ŚW. TOMASZ Z AKWINU SUMA TEOLOGICZNA Tom 33 ZMARTWYCHWSTANIE CIAŁ (Suppl. 60 - 86) Przełożył, objaśnieniami i skorowidzem zaopatrzył o. PIUS BEŁCH O.P. „Jak najgoręcej pragniemy, by z każdym dniem wzrastała liczba ludzi czerpiących z dzieł Tomasza z Akwinu oświatę i naukę; dotyczy to nie tylko księży i ludzi wielkiej nauki.. . Wielce też sobie życzymy, by ze względu na potrzeby Chrześcijaństwa coraz więcej wydobywano skarbów z jego wskazań. Trzeba więc jego pisma tłumaczyć i wydawać w jak największej ilości języków . . ." Papież Jan XXIII, 16 września 1960 (AAS, 25.X.1960) KATOLICKI OŚRODEK WYDAWNICZY "VERITAS" 4-12 Praed Mews, London W2 1QZ 1 ZAWARTOŚĆ TOMU 33 1. Traktat: ZMARTWYCHWSTANIE CIAŁ (Suppl. z. 69-85) 2. Odnośniki do tekstu 3. Objaśnienia tłumacza 4. Skorowidz nazwisk i rzeczy 2 OD REDAKCJI W toku swoich wywodów św. Tomasz często powołuje się na autorytet Pisma św., dekretów papieskich, uchwał synodów i soborów, zbiorów prawa kanonicznego i cywilnego (rzymskiego), autorów oraz do innych swoich dzieł; odwołuje się też do tego, co na dany temat napisał lub napisze w Sumie Teologicznej. Aby nie przerywać toku myśli i nie przeciążać tekstu tytułami dzieł, szczegóły bibliograficzne podajemy osobno, na końcu każdego traktatu, pod tytułem ODNOŚNIKI DO TEKSTU. Cyfry w nawiasach (np. /25/) odnoszą się do objaśnień tłumacza, zamieszczonych po odnośnikach do tekstu. W tomie obecnym tłumacz dodatkowo podał nieco odnośników do Sumy, umieszczając je w toku tekstu. Podajemy tu skróty, którymi tłumacz posłużył się w odnoszeniu się do owych miejsc Sumy. Wiadomo, że Suma dzieli się na kilka tzw. Części (Partes). Przy odnośnikach tłumacz nie podaje tytułu dzieła, lecz zaznacza Części liczbą arabską z kropką. Podajemy tu przykłady, dając w nawiasie skrót Części. I tak: Część Pierwsza (1.), Część Pierwsza Części Drugiej (1-2.), Części Drugiej Część Druga (2-2.), Część Trzecia (3.), Supplementum (Suppl.). Każda Część dzieli się na numerowane zagadnienia, te zaś dzielą się na numerowane tzw. artykuły (a.; rzadziej art), artykuły dzielą się na numerowane zarzuty (zarz.), wbrew, odpowiedź (odp) oraz na odpowiedzi na zarzuty (Na 1). Jeżeli Autor odwołuje się do zagadnienia (z.) znajdującego się w Części tej samej, co omawiany temat, w skrócie podano tylko np. z. 24, 2 itd.; jeśli odwołuje się do artykułu zagadnienia bieżącego, podaje tylko np. a. 5 Na 3; przy odwołaniu się na artykuł bieżący, podaje tylko np. zarz. 2 lub odp lub Na 2. Jeśli odwołanie się Autora dotyczy tematu znajdującego się w jednym z wydanych przez nas tomów, tłumacz podaje numer łomu i stronicy, np. t. 20 str. 35; podaje zaś tylko numer tomu bn stronicy, jeśli dany tom nie został jeszcze przez nas wydany. 3 OD TŁUMACZA W tłumaczeniu posługiwałem się tekstem: Sancti Tomae de Aąuino, Summa Theologiae, Alba, Editiones Paulinae, Roma 1962; według niego podaję odnośniki. Cytaty Ojców i innych autorów tłumaczę według tego, jak są podane w tekście, o ile nie było pod ręką polskiego ich tłumaczenia. Cytaty z Pisma św. brałem przeważnie z Biblii Tysiąclecia, Palloti-num, Poznań-Warszawa 1980. Niekiedy trzeba było udać się do przekładu ks. Wujka z Wulgaty, a niekiedy nawet wprost z tekstu, aby stosował się do linii rozumowania. W odnośnikach duże W oznacza tekst z Wulgaty. Sposób przytaczania Pisma św. według Biblia Tysiąclecia. Słowa w klamrach są dodatkiem tłumacza. Ks. prałat dziekan mgr Józef Bełch był łaskaw dokonać konfrontacji z tekstem łacińskim i bardzo cennych poprawek, za co wyrażam mu niniejszym jak najserdeczniejsze podziękowanie. 4 ZAGADNIENIE 69 O TYM, CO DOTYCZY ZMARTWYCHWSTANIA CIAŁ, A NAJPIERW O MIEJSCU DUSZ PO ŚMIERCI /I/ Z kolei należy zabrać się do tematyki zmartwychwstania. Po ukończeniu bowiem rozprawy o sakramentach, które uwalniają człowieka od winy powodującej śmierć duchową, trzeba następnie mówić o zmartwychwstaniu, które uwalnia od kary [za grzech pierworodny], jaką jest śmierć. Żeby zaś wyczerpać całą tematykę zmartwychwstania, należy omówić trzy sprawy: to, co poprzedza zmartwychwstanie; to, co mu towarzyszy; i to, co po nim następuje. I dlatego najpierw będzie mowa o tym, co — po części, chociaż nie w całości — poprzedza zmartwychwstanie ; potem o samym zmartwychwstaniu i otym co będzie mu towarzyszyło (z. 75); wreszcie o tym, co po nim nastąpi (z. 87). Jeśli chodzi o to, co poprzedza zmartwychwstanie, omówimy: 1. miejsca pobytu wyznaczone duszom po śmierci; 2. właściwości, cechujące dusze odłączone oraz karę ognia, jaką ponoszą (z. 70); 3. pomoce, jakie żywi niosą duszom zmarłych (z. 71); 4. modlitwy świętych przebywających w niebie (z. 72); 5. znaki poprzedzające sąd powszechny (z. 73); 6. ogień ostatecznego spłonięcia świata, który poprzedzi postać Sędziego (z. 74). Pierwsze zagadnienie nasuwa siedem pytań: 1. Czy po śmierci dusze mają wyznaczone miejsce pobytu? 2. Czy zaraz po śmierci bywają do nich wprowadzane? 3. Czy mogą z tych miejsc wyjść? 4. Czy otchłań piekła jest tym samym, co łono Abrahama? 5. Czy otchłań jest tym samym, co piekło potępionych? 6. Czy otchłań dzieci jest tym samym, co otchłań Ojców? 7. Czy należy wyodrębnić aż tyle miejsc przebywania? 5 Artykuł 1 CZY PO ŚMIERCI DUSZE MAJĄ WYZNACZONE MIEJSCE POBYTU? Zdaje się, że po śmierci dusze nie mają wyznaczonych miejsc pobytu, bo: 1. Boecjusz tak pisze1: „W powszechnym przekonaniu ludzi mądrych istoty bezcielesne nie są w miejscu". Zgodna z tym jest następująca wypowiedź Augustyna2: „Bez namysłu można tak odpowiedzieć: dusza nie udaje się na cielesne miejsca, chyba złączona z jakimś ciałem". Lecz jak tamże Augustyn mówi, dusza odłączona3 nie ma jakiegoś ciała. Śmieszne więc byłoby wyznaczanie duszom odłączonym jakichś miejsc pobytu. 2. Każdej istocie mającej określone miejsce bardziej odpowiada to niż inne miejsce. Lecz dusze odłączone — jak i wszystkie inne istoty duchowe — zachowują się obojętnie wobec wszystkich miejsc. Nie można bowiem powiedzieć, że niektóre miejsca imodpowiadają, a inne im nie sprzyjają, ponieważ zgoła obce są im wszelkie cielesne przynależności. A więc nie należało wyznaczać duszom odłączonym określonych miejsc przebywania. 3. Jeżeli duszom odłączonym wyznacza się coś po śmierci, to chyba tylko to, co jest dla nich karą lub nagrodą. Lecz miejsce cielesne nie może być dla nich karą lub nagrodą, ponieważ od ciał niczego nie otrzymują. Nie należało im przeto wyznaczać określonych miejsc pobytu. Wbrew temu: 1. Niebo empirejskie /2/ jest miejscem cielesnym. A przecież, jak Beda pisze4: „Skoro tylko zostało uczynione, natychmiast wypełnili je święci aniołowie". A ponieważ aniołowie są istotami niecielesnymi, tak jak i dusze odłączone, dlatego wydaje się, że i dla tych dusz należało wyznaczyć określone miejsca pobytu. A więc itd. 2. Ponadto jest to jasne ze słów Grzegorza5. Mówi on, że po śmierci dusze bywają prowadzone do różnych miejsc cielesnych. Podaje on też przykład Paschazjusza, którego German, biskup Kapui, znalazł w kąpielisku0, oraz Teodoryka, króla, którego dusza, jak mówi7, została posłana do piekła. A więc po śmierci dusze mają określone 6 miejsca przebywania. Odpowiedź: Chociaż duchowe istoty w swoim bycie nie są zależne od ciała, to jednak — jak twierdzą Augustyn8 i Grzegorz9 — Bóg zarządza cielesnymi rzeczami poprzez pośrednictwo tychże istot duchowych. I dlatego zachodzi jakaś odpowiedniość między duchowymi a cielesnymi istotami. Polega ona na jakimś dostosowaniu jednych do drugich tak, żeby godniejsze ciała przypadały godniejszym istotom. Stąd to i filozofowie10 układali skalę substancji oddzielonych11 według skali rzeczy poruszających się. A chociaż duszom po śmierci nie bywają przydzielane jakieś ciała, których by one były formami lub określonymi poruszycielami, to jednak wyznacza się im jakieś miejsca cielesne przez jakieś dostosowanie tychże miejsc do stopnia ich godności. W nich to są one jakby w miejscu w taki sposób, w jaki istoty niecielesne mogą być w miejscu /4/, i to zależnie od tego, im bliżej są pierwszej istoty, której, jak tego wymaga jej godność, przyznano najwyższe miejsce. A chodzi o Boga, któremu na siedzibę Pismo św.12 wyznacza niebo. I dlatego uważa się, że dusze, które mają doskonałe uczestnictwo w bóstwie, znajdują się w niebie. Natomiast o duszach nie mających tego uczestnictwa mówimy, że mają wyznaczone przeciwne miejsce. Na 1. Istoty bezcielesne nie są w miejscu w jakiś sposób zwykły i nam znany: tak jak mówimy, że ciała są właściwie w miejscu. Są jednak w miejscu w sposób odpowiadający istotom duchowym, który to sposób nie może nam być w pełni jasny. Na 2. Rozróżniamy dwojaką odpowiedniość lub podobieństwo. Jedna polega na udziale w tej samej jakości; tak jak rzeczy ciepłe łączy w jedno udział w tym samym cieple. I taka odpowiedniość nie może zachodzić między istotami bezcielesnymi a miejscami cielesnymi. Druga polega na jakiejś proporcjonalności, względnie analogii. Według niej Pismo św. bierze przenośnie z rzeczy cielesnych na oddanie spraw duchowych; np. powiada, że Bóg jest słońcem13, ponieważ jest źródłem życia duchowego, tak jak słońce — życia cielesnego. I według takiej odpowiednio-ści niektóre dusze bardziej odpowiadają niektórym miejscom; np. dusze duchowo świetlane [przez łaskę] raczej odpowiadają ciałom świetlistym, a dusze ciemne z 7 powodu winy — miejscom ciemnym. Na 3. Dusza odłączona niczego nie otrzymuje wprost od miejsc cielesnych w ten sposób, w jaki ciała zwykle przyjmują, te ciała, które są zachowywane przez swoje miejsca. Atoli świadomość skierowania do takowych miejsc stanowi dla samych dusz radość lub smutek. I w ten to sposó...
damdamok