Kazimierz III Wielki (1310-1370), król Polski od 1333, syn Władysława Łokietka, ostatni z dynastii Piastów. Po śmierci ojca koronował się na króla, ubiegając zgłaszającego pretensje do tronu polskiego Jana Luksemburskiego. Dążąc do utrzymania jedności i całości państwa, zagrożonego najmocniej ze strony Czech i Krzyżaków, zawarł sojusz z królem węgierskim Karolem Robertem, utrzymywał także nienaganne stosunki ze Stolicą Apostolską.
Spór polsko-krzyżacki i sprawa Śląska
Za pośrednictwem Karola Roberta doszedł do porozumienia z Janem Luksemburskim, wykupując jego uzurpowane prawa do korony polskiej (1335). W tym samym roku Karol Robert i Jan Luksemburski wydali wyrok w sprawie sporu polsko-krzyżackiego, przyznający Polsce prawo do Kujawi ziemi dobrzyńskiej, równocześnie oddający Pomorze Zakonowi.Wyrok nie został zatwierdzony przez papieża, co stworzyło możliwość odwołania się do sądu papieskiego. Wyrok papieski wydany w 1339 nakazywał Krzyżakom zwrot wszystkich zagarniętych terytoriów, ponadto wypłatę odszkodowania w wysokości 200 tys. grzywien. W trakcie procesu polsko-krzyżackiego Kazimierz Wielki zrzekł się na korzyść Jana Luksemburskiego praw do księstw śląskich, zhołdowanych wcześniej przez Czechy.Krzyżacy nie wykonali postanowień sądu, spór polsko-krzyżacki zakończył dopiero pokój kaliski (1343). Rezygnację z praw do Śląska traktował Kazimierz Wielki jako wybieg. Wkrótce po zakończeniu sprawy krzyżackiej, wykorzystując dobre stosunki z cesarzem Ludwikiem IV Bawarskim, zbrojnie rewindykował Wschowę.
Zakończenie sporu o Śląsk
Zbliżenie Kazimierza Wielkiego do cesarza, dobre stosunki z książętami śląskimi, nieprzyjazne kroki w stosunku do Luksemburgów legły u podstaw odwetowej wyprawy na Polskę króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Wojska czeskie zajęły znaczny obszar Polski, podchodząc aż pod Kraków. Śmierć Ludwika Bawarskiego (1347) i wybór na króla niemieckiego Karola Luksemburga zmusiły Kazimierza Wielkiego do zawarcia pokoju wNamysłowie (1348). W wyniku tego układu Śląsk został włączony do królestwa Czech. Kazimierz Wielki tytułem zastawu otrzymał Płock, w 1352 po wymarciu Piastów kujawskich przyłączył do Korony ziemię łęczycką i dobrzyńską, w 1355 zhołdował Mazowsze, w 1368 uzależnił od Polski Drezdenko, Czaplinek i Santok.Kazimierz Wielki dążył do odzyskania Pomorza, zawierając sojusze z książętami zachodniopomorskimi i adoptując Kaźka słupskiego. Prowadził wojny o Ruś Halicką (1349-1352), w wyniku których przyłączył do Polski księstwo halickie, Lwów oraz zachodni Wołyń. Uzyskał zgodę Węgier na zatrzymanie terytoriów zdobytych na Rusi, po potwierdzeniu w 1355 prawa królów węgierskich do tronu polskiego.
Osiągnięcia Kazimierza Wielkiego
W czasie swego panowania Kazimierz Wielki zjednoczył większą część ziem etnicznie polskich, doprowadził do wzmocnienia pozycji króla w państwie, m.in. poprzez wprowadzenie nowego systemu zarządzania. Przeprowadził kodyfikację praw, wydając statuty wiślickie i piotrkowskie, zreorganizował siły zbrojne, dbał o rozwój osadnictwa, wprowadził reformy pieniężne i podatkowe, zmodernizował i rozwinął kraj gospodarczo. Zadbał o rozwój nauki, m.in. w 1364 założył pierwszy w Polsce uniwersytet Akademię Krakowską.Panowanie Kazimierza Wielkiego stworzyło warunki do okrzepnięcia organizmu państwowego i dało podstawy świetności państwa polskiego w wiekach późniejszych. O roli i znaczeniu Kazimierza Wielkiego w ówczesnej Europie świadczyło powierzenie mu roli rozjemcy pomiędzy Luksemburgami i Habsburgami oraz zjazd monarchów w Krakowie w 1364.
cacy500