Pułapka
opracowanie na podstawie G. Niziołek Ciało i słowo. Szkice o teatrze T. Różewicza
- Utwór wieńczy dramaturgiczną twórczość Różewicza (wiele motywów, odbudowanie funkcji dramatycznego dialogu, charakter uniwersalnej fabuły sztuki jako pułapki)
- Pierwotnie sztuka miała nosić nazwę „Kafka i szafka”. Oparta jest na osobie F. Kafki, ukazuje się po opublikowaniu listów Franza do Felicji, w których Kafka ujawnia wszystkie swoje dziwactwa i niezdolność do normalnego życia
- W całym utworze dominuje motyw ofiary. Do końca nie wiadomo kto nią jest, raz Franz, raz Ojciec, raz Felice, Greta, Maks. W scenie w pokoju hotelowym, kiedy Felice stwierdza, że Franz chce tylko kobiecego ciała, aktem ofiarnym ma być akt seksualny. Nie dochodzi do tego, choroba Franza na to nie pozwala.
- Sztuka jako choroba, nie pozwala artyście normalnie żyć, prowadzi do śmierci. Nie pozwala się rozmnażać, wszystko co mieszczańskie (szafa) jest dla artysty przerażające
- Dzieło jest ogarnięte przez ciemność. Ciemność natury, mrok świata zwierzęcego. Wszystko sprowadza się do aktu prokreacji, wszystko prócz cielesności zostaje zakwestionowane. Co chwilę pojawia się zwierzęcość postaci: Ojciec i Felice przedstawieni są jako drapieżnicy z ogromnymi zębami (które po zagazowaniu zostają wyrwane).
- Drugim rodzajem ciemności jest mrok historyczny. W utworze zlewa się wybuch I wojny światowej z holocaustem. Franz staje się też oprawcą (jego sen/nie napisane opowiadanie o Żydach w szufladzie), sprzymierza się z siłami śmierci poprzez swoją postawę, wstręt do więzi ludzkich i prokreacji
- W ostatniej scenie wszystko się odwraca. Ojciec nie jest już drapieżnikiem, tylko „małym, bezbronnym, piszącym zwierzątkiem”. Ojciec odmawia jedzenia jak Franz w Obrazie II, Matka opowiada o ludzkim, cierpiącym obliczu Ojca, szafa staje się schronieniem, a sen o ofierze zostaje przeciwstawiony wizerunku piety (Franz trzyma Ojca na rękach). „Ludzkie doświadczenie miłości i wybaczenia jest wszystkim, co możemy przeciwstawić ciemności natury i historii”.
ania2942