httpwww_ineko_net_plpdf2810.pdf

Inżynieria Ekologiczna Nr 28, 2012

Ilona Małuszyńska 1 , Bartosz Bielecki 2 ,

Andrzej Wiktorowicz, Marcin J. Małuszyński 1

RECYKLING MATERIAŁOWY I SUROWCOWY

ODPADÓW SAMOCHODOWYCH

Streszczenie. Powstające w każdym sektorze gospodarki odpady, stanowią uciążliwość

dla prawidłowego jego funkcjonowania. Duża różnorodność materiałów wykorzystanych

w produkcji samochodów powoduje konieczność opracowania systemów gospodarowania

elementami samochodów po ich wycofaniu z eksploatacji. W pracy przedstawiono zasady

działania recyklingu będącego przykładem sposobu zagospodarowania odpadów w sektorze

motoryzacyjnym. Omówiono formy recyklingu, uwzględniając stacje demontażu pojazdów –

głównego ogniwa w systemie zagospodarowania odpadów motoryzacyjnych.

Słowa kluczowe: zagospodarowanie odpadów, recykling, samochody wycofane z eksploatacji.

WPROWADZENIE

Odpady motoryzacyjne zgodnie z obowiązującymi przepisami należy utylizować

w drodze odzysku części i recyklingu surowca.

Zasadą działania recyklingu jest wykorzystanie tych samych części i materiałów

w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych, z uwzględnieniem minimalizacji

nakładów na ich przetworzenie, przez co chronione są nie tylko te surowce, które

służą do ich wytworzenia, ale również te, które służą do ich późniejszego przetwo-

rzenia. Recykling to coś więcej niż tylko wykorzystywanie surowców wtórnych. Jest

to system pełnej organizacji obiegu takich materiałów, które mogą być wielokrotnie

przetwarzane [Górniak-Bodziany i Bodziany 2008].

Główną ideą recyklingu jest stworzenie mechanizmów i rozwiązań technicznych,

których wprowadzenie będzie skutecznie przeciwdziałać degradacji środowiska

przyrodniczego.

Według Bocheńskiego [2005] niezbędne jest zorganizowanie interdyscyplinarnego

zespołu, w celu dokonania oceny stosowanych w Europie technologii recyklingu,

pod kątem ich przydatności. Stworzenie kompleksowego systemu recyklingu dla

1 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Kształtowania Środowiska, ul. Nowo-

ursynowska 159, 02-776 Warszawa, e-mail: ilona_maluszynska@sggw.pl, e-mail: mar-

cin_maluszynski@sggw.pl

2 Stal-Car, Bartosz Bielecki, Tomasz Kowalski, Michał Pintara, ul. Stefana Batorego 64,

96-100 Skierniewice, e-mail: Bielecki@stal-car.pl

111

Inżynieria Ekologiczna Nr 28, 2012

gromadzenia i utylizacji odpadów motoryzacyjnych, zdaniem autora to najbardziej

efektywne działanie w recyklingu pojazdów samochodowych wycofanych z ruchu.

RECYKLING SAMOCHODOWY

Istotą recyklingu samochodowego zdaniem Merkisz-Guranowskiej [2007] jest

ograniczenie oddziaływania przemysłu motoryzacyjnego (a dokładniej wyproduko-

wanych pojazdów) na środowisko przyrodnicze. Najprościej można to ująć w postaci

schematu wejść i wyjść z systemu (rys. 1). Systemem określa się w tym przypadku

proces powstawania i eksploatacji pojazdu. Przestrzeń poza systemem jest traktowana

jako środowisko, które jest z jednej strony źródłem „wejść” do systemu (surowce i

materiały niezbędne do produkcji), z drugiej zaś - miejscem „wyjść” z systemu (emisje

do środowiska). Zadaniem recyklingu jest ograniczenie zarówno wejść (zmniejszenie

poboru nowych surowców przez ponowne wykorzystywanie starych), jak i wyjść

(ograniczenie odpadów).

Rys. 1. Oddziaływanie samochodu na środowisko [Merkisz–Guranowska 2007]

Proces recyklingu zdaniem Bocheńskiego [2001] składa się z trzech form:

– recykling produktowy,

– recykling materiałowy,

– odzysk energetyczny.

Każda z wymienionych form recyklingu musi współdziałać z pozostałymi, aby

nastąpiła prawidłowa gospodarka odpadami z wyeksploatowanych pojazdów.

Recykling produktowy stanowi formę bezpośredniego, ponownego wykorzysta-

nia części zespołów będących w dobrym stanie technicznym przy niewielkim stopniu

zużycia [Gola 2004]. Według Bocheńskiego [2004] jest to najbardziej opłacalna i

najprostsza forma recyklingu, polegający na ponownym zastosowaniu sprawnych

technicznie części i zespołów, pod warunkiem odpowiedniego ich stanu technicznego.

Recykling materiałowy , zwany również recyklingiem surowcowym, polega na

przetwarzaniu na surowce części, które nie mogą być wykorzystane bezpośrednio w

recyklingu produktowym. Jest to najtrudniejsza organizacyjnie, technicznie i eko-

nomicznie formą recyklingu. Wynika to z różnorodności materiałów poddawanych

recyklingowi, odmiennych technologii przetwarzania i organizacji skupu, a także

112

Inżynieria Ekologiczna Nr 28, 2012

trudności zagospodarowania materiałów przetworzonych [Bocheński 2004, Merkisz-

-Guranowska 2007].

Odzysk energetyczny to wykorzystanie energii cieplnej zawartej w niektórych

materiałach z pojazdów (np. opony spalane w cementowniach, olej wykorzystany

jako paliwo w ciepłowni) [Gola 2004].

OGNIWA PROCESU RECYKLINGU

Każdy samochód wycofany z użytku powinien traić do sieci recyklingu. Sieć

recyklingu obejmuje wszystkie podmioty uczestniczące pośrednio lub bezpośrednio

w procesie wycofywania i zagospodarowania odpadów z SWE (samochody wycofane

z eksploatacji). Zorganizowanie i funkcjonowanie sieci recyklingu wymaga zdaniem

Osińskiego i Żacha [2006] zaangażowania wielu podmiotów, do których należą:

– producenci samochodów,

– producenci części samochodowych,

– punkty zbierania pojazdów,

– stacje demontażu samochodów,

– młyny przemysłowe (strzępiarki),

– przedsiębiorstwa odzysku materiałów (zakłady recyklingu materiałowego),

– zakłady energetyczne,

– administracja państwowa.

Najważniejsze ogniwo stanowią stacje demontażu, których liczba i funkcjonowanie

determinuje kształt i zasięg działania sieci. Samochody wycofane z eksploatacji (SWE)

są przekazywane bezpośrednio do stacji lub traiają do punktów zbierania, skąd są

przekazywane do stacji demontażu. Stacje demontażu współpracują bezpośrednio z

młynami przemysłowymi, którym dostarczają karoserie SWE, oraz z wyspecjalizo-

wanymi przedsiębiorstwami odzysku materiałów, w których dokonuje się recyklingu

materiałowego. Młyny przemysłowe pozostałości po strzępieniu przekazują z kolei

zakładom energetycznym, które przeprowadzają odzysk energetyczny. Bardzo ważną

rolę w procesie recyklingu odgrywają również producenci samochodów i części za-

miennych. Ich zadanie polega na przygotowaniu pojazdu i jego elementów do procesu

recyklingu już na etapie projektowania. Zdarza się też, że producenci samochodów

sami organizują sieć recyklingu. Mówiąc o uczestnikach procesu należy również

wspomnieć o roli administracji państwowej. Przede wszystkim jest ona nadzorcą

systemu, ale w uzasadnionych przypadkach, kiedy to sieć nie jest w stanie funkcjo-

nować na zasadach rynkowych, państwo musi włączać się do procesu, narzucając

zasady funkcjonowania sieci i gwarantując tym samym właściwe przetwarzanie SWE

[Merkisz-Guranowska 2007].

W Polsce zgodnie z danymi podawanymi przez Stowarzyszenie Forum Recyklingu

Samochodów z dnia 23 marca 2009 roku zlokalizowanych jest 109 punktów zbierania

pojazdów oraz 620 stacji demontażu [FORS 2009].

113

Inżynieria Ekologiczna Nr 28, 2012

STACJE DEMONTAŻU POJAZDÓW

W ostatnich latach wzrosło zapotrzebowanie na usługi w zakresie demontażu

i odzyskiwania materiałów z samochodów wycofanych z eksploatacji. Priorytetem

jest więc sieć sprawnie działających stacji demontażu pojazdów, które przyczynią

się do wyeliminowania zagrożeń, jakie dla środowiska naturalnego stanowią odpady

motoryzacyjne [Tarnowski-Koczur 2007].

Stacja demontażu zgodnie z ustawą z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu

pojazdów wycofanych z eksploatacji [Dz. U. Nr 25, poz. 202 z późń. zm.] to zakład

prowadzący przetwarzanie, w tym demontaż obejmujący następujące czynności:

– usunięcie z pojazdów wycofanych z eksploatacji elementów i substancji niebez-

piecznych, w tym płynów,

– wymontowanie z pojazdów wycofanych z eksploatacji przedmiotów wyposaże-

nia i części nadających się do ponownego użycia,

– wymontowanie z pojazdów wycofanych z eksploatacji elementów nadających się

do odzysku lub recyklingu.

Jakość działania zakładów demontażu warunkuje poziom uzyskanego wskaźnika

odzysku. W młynach przemysłowych najczęściej uzyskuje się maksymalnie 70 pro-

centowy wskaźnik recyklingu, co wynika z tego, że przeprowadza się tam wyłącznie

odzysk metali, a pozostała część jest przekazywana do spalenia w postaci frakcji lek-

kiej. Natomiast w stacjach demontażu, ze względu na demontaż części oraz możliwość

ręcznego wymontowania i segregowania elementów z poszczególnych materiałów,

można uzyskać znacznie wyższy wskaźnik odzysku.

Zgodnie z Polityką ekologiczną państwa w latach 2009–2012 z perspektywą do

roku 2016 jednym z nadrzędnych celów jest zapewnienie pełnej skuteczności działania

systemu zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odzysku,

w tym recyklingu wyeksploatowanych samochodów. Według art. 28 ustawy o recy-

klingu pojazdów wycofanych z eksploatacji [Dz. U. 2005 nr 25, poz. 202 z późń.

zm.] przedsiębiorca prowadzący stację demontażu jest obowiązany osiągać poziom

odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji w wysokości odpowiednio:

– od dnia 1 stycznia 2006 roku odpowiednio 75% i 70% dla pojazdów wyprodu-

kowanych przed dniem 1 stycznia 1980 roku oraz 85% i 80% dla pozostałych

pojazdów,

– od dnia 1 stycznia 2015 roku odpowiednio 95 % i 85 %, niezależnie od daty pro-

dukcji pojazdu.

RODZAJE SIECI RECYKLINGU

System recyklingu może składać się z jednego, dwóch lub trzech stopni,

jednak w praktyce stosuje się sieć dwustopniową i trzystopniową [Merkisz-

-Guranowska 2007]:

114

Inżynieria Ekologiczna Nr 28, 2012

• System jednostopniowy – bez stacji demontażu. Samochody wycofane z eks-

ploatacji są oddawane bezpośrednio do młynów przemysłowych. Dostarczony

do strzępiarki pojazd powinien być najpierw osuszony i pozbawiony elementów

zawierających odpady niebezpieczne. Karoseria jest następnie rozdrabniana, a po-

zostałości są segregowane na złom żelazny, nieżelazny i frakcję lekką. System jed-

nostopniowy ze względu na małą efektywność nie jest stosowany w krajach UE.

• System dwustopniowy – wszystkie SWE traiają do stacji demontażu, a następnie

są przekazywane do strzępiarki. Stosowana metoda recyklingu to najpierw de-

montaż i odzyskiwanie części, a następnie przetworzenie całości.

• System trzystopniowy – samochody wycofane z eksploatacji są przekazywane do

punktów zbierania pojazdów a następnie do stacji demontażu gdzie prowadzony

jest wstępny demontaż samochodu. Tak przygotowana pozostałość pojazdu traia

do strzępienia. Punkty zbierania mają zapewnić większą efektywność działania

stacji demontażu, umożliwiając zbiórkę SWE z większego obszaru geograiczne-

go. Zadaniem punktu zbierania jest przyjęcie pojazdu wycofanego z eksploatacji,

wydanie właścicielowi zaświadczenia o demontażu i przechowaniu samochodu.

Następnie zgromadzone pojazdy są przetransportowane do stacji demontażu. Po

demontażu karoseria zostaje sprasowana i przetransportowana do zakładu strzę-

pienia.

PROCES RECYKLINGU

Najważniejszym etapem procesu recyklingu jest demontaż pojazdu z zachowaniem

zasad ochrony środowiska. Stacja demontażu samochodów zajmuje się zbieraniem

i transportem, odzyskiem produktowym i materiałowym oraz przekazywaniem do

dalszego przerobu wytwarzanych odpadów [Kubiak 2008]. Stacje demontażu mogą

pozyskiwać pojazdy bezpośrednio od ostatnich właścicieli, od producentów samo-

chodów, poprzez warsztaty samochodowe, irmy ubezpieczeniowe oraz od służb

publicznych, np. gminnych, zajmujących się zbieraniem wraków pozostawionych w

publicznych miejscach.

Technologia demontażu pojazdów ma kilka etapów (rys. 2). Poszczególne fazy

demontażu są podobne we wszystkich stacjach recyklingu: przyjęcie i diagnostyka

pojazdu, określenie stopnia demontażu, osuszanie oraz demontaż szyb, akumulatora,

kół, zderzaków i innych części zewnętrznych. Dalej demontuje się silnik, skrzynię

biegów i inne zespoły napędowe, a następnie pozostałe części i materiały oraz sie-

dzenia i tapicerki. Kolejno następuje segregacja wszystkich elementów z demontażu

na części i materiały do: sprzedaży, regeneracji, dalszego przetworzenia i strzępienia

razem z karoserią [Gola-Sienkiewicz 2008]. Wszystkie wymontowane z SWE mate-

riały traiają do wyspecjalizowanych zakładów recyklingu, a następnie jako surowce

wtórne są sprzedawane zakładom produkcyjnym.

115

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: