http://autonom.edu.pl
Maciej Węgrzyn Częstochowa, 7.03.2010
Cybernetyka władzy
Streszczenie
Przedmiotem niniejszego artykułu jest ustalenie , w jaki sposób wypełnianie funkcji sterowniczych w systemie sterowniczym prowadzi do powstawania zjawiska zwanego sprawowaniem władzy. Opierając się na pracach M. Mazura wprowadzono pojęcia systemu sterowniczego, funkcji sterowniczych, mocy systemu, rozdzielania mocy w systemie i powstawania aparatu władzy, który tę moc dystrybuuje. Zastosowanie metody M. Mazura stworzyło nieznane dotąd pole badawcze i wprowadziło nowe spojrzenie na problem powstawania i sprawowania władzy.
1.Wprowadzenie
Tytuł konferencji- „Władza – czy służba? Problem dobra wspólnego w polityce” zobowiązuje do odniesienia się do wszystkich pojęć użytych w tytule. Porównanie władzy do służby ma długą tradycję . Według starożytnej opowieści- hellenistyczny król macedoński Antygonos Gonatas powiedział do swego syna, Demetriusza:[1]
- Synu, nasza władza jest służbą narodowi- służbą zaszczytną, ale tylko służbą!
W warunkach macedońskiej demokracji wojskowej , w której królem był ten, kogo wojsko na tarczach poniosło do góry zapominanie o tym groziło skutecznym buntem poddanych. W cybernetyce problem sprawowania władzy należy do grupy problemów sterowniczych w systemach społecznych, złożonych z ludzi traktowanych jako systemy autonomiczne. W systemie sterowniczym nie musi być jednak wyszczególniony podsystem- „Władza”. Do spowodowania celowej zmiany w otoczeniu wystarczy zgodne i dobrowolne działanie członków takiego systemu. Celowość zaś podlega zasadom pragmatyzmu fizykalnego[2]. Podobnie nie zachodzi konieczność wyszczególnienia podsystemu „Polityka” – wystarczy skuteczna optymalizacja na poziomie podstawowych związków społecznych.
Pozostaje sprawa możliwości zbudowania modelu systemu sterowniczego, jako swojego rodzaju „inwariantu”- uogólnienia z którego wynikają ustalenia szczegółowe. W naukach społecznych budowanie takiego modelu uważane jest za nietakt, bowiem w nich z góry się zakłada, że opis słowny jest bardziej właściwy a postępowanie polegające na grupowaniu „wariantów” w celu uzyskania inwariantu jest jedynym słusznym postępowaniem. Cybernetyka jednak twierdzi inaczej- należy uwolnić się od rzeczywistości właśnie przez zbudowanie uogólnionego modelu: ten zabieg myślowy nazywany jest generalizacją problemu, zaś uzyskany model nazywany jest systemem.
2. System sterowniczy i funkcje sterownicze.
W rozważaniach dotyczących władzy posługiwać się będziemy metodą systemową według rygorów ustalonych i z całą konsekwencją wprowadzonych przez M. Mazura w jego pracy Cybernetyczna teoria układów samodzielnych[3]. Pozwoli to na generalizowanie problemu bez wprowadzania ogniw dowodowych pochodzących z obserwacji.
M. Mazur uzasadnił, że system sterowniczy powodujący celowe zmiany w otoczeniu powinien składać się z trzech podsystemów:
Postulatora, wskazującego cele sterowania,
Optymalizatora, wskazującego sposoby spowodowania zmian w otoczeniu,
Realizatora, stosującego środki do spowodowania postulowanych zmian.
Podsystemy te powiązane są sprzężeniami zwrotnymi, jak na rysunku nr 1. Każdy z podsystemów musi pobierać zasilanie w moc społeczną pokrywające zapotrzebowanie na moc roboczą, koordynacyjną i straconą[4].
Oznaczenia na rysunku wskazują, że system pobiera z otoczenia informacje Pi i przetwarza je na optymalizację Po,
Zasilanie w energomaterię S jest wykorzystywane na pokrycie strat wynikających z potrzeb podsystemów oraz na oddziaływanie energomaterialne na otoczenie R.
Oddziaływanie R jest równe zasilaniu S pomniejszonemu o zasilanie podsystemów:
Optymalizatora – Pok
Postulatora – Pp
Realizatora – Pr
oraz zasilanie torów sterowniczych:
Optymalizator – Postulator Pop
Postulator – Optymalizator Ppo
Postulator – Realizator Ppr
Realizator – Postulator Prp
Optymalizacja Po uzyskana po opracowaniu informacji otrzymanych Pi zwiększa skuteczność oddziaływania na otoczenie przez co oddziaływanie R jest w stanie spowodować uzyskanie zasilania S pomimo utraty części energomaterii na zasilanie podsystemów.
Równanie 1. Warunek energomaterialny istnienia systemu sterowniczego:
S>R
Równanie 2. Stosunek S/R nazwiemy współczynnikiem skuteczności optymalizacji „q”.
S/R = q
Równanie 3. Stąd wynika równanie :
R x q = S
Z równanie tego wynika wniosek, że współczynnik skuteczności powinien być większy od jedności- oznacza to,że informacje zoptymalizowane są cenniejsze od otrzymanych, przez co oddziaływanie na środowisko przynosi uzyski energomaterii większe od wydatkowanych. Jest to warunek istnienia wszystkich systemów sterowniczych, niezależnie od ich wielkości, składu fizycznego czy społecznego. Zarówno organizmy żywe jak i systemy społeczne pobierają z otoczenia więcej energomaterii niż wydatkują do otoczenia. Jeżeli jest odwrotnie, system zamiera, zanika lub umiera- po prostu przestaje istnieć. Jednakże w systemach złożonych ze zbiorów systemów autonomicznych[5] ( a takie są społeczności ludzkie) wysoka skuteczność działania całości przejawiająca się w wysokim wzroście zasilania S nie oznacza automatycznie, że poszczególne jednostki też otrzymają wysokie zasilanie, i odwrotnie: niska skuteczność nie oznacza niskiego poziomu zasilania jednostek. Obrazowo mówiąc : można równo dzielić biedę i nierówno dzielić bogactwo.
Każdy z podsystemów musi otrzymywać zasilanie odpowiednie do potrzeb wynikających z wykonywanej funkcji. Zmniejszenie zasilania poniżej potrzeb oznacza, że dana funkcja będzie wykonywana w sposób inny , niż zakładano (mniej doskonały). Brak wypełnienia funkcji oznacza ,że system się rozpadnie. Wysokość tych potrzeb zależy od poziomu kultury danego społeczeństwa i wymogów cywilizacyjnych, co oznacza, że bywa nieporównywalna w różnych systemach społecznych. Jednakże zwiększenie zasilania podsystemów nie gwarantuje zwiększenia doskonałości wypełniania funkcji. Cały czas potrzebna jest ocena uzyskanych wyników i korekta działań. Ponadto trzeba przyjąć, że narysowany system jako model podlega prawom sterowania i stabilności- z kryterium stabilności wynika potrzeba równoległego istnienia drugiego ośrodka postulacyjnego, czemu Mazur nie zaprzecza, ale dla przejrzystości sytuacji pomija, jak mniej istotny.
Rys. 1. Zasilanie systemu sterowniczego.
Źródło- opracowanie własne
Podsystemy te wyodrębniono ze względu na spełniane przez nie funkcje nie biorąc pod uwagę tego, czy da się zauważyć ich fizykalną odrębność. Wiąże się to z zastosowaną w pracy regułą funkcjonalności sformułowaną przez M. Mazura. Reguła ta jest wyznacznikiem przynależności rozpatrywanego systemu do jednej z dwu wielkich klas systemów: systemy, które są kreowane z uwzględnieniem tej reguły należą do klasy „acting”. Systemy wyodrębnione bez uwzględnienia tej reguły należą do klasy „pattern”[6]. Podział ten podkreślił B. Walentynowicz w przedmowie do polskiego wydania książki Myślenie systemowe G. M. Weinberga (WNT, Warszawa 1979), pisząc: „Wśród systemów rozumianych tak, jak w teorii systemów można rozróżnić kilka ich rodzajów. Niektórzy autorzy wprowadzają podział na dwa ich rodzaje podstawowe: tak zwane systemy konfiguracyjne (ang. pattern systems) i systemy działaniowe (ang. acting systems). Otóż w wielu rozważaniach teorio-systemowych ma się na myśli explicite lub implicite przede wszystkim właśnie systemy działaniowe, w których można wyróżnić cele, podmioty, przedmioty, narzędzia oraz warunki działania, a w których realizuje się pewien proces polegający na przetwarzaniu przedmiotów działania doprowadzonych do wejścia systemu na przedmioty, które po przepłynięciu przez system ukazują się na jego wyjściu”. Reguła ta pozwoli na odróżnienie elementów, z jakich składa się w rzeczywistości fizykalnej dany system (za Małym słownikiem cybernetycznym przyjmujemy, że element[7] jest to układ traktowany w rozważaniach jako nierozkładalny, czyli taki, którego nie możemy lub nie chcemy zdezagregować) od podsystemów. Elementami systemu sterowniczego są w naszym przypadku ludzie będący uczestnikami procesu produkcji, ale traktowani jako systemy autonomiczne[8]. Podsystemy zaś traktujemy jako przetworniki oddziaływań z punktu widzenia ich funkcji, co oznacza, że nie muszą stanowić oddzielnych elementów. Jeżeli jeden człowiek występuje w kilku rolach, to na schemacie powinien figurować w postaci tyluż podsystemów. Jeżeli kilku ludzi występuje we wspólnej roli, to na schemacie figurują jako jeden podsystem. Funkcję danego podsystemu można określić, odpowiadając na pytanie: co „TO” wykonuje? – jak to ujęto w analizie wartości[9]. Z kolei matematyczne ujęcie określa funkcję jako sposób przyporządkowania elementom zbioru X dokładnie jednego elementu zbioru Y. Rozpatrzymy wiec połączenie obu definicji. Jeżeli zbiorem X będą podsystemy, a zbiorem Y będą działania (oddziaływania, transformacje, przekształcenia) jakie system wykonuje, to relacje między działaniami a podsystemami są relacjami wzajemnie jednoznacznymi (doskonałymi). Każdy podsystem wykonuje działanie jednego rodzaju i każde działanie określonego rodzaju jest wykonywane przez jeden podsystem. W związku z tym, jeżeli działania systemu są od siebie zależne, to takie same zależności muszą występować między podsystemami. W takim właśnie aspekcie uzasadniamy możliwość rozpatrywania procesu sterowania społeczeństwem jako procesu sterowniczego.
3. Rozdzielanie mocy w systemie.
Opierając się na zasadach mówiących, że
3.1.Moc jest skalarem
3.2.Energia podlega prawom zachowania.
Wprowadźmy jeszcze dwie zasady pochodne
3.3. Oddzielanie mocy różnego przeznaczenia może być wykonane tylko raz
3.4.Moc oddzielona z wyróżnionym przeznaczeniem nie może być wykorzystana jako moc z innym przeznaczeniem,
3.5.Moc wyróżniona z określonym przeznaczeniem będzie my uważać za wektor wynikający z pomnożenia skalarnej wartości mocy przez wektor kierunkowy przeznaczenia mocy
3.6. Kiedy wektory kierunkowe są prostopadłe to jej rzuty na wzajemne kierunki są równe zero. Wprowadźmy podsystem zwany wektorem imperatywnym będący oddzielaczem mocy, mający postać wektora W o takim kierunku, zwrocie i wartości skalarnej, ze wprowadzi on podział mocy M na dwa kierunki prostopadłe do siebie a wartości skalarne powstałych wektorów będą sumą wartości mocy wpływającej i podzielone będą w założonych wartościach skalarnych. Wielkość skalarna tego wektora jest wtedy większa od każdej z wyszczególnionych wielkości składowych powstałych na skutek jego działania. Skutkiem działania tego wektora będzie fizyczny podział mocy i jej przekserowanie na żądane kierunki zasilania.
Rys. 2. Działanie wektora imperatywnego.
Źródło- opracowanie własne.
4. Zasilanie podsystemów i możliwości zmian w zasilaniu a władza.
Jak widać ze schematu zasilania rys.1 moc otrzymywana przez poszczególne podsystemy i przeznaczona na ich zasilanie zostaje wprowadzona do podsystemu jako część wydzielona z całości mocy zasilania systemu.
Omówimy teraz, w jaki sposób podsystemy mogą zwiększać swoje zasilanie , przeznaczone ma wypełnianie ich funkcji oraz dlaczego wypełnianie funkcji wiąże się z możliwością uzyskania pewnych korzystniejszych warunków zasilania. Ponieważ w ogólnych warunkach postulacja może być zmienna( i nie musi być stała), można tak zmienić postulację, aby uzyskać wzrost zasilania na drodze przepływu mocy Realizator- Postulator.
Wprowadźmy konwencje terminologiczne:
4.1. Sprawowanie władzy
Oddziaływanie Postulatora na Realizator w celu rozdziału ilości mocy otrzymywanej na wejściu energetycznym danego systemu sterowniczego nazwiemy sprawowaniem władzy.
Wektor, będący obrazem skuteczności tego oddziaływania nazwiemy wektorem imperatywnym „W”. W rzeczywistości społecznej jest to zespół wyobrażeń o rzeczywistej sytuacji i o decyzjach, jakie należy w tej sytuacji podejmować.
4.2. Definicja władzy:
Władza - jest to moc , skierowana przez Postulator do rozdzielacza w Realizatorze , powodująca podział mocy na część przeznaczoną na bezpośrednią realizację i część przeznaczoną na inne potrzeby systemu. Może być to rzeczywista moc fizyczna ( środki przymusu bezpośredniego) albo jej wyobrażenie w przepisach prawa, wychowaniu obywateli i indoktrynacji służącej osiąganiu posłuszeństwa be stosowania przymusu fizycznego.
Terminy : „moc” i „skierowana” można połączyć tworząc termin „moc skierowana”, która będąc iloczynem wektorowym mocy przez wyszczególniony kierunek oddziaływania ma już postać wektorową. Władza ma więc postać wektora o skalarnej wielkości mocy. Jej wektorowa, a więc wyraźnie skierowana postać uniemożliwia wyróżnienie czynnika energetycznego za pomocą innych metod badawczych. Dopiero opis obiegów zasilania w systemie sterowniczym wykazuje, to władza otrzymuje swoje zasilanie w moc poprzez Postulator, zaś źródłem zasilania Postulatora i źródłem zasilania władzy jest część mocy płynąca z rozdzielonej mocy poprzez strukturę rozdzielacza...
morobobek