnego – np. gdy wojna to nacisk na f. militarne
- liczebność społeczeństwa
1. Ważność funkcjonalna pozycji + wymóg szczególnych przygotowań do jej objęcia:
Nie da się precyzyjnie określić co jest mniej, a co bardziej ważne funkcjonalnie dla „zdolności przetrwania” struktury społecznej ( czyli nie można stwierdzić, że praca menedżera w jakiejś firmie jest funkcjonalnie bardziej ważna od pracy pani, która w tej firmie sprząta). Panujący system bodźców i nagród jest tylko jednym z wielu możliwych systemów motywacji do podjęcia przygotowań do objęcia danej pozycji.
2. Posiadanie talentów umożliwiających zajęcie pozycji ważnych funkcjonalnie posiada ograniczona liczba osób:
Trudno stwierdzić faktyczną liczbę osób uzdolnionych, a im sztywniejszy system uwarstwienia danego społeczeństwa, tym mniejsze ma ono szanse na stwierdzenie nowych faktów dotyczących uzdolnień jego członków – np. dlatego, że elity dążą do uzyskania swego rodzaju monopolu na dostęp do kształcenia i warstwy biedniejsze są takiej szansy pozbawione. Liczbę osób uzdolnionych dałoby się stwierdzić jedynie w systemie który byłby doskonale egalitarny – a takiego nie ma.
3. Przetworzenie talentów w umiejętności wymaga okresu kształcenia i wyrzeczeń:
Poważniejsze wyrzeczenia to rezygnacja z pracy zarobkowej i koszty nauki. Koszty nauki zazwyczaj ponoszą rodzice, a nie sami uczniowie. Jest wysoce wątpliwe czy dochód na głowę robotnika jest wyższy od dochodu uczącego się, a nawet jeśli, to różnica w dochodach przez resztę życia wypada na korzyść uczącego się,
Brak uwzględnienia psychicznych i duchowych nagród wypływających z kształcenia takich jak: wyższy prestiż uczących się od ich pracujących rówieśników, większe możliwości samo rozwoju, komfort psychiczny związany z opóźnieniem podjęcia zobowiązań dorosłego, swoboda i dostęp do rozrywek – na które zmęczony robotnik nie ma już siły.
4. Cenne nagrody jako bodźce służące skłonieniu osób utalentowanych do podjęcia kształcenia i związanych z nim wyrzeczeń:
Istnieją alternatywne schematy motywacji, takie jak radość, czy wewnętrzna satysfakcja z pracy, i nie ma przeszkód by uznać instytucjonalizację takich motywów za możliwą
5. Klasyfikacja nagród wiążących się z pozycjami:
Generalnie Tumin się zgadza z klasyfikacją Davisa i Moore’a , ALE – pytanie, czy każdy system uwarstwienia by sprawnie funkcjonować musi przyznawać wszystkie 3 typy nagród w jednakowej ilości, i które z tych nagród są najbardziej skuteczne jako bodźce motywujące?
Nie da się stwierdzić, że wszystkie 3 typy nagród muszą być w proporcjonalnych ilościach wbudowanie w pozycję, jeśli ma być ona atrakcyjna, tak jak nie można wyróżnić jednego typu motywacji na niekorzyść innych. Społeczeństwa różnią się rodzajami akcentowanych nagród – są takie, w których dobra materialne nie mają aż tak wielkiego znaczenia i wręcz manifestowanie ich posiadania jest w „złym guście” ( ale to nie u nas J )
6. Nierówność dostępu do nagród związanych z różnymi pozycjami powoduje zróżnicowanie prestiżu i szacunku przysługującego różnym warstwom i ustanawia stratyfikację:
Społeczeństwa różnią się znacznie pod względem akcentowanych nagród, co oznacza, iż nie da się udowodnić konieczności związku prestiżu i szacunku z pozycjami, które rozporządzają nagrodami w postaci władzy i posiadania.
Konieczne natomiast jest, by szczególny prestiż przysługiwał tym, którzy przestrzegają porządku normatywnego w przeciwieństwie do tych, którzy zachowują się w sposób uznany za niemoralny i szkodliwy, gdyż od ciągłości i stabilności porządku normatywnego zależy ciągłość społeczeństwa. Takie zróżnicowanie prestiżu nie pokrywa się ze zróżnicowaniem warstwowym. Konieczne jest także, żeby osoby starsze i bardziej doświadczone miały większą władzę od młodzieży, co z kolei niekoniecznie musi wytworzyć różnie oceniane warstwy.
7. Nierówność społeczna rozdziału rzadkich i pożądanych dóbr oraz prestiżu i szacunku – jest funkcjonalnie pozytywna i niezbędna w każdym społeczeństwie:
Konieczny jest nierówny rozdział władzy i posiadania niezbędnych do wykonywania różnych zadań, jeśli jednak kulturowo definiuje się je jako środki a nie nagrody, to nie jest konieczne zróżnicowanie prestiżu i szacunku – choć fakty historyczne wskazują, że najczęściej zróżnicowanie władzy i posiadania pociąga za sobą zróżnicowanie prestiżu i szacunku. Ale jest też faktem, że nie podejmowano wysiłków by upowszechnić przekonanie, że każdy człowiek jest społecznie wartościowy tak samo jak inni, jeśli dobrze wykonuje swoją pracę.
Dysfunkcje uwarstwienia:
1. Ograniczenie możliwości odkrycia pełnej skali uzdolnień w danym społeczeństwie
2. Ograniczenie możliwości zwiększenia rezerw produkcyjnych w stosunku do tego, co jest możliwe w warunkach większej równości szans
3. Konserwatyzm wynikający z wyposażenia elit we władzę, która umożliwia przyjęcie ideologii racjonalizującej status quo jako właściwego, bez względu na to jaki on jest naprawdę
4. Ograniczenie rozwoju twórczego potencjału tkwiącego w człowieku poprzez nierówny rozkład wizji samego siebie w całym społeczeństwie
5. Ograniczenie możliwości szerokiej integracji społecznej poprzez wzmaganie wrogości między warstwami nieuprzywilejowanymi i uprzywilejowanymi
6. Przyczynianie się do nierównego rozkładu wśród ludności poczucia doniosłego uczestnictwa, skoro doniosłość ma zależeć od miejsca w hierarchii prestiżu
7. Przyczynianie się do nierównego rozkładu lojalności wobec społeczeństwa, w stopniu w jakim lojalność zależy od poczucia doniosłego uczestnictwa
8. Przyczynianie się do nierównego rozkładu motywacji uczestnictwa w społeczeństwie, w stopniu w jakim uczestnictwo i apatia zależą od poczucia doniosłego uczestnictwa
Te twierdzenia poddają w wątpliwość przekonanie, że stratyfikacja pełni funkcjonalną rolę gwaranta, że najważniejsze pozycje w społeczeństwie zajmą najbardziej kompetentne osoby, a zadania będą wykonywane w sposób najlepszy z możliwych.
magda0971111