Martin E.P. SELIGMAN JAK ZMIENIĆ SWOJE MYLENIE I SWOJE ŻYCIE Przełożył Andrzej Jankowski MEDIA RODZINA O F POZNAŃ Tytuł oryginału LEARNED OPTIMISM Projekt okładki Piotr Sikorski Copyright Š 1990 by Martin E.P. Seligman Wszystkie prawa zastrzeżone. Bez pisemnej zgody Wydawcy nie wolno reprodukować i przekazywać w żadnej postaci ani za pomocš jakichkolwiek rodków elektronicznych czy mechanicznych włšcznie z fotokopiowaniem i nagrywaniem, ani za pomocš innego systemu pozyskiwania i odtwarzania informacji, żadnej częci niniejszej ksišżki Copyright Š 1993 for Polish edition by Media Rodzina of Poznań, Inc. Copyright Š 1993 for Polish translation by Andrzej Jankowski W ksišżce wykorzystano zdjęcia .lamowej KOBI-Art Media Rodzina of Poznań, Inc. ul. Pasieka 24, 61-658 Poznań tel. 20-34-75, tel7fax 20-34-11 ISBN 83-85594-05-1 Łamanie komputerowe i diapozytywy: perfekt s.c, Poznań, ul. Grodziska 11 Druk; Zakłady Graficzne w Poznaniu Ksišżkę tę, patrzšc optymistycznie w przyszłoć, dedykuję mojej córeczce LARZE CATRINIE SELIGMAN tak jest wiatem i w tym wiecie tak żyjš (misternie zwinięte) wszystkie wiaty yes is a world & in this world of yes live (skilfully curled) all worlds E.E. Cummings love is a place" No Thanks (1935) Spis treci Wstęp do wydania polskiego 9 Częć pierwsza: POSZUKIWANIE 13 1. Dwa sposoby patrzenia na życie 15 2. Uczenie się bezradnoci 34 3. Wyjanianie nieszczęcia 54 4. Głęboki pesymizm 88 5. Jak mylisz, jak się czujesz 113 Częć druga: DZIEDZINY ŻYCIA 145 6. Sukces w pracy 147 7. Dzieci i rodzice. Geneza optymizmu 179 8. Szkoła 206 9. Sport 234 10. Zdrowie 253 11. Polityka, religia i kultura: nowa psychohistoria . . 280 Częć trzecia: PRZEMIANA: OD PESYMIZMU DO OPTYMIZMU 313 12. Optymistyczne życie 315 13. Jak pomóc dziecku uniknšć pesymizmu 350 14. Optymistyczna organizacja 373 15. Elastyczny optymizm 409 Przypisy 426 Podziękowania 437 Wstęp do wydania polskiego AMERYKAŃSKI PSYCHOLOG Martin E.P. Seligman jest uczonym o wiatowej sławie. Rozgłos nadała mu koncepcja wy- uczonej bezradnoci, w której wyjanił mechanizm powstawania biernoci i rezygnacji. W mechanizmie tym istotnš rolę odgrywa przekonanie człowieka, że żadne z jego działań nie ma wpływu na to, co się wydarzyło. Bezradnoć jest podstawš pesymizmu, który prowadzi do de- presji (szczególnie wówczas, gdy otoczenie jest wrogie). Badania epidemiologiczne wskazujšce na znaczšcy wzrost depresji w ko- lejnych pokoleniach naszego stulecia, nie wyłšczajšc dzieci na- dały badaniom Seligmana szczególnego dramatyzmu. Mamy bo- wiem do czynienia z zagrożeniem cywilizacyjnym. Poszukujšc sposobów przeciwdziałania temu zagrożeniu, Selig- man zwrócił uwagę na zjawisko optymizmu. Wychodzšc z założeń psychologii kognitywnej, przyjmujšcej, że depresja (a przynajmniej jedna z jej postaci) wynika z utrwalonych nawyków mylenia, Seligman wraz ze swoimi współpracownikami opracował metodę badania stylu wyjaniania wydarzeń, jakie wy- stępujš w codziennym życiu ludzi. Styl wyjaniania (wydarzeń pomylnych i niepomylnych) odgrywa zarówno w jego teorii, jak i w oddziaływaniu psychoterapeutycznym, kluczowš rolę. Seligman udostępnia Czytelnikowi tajniki tego oddziaływania, jak również metody oceny poziomu własnego optymizmu czy pe- symizmu, a także depresji. Ponieważ podstawy stylu wyjaniania kształtujš się w dzieciństwie, Seligman powięca dużo uwagi dzie- 10 Wstęp do wydania polskiego ciom oraz ich relacjom z rodzicami, omawia szkolnš bezradnoć dzieci, wskazuje na zwišzek między stylem wyjaniania niepowo- dzeń, a osišgnięciami szkolnymi. Udostępnia też test do badania stylu wyjaniania, na podstawie którego rodzice mogš sami ocenić optymizm lub pesymizm swojego dziecka aż do niebezpieczeń- stwa popadnięcia w depresję. Ksišżka zawiera również test do bezporedniego badania depresji u dzieci. Wskazujšc na to, co wpływa na taki lub inny poziom pesymi- zmu dziecka, Seligman skupia się jednak przede wszystkim na sposobach dochodzenia do zmian, przechodzenia od pesymizmu do optymizmu. Udziela porad i podaje zestaw ćwiczeń przeznaczo- nych dla dzieci, a także dla dorosłych. Jest przewiadczony, że pozwolš one uchronić się od depresji. Tym, co powinno szczególnie zainteresować każdego, jest rola optymizmu w osišganiu sukcesów zawodowych. Mimo że analizy dotyczš warunków amerykańskich, Czytelnik polski łatwo zauwa- ży, jak wiele z nich pojawia się już w naszej rzeczywistoci. Szcze- gólnie dużo miejsca powięcono instytucjom ubezpieczeniowym i doborowi ludzi na okrelone stanowiska. Okazało się bowiem, że np. u akwizytorów wydajnoć ich pracy zależy w dużej mierze od właciwego ich osobowoci poziomu optymizmu. Dla zdrowia człowieka znaczenie ma zwišzek wyuczonej bez- radnoci z systemem immunologicznym, a więc podstawowym re- gulatorem naszego zdrowia. Autor przytacza przekonywajšce, do- brze udokumentowane dowody wpływu optymizmu na wzrost aktywnoci układu immunologicznego i jego znaczenie dla osób chorych na raka. Pasjonujšce sš wyniki badań naukowych prowa- dzonych w domach dla ludzi starych. Znalazło się też w ksišżce miejsce na omówienie roli optymi- zmu w polityce, kulturze i religii. Potoczystoć stylu, zaangażo- wanie, zakres zainteresowań Seligmana powodujš, że jego tekst czyta się jak dobrš publicystykę. Ksišżkę wieńczš refleksje dotyczšce przyszłoci, ujmowane z punktu widzenia zagrożeń wynikajšcych z wyolbrzymiania roli jednostki we współczesnym życiu. Seligman jest zarazem przeko- nany, że od osobowoci jednostki, jej dojrzałoci, optymizmu, od Wstęp do wydania polskiego 11 tego, czy widzi przed sobš sens życia zależeć będzie w coraz większym stopniu przyszłoć naszego wiata. W zmianie proporcji między indywidualizmem a wartociami nadrzędnymi widzi przeciwwagę wobec zagrożeń. Nie przesadzę stwierdzajšc, że idee zawarte w ksišżce Opty- mizmu można się nauczyć to ożywczy powiew myli, który dotarł do nas zza oceanu. Idee te uczš nawišzywania dialogu z samym sobš i z rzeczywistociš. Nie jest to zadanie trudne, o czym prze- konuje nas ksišżka. Nie jest to jednak zadanie łatwe, o czym przekonuje nas życie. Rzecz w tym, aby pokonać wewnętrzny opór, aby chciało się chcieć". Irena Obuchowska częć pierwsi l Poszukiwanie Rozdział pierwszy Dwa sposoby patrzenia na życie OJCIEC PATRZY na leżšcš w łóżeczku niedawno urodzonš, dopiero przed chwilš przywiezionš ze szpitala córeczkę. Jego serce przepełnia duma i zachwyt dla jej urody. Niemowlę otwiera oczy i patrzy w sufit. Ojciec mówi do niej po imieniu, spodziewajšc się, że dziecko odwróci główkę i spojrzy na niego, ale oczy dziewczynki pozostajš nieruchome. Ojciec podnosi przywišzanš do poręczy łóżeczka małš, puszy- stš zabawkę i potrzšsa niš, uruchamiajšc znajdujšcy się we- wnštrz dzwonek. Dziecko nie porusza oczami. Serce ojca zaczyna bić przyspieszonym rytmem. Biegnie do żony i mówi jej, co się stało: Ona w ogóle nie reaguje na dwięki. Zupełnie jakby nic nie słyszała. Na pewno nic jej nie jest odpowiada żona, owijajšc się szlafrokiem. Idš razem do pokoju dziecka. Matka mówi do niemowlęcia, potrzšsa dzwonkiem, klaszcze w dłonie. Potem bierze dziecko, które natychmiast ożywia się, za- czyna kręcić się i gurzyć. O Boże zauważa ojciec ona jest głucha. Nie jest głucha mówi matka. W każdym razie za wczenie, żeby można to było stwierdzić. Przecież ma dopiero parę dni. Nie potrafi jeszcze utrzymać wzroku na przedmiocie. Ale nawet się nie poruszyła, kiedy klaskała z całej siły. Matka bierze ksišżkę z półki. 16 Poszukiwanie Przeczytajmy, co o tym piszš w ksišżce o niemowlętach mówi. Wyszukuje hasło słyszenie" i czyta głono: Nie należy się niepokoić, jeli kilkudniowe niemowlę nie reaguje na głone hałasy albo nie stara się odkryć ródła dwięku. Na wykształcenie się odpowiedniej reakcji trzeba często trochę czasu. Pediatra może sprawdzić słuch dziecka za pomocš badań neurologicznych". No widzisz dodaje matka. Uspokoiło cię to? Nie bardzo odpowiada ojciec. Nie ma tu nawet wzmianki o innej możliwoci że dziecko może być głuche. A ja wiem tylko tyle, że moje dziecko nic nie słyszy. Mam jak najgorsze przeczucia. Może to po moim dziadku, który był głuchy. Jeli dziecko jest głuche z mojej winy, to nigdy tego sobie nie wybaczę. Zaraz, spokojnie mówi żona. Od razu wybierasz naj- gorszš możliwoć. Pierwszš rzeczš, jakš zrobimy w poniedziałek, będzie wezwanie pediatry. A na razie głowa do góry. No, potrzy- maj dziecko. Muszę poprawić kocyk, jest zupełnie cišgnięty. Ojciec bierze dziecko na ręce, ale gdy tylko żona kończy pracę, zaraz je oddaje. Przez cały weekend nie jest nawet w stanie otwo- rzyć teczki i przygotować się do przyszłotygodniowych zajęć. Ciš- gle chodzi za żonš i biadoli, że głuchota zrujnuje dziecku życie. Wyobraża sobie najgorsze jego liczne dziecko nigdy nie nau- czy się mówić, będzie odizolowane od społeczeństwa, zamknięte w okropnej klatce ciszy. W niedzielę wieczorem wpada w prawdzi- wš rozpacz. Tymczasem matka zamawia wizytę pediatry na poniedziałek i spędza weekend, oddajšc się swoim zajęciom, lekturze i pocie- szaniu męża. Badanie wypada pozytywnie, ale nie podnosi to ojca na duchu. Dopiero tydzień póniej, kiedy dziecko wzdryga się gwałtownie na odgłos przejeżdżajšcej z hałasem ciężarówki, ojciec zaczyna docho- dzić do siebie i cieszyć się dzieckiem na nowo. OJCIEC I MATKA patrzš na wiat w zupełnie odmi...
zkgrandler