ĆWICZENIE 3

POLE  ELEKTRYCZNE  POD  LINIAMI ELEKTROENERGETYCZNYMI  WYSOKICH NAPIĘĆ

3.1.       Wprowadzenie

Linie elektroenergetyczne są źródłem pola elektrycznego, które oddziałuje na organizmy żywe znajdujące się w pobliżu linii. W liniach niskich i średnich napięć pole elektryczne wokół poszczególnych przewodów linii nie jest zbyt silne, a dodatkowo ze względu na niewielkie odległości między przewodami następuje naturalna kompensacja przesuniętych w fazie o 2π/3 pól elektrycznych trzech przewodów fazowych. W liniach elektroenergetycznych wysokich i najwyższych napięć zarówno ze względu na wyższe napięcie robocze jak i ze względu na duże odległości między przewodami natężenia pól elektrycznych w otoczeniu linii osiągają znaczne wartości.

              Natężenie pola elektrycznego E jest wyrażane w V/m lub kV/m, przy czym                 1 kV/m = 1000 V/m [1].

3.2.       Oddziaływanie pola elektrycznego na organizmy żywe

Przy natężeniu pola elektrycznego wynoszącym 1 kV/m prąd przepływający przez ciało człowieka jest różny w różnych częściach ciała, a największa jego wartość w kończynach dolnych wynosi około 12¸15 μA. Przy natężeniu 10 kV/m prąd będzie dziesięciokrotnie większy. Prądy tej wielkości są nie odczuwane przez człowieka.

Organizmy żywe będące pod działaniem pola elektrycznego mogą być narażone na:

·         zmiany przepływu jonów,

·         aktywizację enzymów i hormonów,

·         aktywność immunologiczną komórek,

·         wpływ na układ endokrynologiczny (wewnętrznego wydzielania),

·         zmiany w syntezie białek,

·         zmiany w budowie kwasów nukleinowych DNA i RNA, co może doprowadzić do rozwoju komórek nowotworowych.

Należy  również pamiętać, że pola elektromagnetyczne  o różnych częstotliwościach mogą  korzystnie oddziaływać na życie biologiczne, co wykorzystywane jest od dawna w medycynie, zarówno w terapii jak i diagnostyce.

W zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektrycznego żąda się by natężenie pola:

1. nie przekraczało wartości 1 kV/m na wysokości 1.8 m od poziomu ziemi na obszarze lokalizacji budynków mieszkalnych i innych , a także na terenie przewidywanym na pobyt ludzi przez czas dłuższy niż 8 godzin na dobę,
2. mieściło się w zakresie od 1 do 10 kV/m na wysokości 1.8 m od poziomu ziemi na obszarze gdzie dozwolone jest przebywanie ludzi do 8 godzin na dobę, prowadzenie działalności gospodarczej, rolniczej, hodowlanej, ogrodniczej i dowolnie innej, jednak na terenach takich nie wolno umieszczać budynków mieszkalnych, szkół, przedszkoli itp.

Norma PN – 75/E5100 „Elektroenergetyczne linie napowietrzne – projektowanie i budowa” w punkcie 9 „Odległości przewodów i części pod napięciem” podaje, że najmniejsza odległość pionowa przewodu od powierzchni ziemi przy największym zwisie powinna wynosić:

              (3.1)

przy czym U jest napięciem międzyfazowym linii w kV.

                            Okazuje się, że dla wymaganych odległości poziomych między przewodami linii 400 kV i 750 kV minimalne odległości przewodów od ziemi obliczone ze wzoru (3.1) są zbyt małe i natężenie pola elektrycznego przekracza 10 kV/m. Ustalenie minimalnych odległości od ziemi spełniających zalecenia wymaga przeprowadzenia analizy rozkładu pola elektrycznego wokół przewodów linii oraz wyznaczenia natężenia pola elektrycznego na wysokości 1.8 m od powierzchni ziemi.

3.3.       Pole elektryczne w otoczeniu ładunku elektrycznego

Pole elektryczne zgodnie z prawem Gaussa występuje w otoczeniu ładunku elektrycznego Q,

przy czym natężenie pola elektrycznego Ej wyrażona jest zależnością

                                                                                  (3.2)  

:gdzie: Q [A·s] - ładunek;

           ε - przenikalność dielektryczna ośrodka, w którym występuje pole elektryczne,  

                dla powietrza podobnie jak dla próżni: ε = ε0 = 8.8541-12 F/m;

          r [m] - odległość analizowanego punktu P, dla którego obliczane jest natężenie 

                       pola elektrycznego od ładunku Q.

3.4.       Pole elektryczne wokół przewodu nad powierzchnią ziemi

              Pole elektryczne wokół przewodu liniowego jest we współrzędnych walcowych opisane składową promieniową wektora natężenia pola elektrycznego [1]:

              (3.3)

gdzie:  τ - liniowa gęstość ładunku elektrycznego wzdłuż przewodu,

           r - odległość od osi przewodu,

           ε - przenikalność elektryczna ośrodka.

Ze związku natężenia pola elektrycznego z potencjałem skalarnym:

              (3.4)

wynika wzór na potencjał skalarny pola elektrycznego wokół przewodu:

              (3.5)

              W przypadku przewodu o potencjale U umieszczonego nad powierzchnią doskonale przewodzącą (rys. 3.1a) rozkład pola elektrycznego jest identyczny z rozkładem pola w układzie dwóch przewodów o liniowej gęstości ładunków τ i -τ oraz potencjałach U i –U, czyli przewodu i jego zwierciadlanego odbicia w powierzchni doskonale przewodzącej     (rys. 3.1b). Z zasady superpozycji i wzoru (3.5) wynika wówczas, że dla cienkich przewodów (d<<h) związek między napięciem przewodu i gęstością liniową ładunku przyjmuje postać:

              (3.6)

a rozkład potencjału w układzie współrzędnych prostokątnych (x, y) (rys. 3.1b) dany jest zależnością:

              (3.7)

              Rys. 3.1. Przewód liniowy nad powierzchnią doskonale przewodzącą – a); przewód i jego odbicie zwierciadlane w powierzchni doskonale przewodzącej – b).

              Zależności (3.6) i (3.7) odnoszą się również do przewodu nad powierzchnią ziemi, chociaż jest ona słabym przewodnikiem prądu.

3.5.       Rozkład pola elektrycznego pod wieloprzewodową linią WN

              W typowym przypadku jednotorowej linii trójfazowej z fazami L1, L2, L3 i przewodem odgromowym O jak na rysunku 3.2 maksymalne natężenie pola elektrycznego w pobliżu ziemi otrzymuje się w miejscu największego zwisu przewodów, to znaczy w środku przęsła. Duża odległość od słupów pozwala na pominięcie ich wpływu, a niewielka krzywizna linii łańcuchowej, jaką tworzą swobodnie zwisające przewody, pozwala rozwiązywać problem jako dwuwymiarowy na płaszczyźnie prostopadłej do osi linii. Związek między napięciami i ładunkami przewodów linii trójfazowej wynikający z zależności (3.7) i zasady superpozycji przyjmuje postać:

              (3.8)

gdzie:

;       ;

              (3.9)

;    

              (3.10)

;           i = L1, L2, L3, O              (3.11)

;       i, j = L1, L2, L3, O;                (3.12)

gdzie: yi ,yj - wysokość zawieszenia przewodów i oraz j nad ziemią,

           xi , xj - odpowiednio odległość pozioma przewodów i oraz j od początku

                      układu współrzędnych. 

Rys. 3.2. Jednotorowa linia trójfazowa z fazami L1, L2, L3

i przewodem odgromowym O

Jeżeli przewód linii elektroenergetycznej jest przewodem wiązkowym, to jego zastępcza średnica dz wyrażona jest wzorem

              (3.13)

gdzie:  D – średnica wiązki przewodów,

              d – średnica pojedynczego przewodu w wiązce,

              n – liczba przewodów w wiązce.

Dla zadanych potencjałów przewodów linii (3.9) z zależności (3.8) można obliczyć wektor ładunków: 

              (3.14)

a następnie wyznaczyć wartość potencjału skalarnego pola elektrycznego w dowolnym punkcie pola poza przewodami:

              (3.15)

oraz składowe wektora natężenia pola elektrycznego:

              (3.16)

              (3.17)

przy czym:

              (3.18)

              Miejscem geometrycznym wektora natężenia pola elektrycznego o sinusoidalnie zmiennych składowych Ex(x,y) oraz Ey(x,y) na płaszczyźnie przekroju linii jest elipsa i z tego względu nie można mówić o wartości skutecznej wektora w danym punkcie pola, ale jedynie o kierunkach i półosiach elipsy. W pobliżu ziemi, na przykład na wysokości 1.8 m jak wymagają tego omawiane przepisy, składowa pozioma wektora natężenia pola elektrycznego jest znacznie mniejsza od składowej pionowej i poprzestaje się na wyznaczeniu modułu składowej:

              (3.19)

Literatura:

1.    Ciok Z.: Podstawowe problemy współczesnej techniki, Ochrona środowiska w elektroenergetyce. PWN, Warszawa 2001r.

5