Posacki_A_Carl_Gustaw_Jung_a_problem_zla.pdf

ks. Aleksander Posacki SJ - Carl Gustaw Jung a problem zła

Antychrześcijańskie aspekty psychoanalizy

W Kościele katolickim widzimy ciągle tyleż dziwną, co naiwną popularność idei C.G. Junga, szwajcarskiego

psychoanalityka i myśliciela, które często jednak bezprawnie wyrywane są z całościowego kontekstu jego ideologii.

Wynika to może z faktu, że traktuje się często Junga – w przeciwieństwie do Freuda – jako teoretyka psychologii i

terapeutę otwartego na religię czy chrześcijaństwo. Ale na jaką religię, na jakie chrześcijaństwo? Ponadto aktualne

jest pytanie, czy rzeczywiście był psychologiem.

Uwadze tych naiwnych zwolenników Junga umyka często fakt, że jego teorie jako np. popularyzatora “naukowej”

astrologii są również bardzo popularne w ruchu New Age oraz pośród wszelkiego rodzaju gnostyków i okultystów.

Jawi się on tam jako jeden z głównych autorytetów, a nawet ojców ideologii ruchu Nowej Ery (o czym przypomniał

dokument watykański o New Age z 2003 roku). Można powiedzieć jeszcze więcej. Twierdzenia Junga, a szczególnie

jego reaktywacja gnostycznych mitów o równości figury Boga oraz szatana, stały się źródłem inspiracji dla niektórych

satanistycznych sekt, o czym zaświadcza Massimo Introvigne, włoski badacz problematyki sekt o międzynarodowej

sławie i katolickiej orientacji (por. M. Introvigne, Il capello del mago. Il nouvi movimenti magici dallo spiritismo al

satanismo, Milano 1990, s. 368. 411-414 n).

Zamach na Jezusa Chrystusa

Istnieją sekty satanistyczne, które rozpoczęły od psychoterapii Junga, a skończyły na lucyferycznym kulcie. Dlaczego?

Nie jest to wcale dziwne, jeśli weźmie się pod uwagę wewnętrzną logikę ukrytej inicjacji, jaką zawiera w sobie teoria

Junga, szczególnie odnośnie do tzw. procesu “indywiduacji”, która oznacza ezoteryczną inicjację, wyrażoną językiem

psychologii. Inteligentna “laicyzacja pojęć” nie jest bowiem w stanie ukryć faktu, że teoria “indywiduacji” Junga jest

od początku do końca gnostyczna, sytuując się wyraźnie poza granicami chrześcijańskiej ortodoksji. Nie jest ona

ponadto wiarygodna także z powodu nie do końca słusznego przekonania o naukowym pochodzeniu twierdzeń,

które wygłasza szwajcarski psychoanalityk.

Właściwym celem czy punktem dojścia owego procesu “indywiduacji” jest właśnie ludzkie głębinowe “ja”, nazywane

przez Junga “jaźnią”, w odróżnieniu od “ja” powierzchownego czy zewnętrznego, które określa on jako “ego”.

Symbolem owego głębinowego “ja”, czyli “jaźni” – i tylko symbolem – jest Chrystus, i w tym właśnie punkcie mamy

istotne odwrócenie znaczeń, które zbliża się do profanacji. Albowiem to nie “jaźń” jest symbolem Chrystusa, ale

Chrystus symbolem “jaźni”, i to wcale nie jedynym. Podobnym symbolem pozostaje Budda, stawiany w ten sposób

na równi z Jezusem, w wymiarze człowieczeństwa traktowany jednak nawet wyżej od Niego.

Pozostajemy więc ciągle w kręgu własnego “ja”, które (czy to głębokie, czy nie) nie opuszcza przecież swojej “złotej

klatki”, wplątując do tego w swoje egotyczne manipulacje świętość konkretnej osoby Jezusa, co ociera się o

profanację. Tak więc Jezus, pozbawiony w kontekście powyższego swojego historycznego konkretyzmu oraz

właściwie rozumianej boskości, zostaje zdegradowany wyłącznie do symbolu ludzkiego “ja”, gdzie bóstwo Chrystusa,

o zgrozo, jest symbolem boskości człowieka, i to wcale nie jedynym. Tego rodzaju manipulacja pachnie zdradą czy

kontrinicjacją, która byłaby przeciwna zasadom inicjacji chrzcielnej. Zamiast bowiem poruszać się od własnego “ja” w

kierunku Jezusa, poruszamy się od Jezusa w kierunku własnego “ja”. Jezus okazuje się “drogą”, ale w przeciwnym

kierunku.

Takie działanie wynika z profanicznej “psychologii” Jezusa. Wedle Junga, Jezus był “chłopcem zrodzonym przez

niezamężną matkę. Takiego chłopca określa się mianem “dziecka z nieprawego łoża” – przesąd ten był dlań wielką

ujmą. Jezus cierpiał z powodu strasznego poczucia niższości, miał jednak pewność, że zostanie mu to

zrekompensowane” (C.G. Jung, Rozmowy, wywiady, spotkania, Warszawa 1999, s. 114). Na krzyżu zaś “Chrystus

pojął, że całe jego życie oddane prawdzie – takiej, jaką znał podług swej najlepszej wiedzy – było straszliwym

złudzeniem” (tamże). Widzimy więc, że “Jezus Chrystus przedstawiony przez Junga nie odzwierciedla obrazu danego

nam przez Ewangelię” (M. Pacwa SJ, Katolicy wobec New Age, Kraków 1994, s. 57).

Nie jest to jednak koniec manipulacji osobą Jezusa czy znęcania się nad nią. W spreparowanym bowiem przez Junga

obrazie Chrystus jawi się jedynie jako pozytywna, dobra, czy może zbyt dobra część całościowego obrazu Boga, który

musi być uzupełniony o równorzędny czy symetryczny obraz. Chodzi tu o obraz… szatana, który z kolei jest

negatywną czy ciemną częścią tak rozumianego dwoistego obrazu Boga. Ta ciemna strona Boga ma być przyjęta

przez człowieka, który też posiada ciemną stronę w jednym i drugim przypadku, nazywaną archetypem Cienia.

Zło zyskuje zatem status naturalnej konieczności, Bóg zaś traktowany jest jako źródło zła. Szatan jest tylko

historyczno-kulturową egzemplifikacją archetypu Cienia, który musi być “zintegrowany” w duszy człowieka. A więc

zamiast “wypędzenia diabła” (egzorcyzmu) otrzymujemy “przyjaźń z szatanem” w formie rzekomej psychicznej

integracji, co może być ukrytą formą paktu ze złem. Potwierdza to doświadczenie niektórych sekt, o czym mówiłem

wcześniej. Tak oto właśnie czysty egotyzm sprzęga się z kryptosatanizmem, “inicjacyjny humanizm” zaś, typowy dla

klasycznej tradycji masońskiej – z “inicjacyjnym lucyferyzmem” (znanym z ruchu New Age) ukrywającym swoje

prawdziwe oblicze.

Jung nieraz stwierdza, że psychoanaliza jest w istocie propagandą antychrystianizmu jako zamachu na osobę Jezusa.

Jest on przekonany, “że trzeba by dać psychoanalizie jeszcze czas na to, by mogła z wielu ośrodków przenikać do

narodów, u intelektualisty ożywiać zmysł tego, co symboliczne i mitologiczne, Chrystusa stopniowo zamieniać na

powrót w prorokującego boga latorośli, którym był, i w ten sposób wchłaniać owe ekstatyczne siły napędowe

chrześcijaństwa, a wszystko w tym jednym celu, aby kult i święty mit uczynić tym, czym one były, mianowicie

radosnym igrzyskiem, którego etos pozwala człowiekowi być w uświęcony sposób zwierzęciem” (S. Freud, C.G. Jung,

Briefwechsel, Frankfurt M. 1984, s. 136).

Wiele nurtów satanizmu, a zwłaszcza neopogaństwa traktuje człowieka jako inteligentne zwierzę. Tu jednak chodzi o

coś więcej, a mianowicie o deformację nie tylko obrazu człowieka, lecz także obrazu Boga.

Psychoanaliza satanizmu czy satanizm psychoanalizy?

Dziś używa się powszechnie psychoanalizy, zwłaszcza jungowskiej, do analizy i oceny satanizmu, co jest rażącym

błędem metodologicznym. Nie tylko z racji nienaukowości teorii Junga, które nie są naukowe w klasycznym

znaczeniu. Nie można wyjaśniać bowiem zjawiska satanizmu przez teorię, która – w pewnym sensie – otwiera się na

satanizm lub go przynajmniej teoretycznie aprobuje. Trudno w to uwierzyć, ale wnikliwa analiza nie pozostawia

prawie żadnych wątpliwości.

Nie bądźmy jednak gołosłowni. W jednej z ważniejszych prac C.G. Junga “Odpowiedź Hiobowi” widać wyraźnie, że z

Boga Starego Testamentu czyni on – w duchu gnozy – demonicznego demiurga. W ten sposób przekształca Świętą

Trójcę w “Czwórcę”, gdzie na “czwartego” dokooptowany zostaje szatan zachowujący przy tym autonomię. Owej

“Czwórcy” nadał właśnie nazwę “Abraksas” (na marginesie można dodać, że tak nazywała się satanistyczna sekta w

Belgii, do której należał głośny pedofil-morderca Marc Dutroux). Jung oczywiście zastrzega się, że chodzi mu o

“projekcje procesów psychicznych, produkty ludzkiego ducha, którym nie wolno przypisywać metafizycznej

ważności”, cały czas jednak obraca się w obszarze gnostyckiej ontologii, którą traktuje poważnie, przedefiniowując za

jej pomocą jeszcze poważniejszą teologię i metafizykę chrześcijańską.

Przy tej okazji przedefiniowuje chrześcijańską demonologię, odtwarzając gnostycką demonozofię, która jednak w

ujęciu Junga polegałaby na wewnętrznym doświadczaniu Złego, nazwanego tym razem nieświadomością (lub

archetypem cienia), który z tej racji wcale nie jest zły, a nawet swoiście dobry. W “Psychologii i alchemii” zajmuje się

on kwestią “zintegrowania szatana”, twierdząc wielokrotnie także w innych kontekstach, że dopóki szatan nie

zostanie zintegrowany, świat nie stanie się całością, a człowiek nie będzie zbawiony.

Co oznacza owa integracja diabła? Wzorcem dla niego staje się okultystyczna alchemia (popularyzowana zresztą w

“Harrym Potterze”), którą traktował jako duchową ścieżkę. Jung twierdził, że alchemiczne Opus magnum będzie

zakończone wtedy, kiedy dusza ludzka zostanie doskonale zintegrowana. Polega to na tym “misterium coniunctionis,

misterium zjednoczenia – ośrodkowe misterium alchemiczne zmierza właśnie do syntezy przeciwieństw, do

asymilacji “czerni”, do zintegrowania zła” (C.G. Jung, Rozmowy, wywiady, spotkania, Warszawa 1999, s. 240).

Przemieniona świadomość polega na tym, że “”diabeł” nie wiedzie już autonomicznego żywota, jest on bowiem

ponownie związany z fundamentalną jednością duszy” (tamże, s. 241). To jednak może oznaczać to, co św. Augustyn

określił jako “pakt z diabłem”. Język Junga w takim kontekście stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo.

Tego rodzaju popularyzacja satanizmu ma jednak podstawy w swoistej teologii Junga, którą zresztą jako psycholog

uprawiał bezprawnie. Jung wyraźnie przedefiniowuje chrześcijańską teologię na gnostycką teozofię. W rozmowie ze

światowej sławy pisarzem włoskim Albertem Moravią Jung stwierdził, że “Jahwe na przykład był nie tylko Bogiem,

lecz także Diabłem. Ale począwszy od chrześcijaństwa, zwłaszcza zaś Reformacji, nieświadomość, czyli diabeł, w coraz

większym stopniu była pomijana, wypierana, zapominana, usuwana”. Dlatego w czasie I wojny światowej “diabeł,

czyli nieświadomość, zbyt długo już wypierany i wręcz zapomniany, zemścił się wprawiając ludzi w stan zmysłowego

upojenia zniszczeniem i śmiercią. (…) Jung proponuje, by w taki sam sposób wyjaśniać monstrualne, popełniane

niemal automatycznie okrucieństwa nazistów podczas II wojny światowej, których zresztą popierał okresowo w

latach 30. Twierdzi, że znowu ze względu na brak zdrowej relacji z diabłem doszło do wybuchu niemającej sobie

równych furii destrukcji. Jung wysnuł z tego wniosek, że trzeba jak najszybciej ponownie nawiązać tę więź i – jeśli

okaże się to potrzebne – powołać do życia Czwórcę. Wysłuchawszy tego dziwacznego proroctwa wypowiedzianego w

atmosferze jako żywo zrodzonej z ducha Fausta, pożegnałem się z Jungiem” (Wizyta Moravii, w: C.G. Jung, Rozmowy,

wywiady, spotkania, Warszawa 1999, s. 201-202).

Z powyższych racji Jung myli obraz z rzeczywistością, nie mogąc odróżnić archetypu Cienia od diabła, który rzekomo

jedynie symbolizuje ów bardziej uniwersalny archetyp, co jest już – owo twierdzenie – redukcją ontologiczną (a

takich jest bardzo wiele w systemie Junga, wbrew deklaracjom). Pomijam fakt, że jest to humanizacja diabła w tym

sensie, że przypisuje się człowiekowi to, co może do niego nie należy. Powstaje pytanie: czy tłumaczyć diabła

archetypem Cienia czy archetyp Cienia diabłem? Co gorsza, Jung może pomylić Boga z diabłem, a ludzką jaźń z

Bogiem, co oznacza jednak degradację czy poniżanie Najwyższego.

Dla Junga to jednak nic nowego. Wyraźnie zbuntował się przeciwko judeochrześcijańskiemu Bogu, utwierdzając przy

okazji nieświadomie “religię holokaustu” (mimo iż okresowo popierał Hitlera i nazizm). Jeden z najwybitniejszych

uczniów Junga, izraelski lekarz i analityk Erich Neuman, pisał do niego na temat książki “Odpowiedź Hiobowi”: “W

pewnym sensie jest to spór z Bogiem, podobny do sporu, jaki prowadził z nim Abraham przed zniszczeniem Sodomy.

W szczególności zaś – dla mnie osobiście – jest to książka zwrócona przeciwko Bogu, który pozwolił na to, by zabito

6 milionów członków swego ludu, albowiem Hiob jest również prawdziwie Izraelem”. W odpowiedzi Jung stwierdził,

że nic nie da się porównać z arogancją, na jaką musiał się zdobyć, “aby być w stanie obrazić Boga”. Bóg stał się dla

niego “antynomią… dolegliwością, którą człowiek musi wyleczyć” (List z 5.01.1952 r.).

Zafałszowanie problemu zła u Junga

Wizja zła u Junga, hołubionego przez wielu katolików, jest więc kompletnie fałszywa, tak jak fałszywa jest jego wizja

Boga i człowieka. Uległo jej jednak wielu teologów, jak np. eks-ksiądz Eugen Drewermann, pozbawiony zresztą także

mandatu teologa katolickiego, a także – już w dużo mniejszym wymiarze – Anselm Grün OSB, który jednak również

popełnia wiele błędów. Jak zauważa jednak wybitny znawca i krytyk Junga, dominikanin Antonio Moreno, w

problematyce zła Jung jest człowiekiem błądzącym w ciemności. Postać szatana jest u niego wyłącznie przykładem

zjawiska personifikacji tzw. archetypu Cienia, co jest karygodne i niebezpieczne. Podobnie jak w przypadku innych

archetypów (jak np. archetyp Jaźni) istnieje niebezpieczeństwo nadużycia tej hipotezy dla relatywizacji obrazów

religijnych. Obrazy czy figury religijne są z góry traktowane jako przejaw pewnego symbolicznego uniwersum,

pewnego muzeum wyobraźni, subiektywnego doświadczenia psychicznego. Jest to fundamentalny problem teorii

Junga, nazwanej przez światowej sławy filozofa Martina Bubera “religią jaźni”.

Jung więc kreuje bezprawnie “psychologiczną religię” o wyraźnie gnostyckim podłożu. Jak stwierdza bowiem M.

Buber, w systemie Junga “indywiduacja urzeczywistnia (…) całkowity archetyp Jaźni. Chociaż na przykład w symbolice

chrześcijańskiej mamy zarówno archetyp Chrystusa i Antychrysta, to [u Junga] Chrystus i Antychryst symbolizują

jedynie ciemny i jasny aspekt archetypu, w Jaźni natomiast oba aspekty się jednoczą. Dlatego Jaźń jest czystą

totalnością i jako takiej nie daje się jej odróżnić od obrazu Boga. Tak więc urzeczywistnienie Jaźni należy właściwie

określić jako “inkarnację Boga”. Ten jednoczący w sobie dobro i zło Bóg, którego pełna przeciwności natura wyraża

się również w jego męsko-żeńskości, jest postacią gnostycką, którą można ostatecznie łatwo rozpoznać w

staroirańskim bóstwie Zurvanie (o którym zresztą, jak (…) się wydaje, Jung nie wspomniał w swoich licznych

rozważaniach religijno-historycznych). To z niego bowiem rodzą się Bóg światłości i jego ciemne przeciwieństwo.

Wychodząc od tego zasadniczo gnostyckiego poglądu, Jung opracowuje żydowską i chrześcijańską koncepcję Boga”

(M. Buber, Zaćmienie Boga, Warszawa 1994, s. 82-83).

Wracając w powyższym kontekście do problemu jungowskiego Cienia, należy rozróżnić to, czego nie czyni Jung,

mówiąc o integracji czy asymilacji Cienia:

1. kompleksy, zranienia, ciemne psychologicznie strony – należy zintegrować (lub zasymilować),

2. grzechy – należy oczyścić (i odpokutować),

3. szatana – należy “wypędzić” (egzorcyzmować).

Różne poziomy rzeczywistości (ontologii) wymagają więc różnego języka. Nie należy mylić różnych poziomów

rzeczywistości zła, co czyni wielu terapeutów nie tylko jungowskich, ale głównie z kręgu psychoanalizy. Po

rozróżnieniu i rozdzieleniu można próbować je na nowo zjednoczyć, ale wtedy już nie będzie pomieszania, jakie

może wnosić termin “integracja Cienia” w sytuacji, kiedy pojęcie to jest traktowane zbyt szeroko, bez odpowiednich

rozróżnień. Dla Junga, jak to podkreślają krytycy katoliccy, “wszystkie koty są czarne”. Jung nie rozróżnia wyraźnie

pomiędzy rzeczywistością psychologicznego kompleksu, rzeczywistością grzechu i rzeczywistością szatana. To

pomieszanie pojęć i płaszczyzn różnych rzeczywistości jest bardzo niebezpieczne, nie tylko dla zdrowia psychicznego,

ale i duchowego – dla chrześcijańskiej drogi zbawienia.

U Junga zło nie jest privatio boni (brak dobra), ale posiada rodzaj istnienia równego dobru. Katolicka doktryna o złu

jako privatio boni sięga korzeniami do Orygenesa. Została jednak potwierdzona dopiero przez św. Augustyna i

rozwinięta przez św. Tomasza z Akwinu (zob. M.A. Krąpiec, Dlaczego zło? Lublin 2005, s. 69-104). Jung doszukiwał się

w tej teorii skłonności do odbierania złu substancji i realności takich samych, jakie posiada dobro. Interesująca w tym

kontekście jest polemika pomiędzy Jungiem a katolickim księdzem V. White”em (odrzucającym pogląd Junga), która

po początkowym porozumieniu w tym temacie doprowadziła do tego, iż stali się oni sobie obcy. “Zło – mówiąc

psychologicznie – jest strasznie realne. Pomniejszanie jego mocy i realności to fatalny błąd – nawet jeśli czyni się to w

sensie metafizycznym. Przykro mi, ale ta kwestia sięga samych korzeni chrześcijaństwa. Zło doprawdy nie zmaleje,

jeśli się je zatuszuje, traktując jako nierealne czy jako zwykłe przewinienie ze strony człowieka. Zło istniało przed

człowiekiem, było już wtedy, gdy jeszcze nie mógł on dorzucić swych 3 groszy do gry. Bóg jest tajemnicą tajemnic,

prawdziwym tremendum” (C.G. Jung, O istocie psychiczności. Listy 1906-1961, Warszawa 1996, s. 145).

Zrównanie zła z dobrem odbiera powagę zarówno dobru, jak i złu. Z założeń o “realności zła” u C.G. Junga wynika

ponadto koncepcja “pozytywnego zła”. Jest to otwarta droga dla ideologii “pozytywnego myślenia” i jej

niebezpiecznych konsekwencji (więcej o tym zob. A. Posacki, Plaga “pozytywnego myślenia”, “Nasz Dziennik”, 18-19

listopada 2006). Jung popełnia jednak istotne metodologiczne błędy. Według krytyka Junga, dominikanina Moreno,

“Jung twierdzi, że zło jest czynnikiem równie pozytywnym jak dobro. Mamy tu do czynienia z przekształceniem

obserwacji psychologicznej w zasadę filozoficzną; od faktu, że coś rzeczywiście istnieje, przechodzimy do

spekulatywnej zasady głoszącej, że wszystko, co istnieje, istnieje jako czynnik “pozytywny”. Ponieważ zło istnieje,

istnieje ono jako czynnik pozytywny, a jako czynnik pozytywny jest ono dogodne – “dobre zło”" (A. Moreno, Jung,

bogowie i człowiek współczesny, Warszawa 1973, s. 165).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: