Szkliwo-jest to najtwardsza, krucha, przejrzysta i błyszcąca strukt, wysoce zmineralizowana tkanka o daleko posunietej specjalizacji strukturalnej. jest dostosowane do funkcji jakia pelni uzebienie: odgryzanie, rozdrabnianie, zucie pokarmow.

skład: sub nieorganiczne 95-97 %(fosforan wapnia w postaci dwuhydroksyapatytow, fluoroapatyty, hydroksyfluoroapatyty, weglan wapnia, fluorek wapnia, fosforan magnezu,40 sladowych pierwiastkow);sub. organiczne 4% glikoproteiny, fosfoproteiny->tworzą siatke w obrębie pryzmatów i sub. miedzypryzmatycznej

budowa:grubośc: pow zujaca trzonowców 2,6mm, przedtrzonowcow 2,3, pow sieczne 2, okolica szyjki 0,01mm

a) szkliwo pryzmatyczne:  zawiera pryzmaty(najbardziej zmineralizowana czesc szkliwa,zasadochlonne,slabo zalamuja swiatlo, liczba w zebie od 5-15 mln,biegna od pol szkliwno zebinowego do pow zewn szkliwa) sub miedzypryzmatyczna, krysztaly ułożone gęsto w pryzmatach i sub. miedzypryzmatycznej, kryształy oddzielone są od siebie przestrzenią miedzykrystaliczna, w kt znajduje sie woda i sub organiczne. zawiera również mikropory, są to miedzykrystaliczne przestrzenie tworzace delikatą siatke umożliwiającą dyfuzje. znajduja sie w szkliwie pryzmatycznym równiez  blaszki szkliwne , peczki szkliwne, linie retziusa.

b) szkliwo apryzmatyczne, kt wystepuje na zewnetrzenej pow zebów mlecznych, w okolicy przyszyjkowej zebow stalych, na pow zujacych w bruzdach iszczelinach

- wzmacjniaja oporność na rozpuszczanie: F, mobilen, mangan, cyrkon, Ca, jony fosforanowe

-obnizaja -//- :Na, Mg, węglany, cytryniany

Zmiany w szkliwie

-dojrzewanie,zmiany w skutek dzialania preparatów fluorowych,postępujace z wiekiem,w skutek dzialania kwasów róznego pochodzenia ( erozje, prochnica, zabiegi stom-wytrawianie szkliwa), abfrakcjie,starcie,zaburzenia mineralizacji,niedorozwoj hypoplasia enameli, lub calkowity brak szkliwa aplasia

Zmiany postępujace z wiekiem

szkliwa:ulega ścieńczeniu, staje sie kruche łamliwe, traci połysk i ma wiecej pęknięc, zanik sub org, zmniejszenie wysokości pryzmatów, spadek zwartości mat zawierających gr-OH, wzrost stosunku Ca do P, ilości pier śladowych(fluor), zwiększenie ilości pęknięć przebiegających linijnie i prostopadle od pow. zew. zęba do granicy szkliwno-zębinowej niekiedy zgodnie z ułożeniem pryzmatów

zęba: starcie, zmiana barwy, zmiany w szkliwie, zębina wtórna, zmiana zębiny koronowej, obiżenie przyczepu nabłonkowego, nawarstwianie, resorbcja i apozycja cementu, przeświecanie wieszchołka, wapnienie, włóknienie miazgi

Zwieksz.odp.szkl.na demineral:szczotk.zeb:met.Bergrena-Welandera(0,5-1%r-r NaF)/ zakwaszony r-r NaF/ Fluormex,Elexfluid,Elexgel)/pluk.JU:met.Torella/pluk 2ml r-ru NaF 5min co2tyg/ fluoryzacj.kontakt/wcier:2%NaF,Fluocal,Fluormex,elemexgel/pedzlow.lakier. fluorkow:fluor protector,biluorid 12,duraphat/oklady na łyzce indywid: fluormex zel, elmex gel, pianka/jonoforeza:r-r NaF 1%,fluocal/profilaktyka fluorkowa,lakownaie bruzd, lakierowanie ,endogenna:tabletki,produkty zywnosciowe; egzogenna:domowa,grupowa, profesjonalna Celow.wytraw.szkl :proc.poprzedz.zaloz.wypeł.z mat.zloż .(36%kw.fosfo) >deminer.o char.kontrol.

Proc.poerup.dojrz.szkl:

dojrz.po wyrzniec/zmniejsz.zaw.wody+cz.org.matrix,zmniejszenie zawartosci H2S/na pow.szkl.dzieki powieksz.sie kryszt>strukt.staje się b.gesta/>zmniejsz.sie zaw.weglanu+Mg/ skutek:pow.szkl.staje się b.odporn.na dzial.kwasu

Wady szkliwa

- zaburzenie mineralizacji(powstała w koncowym stadium histogenezy),polega na nierownomiernym odkłądaniu soli mineralnych z powodu zaburzen przemiany Ca-P

nieprzezroczyste biale plamy- miejsca slabo zmineralizowane

- brak szkliwa aplasia enameli(zwykle dotyczy pojedynczych zebow, zadko wystepuje,

przestrzenie bez szkliwa szybko sie odbarwiaja,wynik zaburzen zwiazanychz tworzeniem sie  sub podst szkliwa)

- niedorozwój hypoplasia enamieli(najczesciej spotyckana 4-18 %)

wystepuje: zeby sieczne i szoste( bo ich mienralizacja odbywa sei najwcześniej), bruzdy i zagłębienia

stopien zaawansowania zalezy od: rodzaju czynnika uszkadzajacego, czasu jego dzialania, od okresu rozwoju zawiazkow zębów i od siły dizałąnia urazu

przyczyny zawsze ednogene: zła dieta-niepelnowartosciwe odzywianie, zaburzenia gospod wodno-miner, zaburzenia wydzilania wew gruczołów, niedobór witamin, działanie promien jonizującego, przebyte choroby

Perły szkliwne

- powstaja w wyniku zlokalizowanej aktywności pozostałości kom pochewki Hertwiga.

- zbud ze szkliwa(perly szkliwne wlascie)- z zebiny pokrytej szkliwem- ze szkliwa, zebiny i miazgi

-w okolicach szyjki  i rozwidleń korzeni w postaci guzkow i kropli

Słabe punkty szkliwa:

-blaszki szkliwne: pasma substancji org o budowiesubst miedzypryzmatycznej, znajduja się pomiedzy pryzmatami, siegaja od pow szkliwa w glab kierunku zebiny

-peczki szkliwne: wiazki slabo uwapnionych peczkow pryzmatow, polaczone duza iloscia subst miedzypryzm, rozpoczynaja się od linii szkliwno-zebinowej,siegaja w glab na 1/3 w szkliwo

-linie Retziusa: obrazuja dluzsze, pojawiajace się fazowo okresy spadku procesu wapnienia pryzmatu,słabiej zwapniale miejsca z wieksza iloscia subst miedzypryzmatycz(linia neonatalna)

Abfrakcja

działąnie sił bocznych( przy różnego typu obciązeniach czynnościowych) mogą powodować "ugięcie" zęba, powstanie nadmiernych naprężeń  w okolicy szyjki, dochodzi do ściskania (bardziej odporne) i rozciagania tk zęba powtarzające sie rozciaganie sprzyja pękaniu cienkiej warstwy szkliwa w okol przyszyjkowej w miejscach przestrzeni miedzypryz, i do chodzi wtedy do powolnego wylamywania sie  cząst szkliwa a potem zębiny z popękanych frag zęba. prowadzi to do pogłebiania sie ubytku.

Zębina
-żywa tkanka, zbudowana ze zmineralizowanej subst.międzykom. wytworzonej przez odontoblasty; przez zębinę przebiegają kanaliki zębinowe (prawie na całej długości) powstające w miejscu odejścia wypustki odontoblasta z ciała kom. i rozciągają się do granicy cementowo- zębinowej oraz szkliwno- zębinowej; tw główną masy korony i korzenia zęba

Skład: Subst nieorg 70% (wagowo)/ 45% (objętość) Dwuhydroksyapatyt, amorficzny fosforan, amorficzny węglan wapnia, pierwiastki śladowe; Subst org 20% (wagowo)/ 33% (objętość);Kolagen typu I 92%, nierozp.białka 6,7%, kwas cytrynowy 0,9%, proteoglikany i lipidy (po 0,2%), woda: 10% wagowo,22% obj
Funkcje:obrona miazgi przed szkodliwymi czynn, pośrednictwo w metabolizmie szkliwa i cementu a miazgą zeba, wymiana wapnia i fosforu miedzy zębiną a szkliwem, funkcje zębiny z wiekiem słabną
Wł. Fiz: kolor żółtawo-blady, twardsza niż kość i cement, mniej niż szkliwo, przepuszczalne, wyższa odporność na rozciąganie i ucisk niż szkliwo, elastyczność mniejsza niż szkliwa

Cechy:duza wrazliwosc zmniejszajaca się z wiekiem, wrazl na zmiany temp-odczuwany bol przy tem 60 st, odczuw zimno przy 10 st,wrazl na dotyk, na kwasne pokarmy

zębina miedzykulista- kalkosferydy otoczone matrix nie do konca zmineralizowanym, kanaliki tutaj nie posiadaja zębiny okołokanalikowej

budowa: z wł kolagenowych Ebnera i wł Korffa w sub podstawnej, matrix i sole mineralne

zębina miedzykanalikowa- w oczkach sieci z wł kolagenowych sa hydroksyapatyty i płyn zębinowy ( zawiera proteiny Ca2+ P), jej ilość zmiejsza sie  w poblizu miazgi

z. okołokanalikowa- najsilniej zmineralizowana, wiecej apatytów i mniej kolagenu, jej szerokość roścnie w kierunku obwodu zębiny, otaczają ja wł kolagenowe, nadmierne jej odkłądanie moze prowadzic do obliteracji kanalików, nie wystęuje w prazębinie,

osłonka neumana- w. niezmineralizowanej zębiny, kt tworzy ściane kanalika w jego początkowym odcinku, w dalszym  przebiegu zostaje zastąpiona silnie zmineralizowaną z. okołok.

kanaliki zębinowe- przebiegają przez cała grubośc zębiny, średnica przy miazdze 3- 5um, przy szkliwie 0,5-1um, jest ich najwiecej przy miazdze, rodzaje:klasyczne, pierzaste, maczulgowate, olbrzymie, zawierają: wypustki odontoblastów, bezrdzenne wł. nerwowe, płyn kanalikowy, kolagen, ich wielkośc i bud zalezy od wieku zeba, pr zurzycia zeba i pr pratologicznych w zebie

zmiany w zębinie zachodzące z wiekiem

stwardznienie, przebarwienie, staje sie szklista, przeświecająca, widoczna przezroczystość, zmiejszenie światła kompory poprzez stałe odkłądanie sie zębiny wtórnej 50%, poszerzenie sfery okołokanalikowej, odkłądnianie w kanalikach kryształków, obliteracja kanalików, zmiany zwyrodnieniowe, cofanie sie wypustek odontoblastów

procesy patologiczne w zębinie

starcie, nadwrażliwość, próchnica zebiny, przebarwienia tetracyklinowe, niedorozwój zębinowy związany z niedoborem vit, niedobów wit A- niedorozwój zębiny, szerokie warstwy prazębiny, brak wit C - tworzenie zębiny mniej wytrzymałej, zwyrodnienie odontoblastów, wadliwe, wytwarzanie organicznej matrycy, brak wit D -zaburzenia w wapieniu zębiny, niedobór parathormonu-  wtórne zmiany w mineralizacji zębiny, dziedziczne zaburzenia zębiny pierwotne- niecałkowity rozwój zębiny, dysplazja zębiny, dysplazja szkliwa i zębiny dziedziczna, dzidziczne zaburzenia zębiny wtórne, zwiazane z dziedziczną chorobą ogolną, kryzwica oporna na wit D , osteodystrofia Albrighta

Zebina:

*Prezębina, bogata w kolagen, PG i GP, znajduje się miedzy odontoblastami a linia mineralizacji- szerokość 10-40um

*płaszczowa- pierwsza warstwa wytw przez nie w pelni wykształcone odontoblasty, słabiej zmineralizowana, dużo włokien kolagenowych, brak fosfoprotein, słabiej zmineralizowana

*wtórna fizjologiczna-mniejsza ilośc kanalików niż w pierwotnej, zmniejsza światło komory,

*wtórna patologiczna-przebieg kanalików nieregularny, brak łaczności z kan z. pierw, mniejsza przepu

*sklerotyczna-odkładanie dużych il soli min, wypustki odontoblastów cofaja się, mniejsza przepuszcz

*martwe przestrzenie-silne podrażnienie odontoblastów, mineralizacja martwych wł. Tomesa, częściowe zamknięcie kanalików, okoliczne warstwy zębiny ulegaja obumarciu, proces próchnicowy przebiega bardzo szybko bo zębina jest słabo zmineralizowana

*most zębinowy, zębina naprawcza- miejscowe wytw zębiny włóknistej, bezkanalikowej przez fibroblasty, po ustąpieniu stanu zapalnego, wyróżnicowanie nowych odontoblastów i powst z. kanalik

Zębina wtórna w jamie zęba odkłada się na zębinie pierwotnej od strony miazgi zęba.  Doprowadza to do zmniejszania światła komory i kanałów korzenia oraz do zwężania ujścia kanałów, niekiedy może doprowadzić do całkowitego ich zamknięcia.Odkłada się głównie na dnie komory, na sklepieniu komory i przy wejściu do kanałów korz i na ich ścianach

Szkliwo a zebina : W skladzie szkliwa dominuja skl nieorganiczne a w zebinie skl org kolagen. W szkliwie sa duze krysztaly hydroksyapatytu a w zebinie mniejsze. W sz obecne sa pryzmaty i brak komorek oraz wl kolagenowych, natom zebina ma bud kanalikowa( wypustki odontoblastow w kanalikach) i wyst w niej zmineralizow macierz pozakomork. Szkliwo ma barwe niebieskobiala a zebina jest zoltoblada. Szkli jest twarde ale ma wieksza odpornosc na rozciaganie niż zebina oraz  jest lamliwe. Zebina zapobiega zlamaniu zebow. Szkliwo w przeciw do zebiny jest nieprzepuszczalne. Szkl cechuje się duza wytrzymaloscia na uszkodz mech, chem i termiczne w przeciwienstwie do zebiny oraz odpornoscia do pewnego stopnia na zmiany zachodz w srod JU-zmiany PH i skl chem itp. Zebina jest bardziej podatna na te zmiany. Glowna funkcja szkliwa jest ochrona zeba przed czynik prochnicow, nat zebina posredniczy w metabolizmie szkliwa i cementu a miazga i chroni miazge.

Miazga

Wypelnia komore oraz kanal korzenia zeba i przez otwor wierzcholkowy laczy się tkankami ozebnej; cechy zdrowej : prawidlowa reakcja podczas badania zywotnosci miazgi, niebolesna, nieobrzeknieta, prawidlowo ukrwiona i unerwiona

Budowa miazgi zalezy od okresu rozwoju zeba. Struktura dojrzalej iazgi przypomina tkanke laczna galaretowata o charakterze mezenchymalnym.Zawiera duza ilosc zasadochlonnej substancji miedzykomorkowej zbudowanej z proteoglikanow,siateczke luzno ulozonych wlokien kolagenowych, kotre nie tworza peczkow oraz niewielka liczbe wlokienek. W miazdze wyroznia się 3 warstwy komorek:warstwe odontoblastow,warstwe ubogokomorkowa Weila oraz miazge wlasciwa-miazge bogatokomorkowa. Odontoblasty ulozone na powierzchni miazgi lacza się ze soba za pomoca desmosomow. Sa to wysokie walcowate komorki,maja owalne jadro, dluga wypustka-do zebiny,krotka wypustka-do srodka miagi. W czesci korzeniowej przybieraja ksztalt szescienny lub nawet plaski. Ubogokomorkowa warstwa Weila zawiera pojedyncze fibroblasty,naczynia i nerwy tworzace splot pododontoblastyczny. W bogatokomorkowej miazdze wlasciwej najliczniejsza grupe komorek stanowia fibroblasty i komorki gwiazdziste; komorki te maja liczne wypustki cytoplazmatyczne, którymi lacza się miedzy soba. Oba te rodzaje komorek maja mozliwosci roznicowania się w odontoblasty. Ponadto wystepuja tu maktofagi,limfocyty,plazmocyty, granulocyty,histiocyty,komorki tuczne,niezidentyfikowane komorki mezenchymy,nerwy i naczynia krwionosne. 

Rola:

narzad tworzacy rozne rodzaje zebiny przez caly okres rozwoju zeba, odzywia tkanku twarde (zebine,cement,szkliwo), odbiera bodzce, funkcja obronna i reparacyjne, ma mozliwosci przystosowawcze, odzywia i unerwia zebine, plyn zebinowy pochodzi z miazgi, mozliwosc odkladania wapnia – proces wapnienia, mineralizacja kanalikow zebinowych

Unaczynienie miazgi

Szczególnie rozbudowana jest siec naczyn wlosow lezacych bezposrednio pod warstwa odontobl, co zapewnia im wlasc zaopatrzenie w subst odzyw, niezbedne do ich wzmozonego metabolizmu. W zebie uformowanym nacz wnikaja do miazgi przez otwor wierzcholkowy korzenia, nacz tetnicze sa odgalezieniami naczyn ozebnej. Wnikaja one jako male tetniczki i rozgal się zwlaszcza w obrebie miazgi komorow tworzac gesta siec szerokich naczyn wlosow. Naczynia wlosow miazgi przechodza w szerokie cienkoscienne zyly biegnace przez srodk czesc miazgi, w których brak warstwy miesniowej. Zwezaja się one w obrebie kanalu korzeniowego i opuszczaja miazge przez otwor wierzch korzenia i kanaly boczne laczac się na zewnatzr z naczyniami ozebnej i kosci. Naczynia miazgi maja bardz cienkie sciany, dlatego jest ona tkanka szczegol wrazliw na zmiany cisnienia. Niewielki obrzek zapalny prowadzi do zamkniecia naczyn wywolujac zmiany niedokrwienne i martwicze. Pomiedzy nacz istnieja zespolenia : tetn-tetn,tet-zylne,zyl-zyl.

Tetnice: 2-3 rzedy warstwy miesniowej w srodkowej i zewnetrznej scianie naczynia, brak wiekszych rozgalezien w miazdze, na obwodzie-drzewkowate rozgalezienia, najdrobniejsze naczynia wlosowate docieraja do warstwy odontoblastow, przed wejsciem do kanalu odchodzi galazka ozebnej; unaczynienie tetnicze: tetnice zebodoloweàgalazki zeboweàtetniceàtetniczkiànaczynia przedwlosowateàkapilary tworzace gesty splot nacz wlosow pod warstwa odontobl

Nacz limf:prze3bieg wzdluz nacz krwionosncyh , opuszczaja miazge przez otw wierzcholk i kanaly bocz

Lek.spowod.podraż.miazgi:zbyt szybkie obroty turbiny i kątnicy/amalgamat bez podkładu/opracow.zębiny turbina/opracow.szkl.turbiną bez chłodzenia/zdejmow.kamienia ultradźwiękami bez chłodzenia/brutalne opracowyw.ubyt.bez chłodz. kątnicą szybkoobrotową/oparz.lampą diodową/lasery twarde do opracowy.uby./ termokoagulacja/ nieodpowiednie wiertła/

Ozębna

Ozębna: grubośc: 0,2 do 0,35mm

Komórki: fibrocyty, fibroblasty, histiocyty, kom przydanki, niezróżnicowane kom mezenchymalne

Resztki pochewki Hertwiga- wyspy Malasseza, resztki embrionalnej pochewki zębowej

Liczby:Średnica kanalika: przy miazdze 3-5um, przy szkliwie 0,5-1um

Wypustka Tomesa przebiega w zębinie na dlugość 0,5 do 0,75mm

cement korzeniowy

skład: skł miner 60-65% ( fosforany wapnia- hydroksyapatyty o rozmiarze podobnym jak w kościach; węglan wapnia, fluorki wania, fosforany magnezu); sub org 35-45% (wł kolagenowe typ I-90%; sub spajająca- osseomukoid,kompleks proteogikanów- bezpostaciowe

budowa: grubość: okol szyjki- 4 um, wierzcholka- 200um; podobna do gruboziarnistej tk.

kolor żółty, ciemniejszy od szkliwa, jaśniejszy od zębiny, nie jest unaczyniony ani unerwiony

twardość:  kruchy, bardziej miekki od zębiny, łatwo ścieralny

- blaszki cementu- tworząsłoje i oddzielone liniami wzrostowymi, ich liczba zależy odwieku ( młode zęby 3 do 4 blaszek, stare 40-45), najwiecej w okol wieszcholka, najmniej przy szyjce

- jamki zawierające cementocyty znajduja siepomiedzy blaszkami, im dalej od szyjki tym wiecej jamek

- cement bezkomórkowy( włóknisty, pierwotny), nie ma wyraźniej struktury odkłada sie przed wyrżnieciem, przylega bezpośrednio do zębiny, zbud z wł kolagenowych i Sharpeya

- cement komórkowy (osteocement, wtórny) leży na zewnątrz od kanału, jego grubośc wzrasta w kierunku korzenia, może wyścielać końcowy odc kanału, zaczyna powstawać podczas wyrzynania zęba, bud podobna do kośći splotowatej, blaszki sa grubsze utworzone z sub podstawnej, włóknistej, z drobnych wł kolagenowych, blaszki systemowe kt tworzą osteony i dizeki nim od ozębnej do cementu wnikają naczynia krwion.,posiada kom: cementoblasty- wytwarzaja sub miedzykom i cementocyty- aktywne wydzielniczo przez cale zycie, posiadaja wypustki, znajduja ise w jamkach i kanalikach

opornosc na dzialanie srodowiska

- cement gromadzi sie pod wpływem ucisku przez kości zębodołu ( 3 żródła: fizjologiczne, patologiczne- parafunkcjie, przeciążenie aparatu zawieszeniowego, leczenie ortodontyczne)
 

Wpływ wieku na powstawanie cementu

- stałe i powolne nawarstwianie, 10-70 r.ż.warstwa poszerza sie 3x w OKW, zwężenie otworu wierzchołkowego, czasami jego zamkniecie, przesuniecie otworu wierz. do boku

Przerwanie peczka naczyniowo-nerw:

powoduje ustanie krazenia w miazdzeàniedokrwienie miazgi i jej obumieranie, zniesienie  przewodnictwa nerwowego, uposledzenie odzywiania zeba, zmiana barwy szkilwa i zebiny – zab jest postarzaly

wykrywanie ognisk:

RTG skrzydlowo-zgryzowe, separator ortodontyczny-met wizualna,światlo transmisyjne

wywiad/ met.wizualno-dotykowa::ocena wizualna połącz.z oświetl.,lusterk,zgłębnik, met.radiolog.:RTG:widocz.utrata subst.miner.,ale musi wynosić min. 20-30% /met....