Polski korpus inżynierów wojskowych w latach 1807-1831.pdf

(3310 KB) Pobierz
Uniwersytet Warszawski
Wydział historyczny
mgr Marcin Ochman
POLSKI KORPUS INŻYNIERÓW WOJSKOWYCH
W LATACH 1807-1831
Rozprawa doktorska przygotowana
pod kierunkiem
prof. dr hab. Jarosława Czubatego
Warszawa 2017
Wstęp
Znaczenie rewolucji francuskiej i epoki napoleońskiej (1789-1815) w dziejach
Europy jest niepodważalne. Przemiany, które wówczas zaszły, bądź zostały
zapoczątkowane, zbiegły się w czasie z początkami rewolucji przemysłowej. Nowa
sytuacja polityczna i społeczna w połączeniu ze zmianami ekonomicznymi miała, jak
się okazało, dalekosiężne skutki. Sto lat później Europa była najsilniejszym
gospodarczo, politycznie i wojskowo kontynentem, zaś jej mocarstwa kontrolowały
większość część globu. Należy przy tym podkreślić,
że
wydarzenia epoki nie miały
charakteru lokalnego odbijając się szerokim echem w ówczesnym
świecie.
Pociągały
za sobą skutki – często zupełnie nieprzewidziane – sięgające daleko poza stary
kontynent; by wspomnieć tylko przejęcie przez Anglię kolonii francuskich w Azji
i Ameryce czy osłabienie władzy Hiszpanii i Portugalii nad ich południowo-
amerykańskimi koloniami.
Z tych powodów można mówić nawet o uniwersalności epoki rewolucyjno-
napoleońskiej łączącej się nierozerwalnie z jej mitem i legendą. Legło to u podstaw
zainteresowania,
jakie
rewolucja
i Napoleon budziły
wśród
współczesnych
i następnych pokoleń. Ciekawość tę zaspokajały początkowo pamiętniki uczestników,
dzieła oficjalne (z reguły propagandowe) i wydawnictwa
źródłowe.
Z czasem miejsce
dwóch pierwszych kategorii zajęły mniej lub bardziej obiektywnie opracowania
zawodowych historyków.
Mijające niedawno dwieście lat od owych wydarzeń wywołało na nowo
zainteresowanie tym okresem i jego spuścizną. Jedną z konsekwencji tego zjawiska
jest duża liczba publikacji popularnych oraz opracowań popularnonaukowych
i naukowych. Obok wznowień i reedycji znaczną część stanowią prace, których
autorzy korzystając ze współczesnych metod i narzędzi analizują znane –
wydawałoby się bardzo dobrze – wydarzenia i fakty. Nowością w stosunku do
dawnych badań jest próba odpowiedzi na pytanie o pamięć epoki napoleońskiej we
współczesnych społeczeństwach i jej znaczenie; kształtowanie i utrwalenie
związanych z nią mitów czy zasięg ich oddziaływania. Nowopowstałe prace w
połączeniu z literaturą starszą (zwykle powstałą z okazji poprzedniej okrągłej
rocznicy) stanowią niezwykle bogatą kolekcję o bardzo zróżnicowanym poziomie
i szerokim spektrum tematycznym. Trzeba jednak zauważyć,
że
największe
3
zainteresowanie czytelników budzą tematy dotyczące wojskowości. Nie może być
zresztą inaczej, skoro w tym niespełna dwudziestoletnim okresie wojna w Europie
była stanem niemal permanentnym i wywierała bezpośredni lub pośredni wpływ na
dużą część ówczesnego
świata.
Również
w
Polsce
epoka
napoleońska
od
zawsze
cieszyła
się
zainteresowaniem wyrastającym z legendy polskich bojów – zwycięskich i tragicz-
nych – toczonych u boku Cesarza Francuzów, w którym chciano widzieć
wyzwoliciela ojczyzny. W polskiej historiografii wojskowej okres ów łączy się zwykle z
epoką Królestwa Polskiego i Powstania Listopadowego. Wydaje się to o tyle
uzasadnione,
że
szereg procesów zapoczątkowanych w pierwszym okresie miało
swoją kontynuację w następnym. Podobnie znaczna część polskich elit, choć swą
pozycję zawdzięczała Napoleonowi, mimo zasadniczych zmian politycznych była
aktywna w
życiu
publicznym także później.
Z tego względu polska literatura tematu jest bardzo obszerna. Najliczniejsze,
obok wspomnień i beletrystyki, są dzieła biograficzne, bronioznawcze i dotyczące
historii wojen z udziałem Polaków. Mimo owego bogactwa poruszanych tematów
istnieją pola, jak się wydaje, nieco zaniedbane. W dziedzinie badań nad formacjami
i rodzajami wojsk wyraźna jest przewaga zagadnień munduro- i bronioznawczych
dotyczących piechoty i kawalerii, w mniejszym stopniu artylerii. Zdecydowanie
mniejszą popularnością cieszą się sprawy związane z teorią sztuki wojennej,
organizacją wojsk, dowodzeniem, administracją itp. Niemal dziewiczym obszarem są
aspekty socjologiczno-społeczne ówczesnej wojskowości. Wprawdzie w ostatnich
latach zrobiono wiele by zapełnić owe luki, jednak tematów, które nie doczekały się
jak dotąd należytego opracowania jest jeszcze wiele. Jednym z nich jest polska
inżynieria wojskowa z lat 1800-1831 r.
1
Badacze jak do tej pory niewiele uwagi
poświęcali Korpusowi Inżynierów
2
, saperom i pontonierom, ich wyposażeniu
„Inżynieria wojskowa, dziedzina wiedzy wojsk. stanowiąca część sztuki wojennej i dział ogólnych
nauk inżynieryjnych. Obejmuje fortyfikację, minerstwo, mostownictwo wojsk., drogownictwo wojsk.,
maskowanie techniczne, organizację i mechanizację prac inż., geologię wojsk., hydrotechnikę wojsk., i
in. […]”,
Encyklopedia Wojskowa A-M
[t.1], Warszawa 2007, s. 363.
Literatura fachowa z opisywanego okresu podaje: „INŻENIER. Jest to Officer którego głównem
przeznaczeniem iest projektowanie i kierowanie robót fortyfikacyjnych, bądź to w twierdzach, bądź w
obozach, bądź też w oblężeniach dla ataku służących. […] służba Inżenierów polowych wymaga
bardzo wiele znajomości sztuki woienney; a oprócz tego wielkiey
żywości
rozumu i dowcipu dla
wymyślenia natychmiast rozmaitych robót potrzebnych w polu, do ufortyfikowania obozów i stanowisk
lub pocztów chcących się przez niejaki czas bronić.”, M. Rouget,
Dykcyonarz doręczny dla
inżenierów…,
Warszawa 1825, s. 280-282.
2
Rozumianym tutaj jako organ kierowniczy, wyspecjalizowany w prowadzeniu prac inżynieryjnych.
1
4
i taktyce. Jeśli pojawiały się one w opracowaniach przekrojowych, to jako temat
poboczny.
Celem, jaki przyświecał powstaniu tej pracy było zbadanie roli, jaką odgrywała
inżynieria wojskowa w ówczesnych polskich siłach zbrojnych. Wymagało to między
innymi
analizy
jej
struktury,
liczebności,
stanu
zaopatrzenia
i
zaplecza
administracyjnego. Na drugim miejscu znalazła się ocena stopnia realizacji jej zadań
zarówno w warunkach pokojowych jak i w czasie wojny, rodzaj podejmowanych prac
i udział w kampaniach wojennych. Kolejnym zadaniem było zbadanie pochodzenia
społecznego, wykształcenie, statusu materialnego i społecznego kadry Korpusu
Inżynierów; spróbowano także zidentyfikować ich poglądy polityczne, co okazał się
najłatwiejsze w odniesieniu do wyższych oficerów
3
. W odniesieniu do młodszych,
udało się to tylko fragmentarycznie, poprzez analizę ich zaangażowania w ruchy
spiskowe, wydarzenia Nocy Listopadowej itp. Warto dodać,
że
najszerzej te
zagadnienia zostały omówione w opracowaniu T. Strzeżka,
Armia polska w latach
1815-1830: teoria i praktyka funkcjonowania w systemie konstytucyjnym Królestwa
Polskiego
4
.
Zakładając,
że
służba w inżynierii wymagała specjalistycznej wiedzy, osobne
miejsce poświęcono kształceniu jej adeptów i przygotowaniu fachowemu.
Analiza tak różnych elementów ma na celu ustalenie, czy istniały (a jeśli tak, to
jakie) charakterystyczne cechy inżynierii jako specyficznego rodzaju wojsk. Dla
dopełnienia obrazu uznano za istotne uwzględnić losy oficerów Korpusu po powrocie
do
życia
cywilnego. Było to ważne ze względu na uniwersalność sztuki inżynieryjnej,
której zastosowania wojskowe oparte są na wiedzy z dziedziny techniki, architektury,
drogownictwa i mostownictwa, materiałoznawstwa, mechaniki, organizacji pracy
i wielu innych. Dzięki temu wielu z nich mogło znaleźć zatrudnienie w swym fachu
jeszcze długo po zakończeniu kariery wojskowej. Ponadto niektórzy korzystając
z tego pracowali nad projektami cywilnymi już w czasie jej trwania
5
. Niestety, brak
materiałów uniemożliwił przeprowadzenie podobnych analiz w odniesieniu do
szeregowych i podoficerów.
C. Bloch,
Generał Ignacy Prądzyński 1782-1850,
Warszawa 1974; M. Sokolnicki,
Generał Michał
Sokolnicki 1760-1815,
Kraków-Warszawa 1912. Wiadomo za to o zaangażowaniu politycznym
żołnierzy
Batalionu Saperów w pierwszych dniach powstania listopadowego.
4
„Echa Przeszłości”, nr 14, 2013.
5
Przykładem tego jest grupa inżynierów budująca kanał Augustowski.
3
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin