Clarke, Arthur C. - Tajemnice koralowych raf.pdf - - NOWE, 2015-09 - rc51

Arthur C. Clarke

Tajemnice koralowych raf

Przełożył: Witold Zubrzycki

Autorzy zdjęć: Mike Wilson i Arthur C. Clarke.

Tytuł oryginału: The Coast of Coral

Wydanie oryginalne 1956

Wydanie polskie 1962

Spis treści:

1. Zamiast wstępu.

.............................................................................................................................................................................

2. W pianach przyboju.

.......................................................................................................................................................................

3. Śmierć podwodnego łowcy.

.........................................................................................................................................................

4. Na scenę wkraczają agenci.

........................................................................................................................................................

5. Jak zwabić ośmiornicę.

................................................................................................................................................................

6. Pora deszczowa.

..........................................................................................................................................................................

7. W drogę do celu.

..........................................................................................................................................................................

8. Heron Island.

................................................................................................................................................................................

9. Kamienna dżungla.

......................................................................................................................................................................

10. Rendez-vous z rekinami.

............................................................................................................................................................

11. Podmorski diabeł - manta.

.........................................................................................................................................................

12. Wilcze stado.

.............................................................................................................................................................................

13. „Iglak".

.......................................................................................................................................................................................

14. Na północ ku słońcu.

..................................................................................................................................................................

15. Przez Cieśninę Torresa.

............................................................................................................................................................

16. Na połów perłowych muszli.

......................................................................................................................................................

17. Perły i polityka.

...........................................................................................................................................................................

18. Morze zasadzek.

........................................................................................................................................................................

19. Rozdział o wypadkach.

..............................................................................................................................................................

20. Polowanie na żółwie.

..................................................................................................................................................................

21. Grota Aladyna.

.........................................................................................................................................................................

106

22. Ostatnie nurkowanie.

...............................................................................................................................................................

111

23. Spacer w ciemnościach.

..........................................................................................................................................................

116

24. Rafa czeka.

..............................................................................................................................................................................

118

Od tłumacza.

Podwodny świat to kraina wciąż jeszcze prawie nie znana dla Człowieka, lecz, jak wszystko co nie

znane, nieodparcie pociągająca urokiem tajemniczości. Urokowi temu uległ również autor niniejszej

książki.

Arthur Clarke - człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach: fizyk i matematyk, astronom i

kosmonauta, jak sam o sobie pisze „odmiany gabinetowej" - porzucił karierę naukowca, by po wojnie

przez wiele lat prowadzić w radio brytyjskim dział podróży międzyplanetarnych a jednocześnie pisać.

Dzięki temu powstał cały cykl powieści fantastyczno-naukowych o podróżach międzygwiezdnych. W

dziedzinie popularyzacji i kosmonautyki osiągnął niemały sukces książką (wydaną również w

tłumaczeniu polskim) pt. „Na podbój przestrzeni", którą przełożono na kilkadziesiąt języków i która

przyniosła autorowi rozgłos na obu półkulach.

- 1 -

Ale widocznie ciągłe przenoszenie się wyobraźni w obszar pozaziemski znużyło w końcu autora

doskonałych zresztą powieści „science-fiction". Rzucił posadę w BBC, zamknął mieszkanie na klucz i

pojechał na drugą półkulę, by w towarzystwie młodego nurka Mike'a Wilsona wykraść trochę tajemnic

krainie równie mało znanej, co dalekie planety. Clarke na cały rok przedzierzgnął się w kierownika

dwuosobowej ekspedycji do wód Wielkiej Rafy Koralowej, płetwonurka i fotografa podwodnego.

Pominąwszy drobne na ogół niedociągnięcia, które tłumacz starał się w miarę swoich możliwości i

posiadanych źródeł skorygować lub uzupełnić w odsyłaczach, książka „Tajemnice koralowych raf" jest

rzetelnym źródłem informacji o wszystkim, co dotyczy wód Wielkiej Rafy. Pisana żywo, z humorem,

który nie oszczędza nikogo, nawet osoby autora, daje obraz przeżyć obu członków wyprawy nurkowej,

namalowany ciekawie i z talentem. Tłumacz pozwolił sobie opuścić ostatni rozdział, a właściwie post-

scriptum dla fotografów podwodnych, gdzie autor relacjonuje wady i zalety różnych filmów biało-

czarnych i barwnych produkcji amerykańskiej, jak również opisuje szczegółowo sprzęt fotograficzny

podwodny obcej i nieznanej u nas produkcji. Pominięta została także długa lista nazwisk osób, którym

autor wyraża wdzięczność za pomoc w organizowaniu i przeprowadzeniu wyprawy, nazwiska te

bowiem nic Kolskiemu czytelnikowi nie mówią.

W. Z.

Naszym nowym przyjaciołom na najstarszym kontynencie.

A. C. C.

M. W.

1. Zamiast wstępu.

Niektóre słowa zawierają ładunek magiczny, tak że gdy się je wypowiada, wyobraźnia zaczyna

błąkać się w mgłach zaczarowanych marzeń. Słowo złoto jest być może najbardziej potężne wśród

tego rodzaju słów-talizmanów. Równie zapalnie na imaginację działają nazwy licznych klejnotów, gdy

je ktoś głośno wypowiada w naszej obecności. Opal, ametyst, szmaragd - to pojęcia, które jarzą się

własnym światłem w naszej wyobraźni, słowa, które stanowią cząstkę świata bajecznego, całkowicie

odrębnego od szarzyzny świata codzienności.

Takim magicznym słowem jest także koral. Posiada moc oddziaływania na wyobraźnię,

współzawodniczącą z jakąkolwiek nazwą ze słownika drogich kamieni. Ale bo też koral jest w gruncie

rzeczy klejnotem; w ciągu stuleci używano go w zdobnictwie, chociaż niemal całe jego piękno umiera,

gdy go się wyrwie z przyrodzonego żywiołu.

Tu właśnie kryje się tajemnica szczególnego uroku koralu. W przeciwieństwie do szlachetnych

kamieni, które rodzą się pod wpływem ognia i niepojętych ciśnień głęboko pod powierzchnią ziemi,

koral jest tworem życia, powstającym jedynie w nasyconych słońcem płyciznach mórz tropikalnych.

Jest dzieckiem świata organicznego i, jak odległe nie byłoby nasze pokrewieństwo, jest nam mniej

obcy niż błyszczące minerały, które nigdy nie zaznały tchnienia ŻYCIA.

Nierozdzielnie związane ze słowem koral jest słowo rafa, z którym kojarzy się tak wiele wyobrażeń

o niebezpieczeństwie i przygodzie. Nie wszystkie koralowce są budowniczymi raf, ale rafa stanowi ich

szczytowe osiągnięcie. Nigdzie indziej w świecie zwierzęcym nie ma większej dysproporcji między

istotą żyjącą a jej tworami.

Spośród wszystkich raf koralowych najpotężniejsza jest koralowa ławica ciągnąca się ponad tysiąc

mil wzdłuż wschodniego wybrzeża Australii - dokładnie na całą długość stanu Queensland. Wielka

Rafa Koralowa nie jest jednakże pojedynczą, ciągłą ścianą koralu, lecz stanowi złożony labirynt wysp i

raf, których naniesienie na mapy daje zajęcie kartografom już od niemal dwustu lat. Jeśliby całą

długość Rafy objąć wzrokiem z lotu ptaka, zepchnąwszy równocześnie wody Pacyfiku dla odsłonięcia

rzeźby dna, Wielka Rafa Koralowa ukazałaby się nam jako łagodnie pagórkowate wzniesienie

wypiętrzone ponad krawędzią kontynentalnej płyty Australii. Miejscami szerokość wzniesienia nie

przekraczałaby dziesięciu mil, gdzie indziej jednak aż ponad sto mil dzieliłoby łagodny stok zachodni

- 2 -

od wschodniego gwałtowną stromizną opadającego w głębię właściwego oceanu. Ten łagodnie

sfałdowany płaskowyż usiany jest nielicznymi drobnymi „pagórkami", niekiedy samotnymi, niekiedy

zaś łączącymi się w długie łańcuchy.

Właśnie owe „pagórki" stanowią najbardziej charakterystyczny rys Wielkiej Rafy. Niektóre przezorny

żeglarz dostrzega już z daleka jako niskie wysepki, obecność innych zdradzają tylko pióropusze piany,

wytryskującej wysoko w powietrze, gdy wielkie fale oceaniczne załamują się na skrytej pod

powierzchnią przeszkodzie.

Większe wyspy wznoszące się zwykle znacznie ponad zwierciadło wody, zielenią się wegetacją;

wśród nich liczne stanowią istne królestwa gnieżdżących się tu miliardów ptaków morskich. Z rzadka

tylko spotyka się człowieka, gdyż życie na wyspie tropikalnej może być malownicze, ale ma też swe

ciemne strony - potwierdzi to każdy, kto spróbował tu przeżyć kilka tygodni bez chleba, mleka, gazet,

poczty, świeżego mięsa, ciepłej bieżącej wody i innych błogości cywilizacji.

Te z wysp, do których prowadzą dogodne szlaki żeglowne z portów północnego Queenslandu lub

które mają w pobliżu akweny umożliwiające wodowanie hydroplanów, odwiedzane są każdego roku

przez tysiące turystów i stają się coraz bardziej popularne wśród amatorów świątecznego wypoczynku

na łonie natury. Jednak tych okresowo zaludniających się wysp jest mniej niż tuzin, gdy tymczasem

ponad sześćset wysp Rafy ma powierzchnię wystarczająco dużą, aby ich istnienie zauważono i

odnotowano w spisach State Lands Department. Z kolei nikt nie jest w stanie podać nawet

szacunkowo, ile tysięcy małych wysepek i okresowo wynurzonych skał mieści ogromny obszar

Wielkiej Rafy.

Dziewięć dziesiątych Rafy stanowi w gruncie rzeczy ziemię niczyją. Z rzadka tylko zaglądają tu

statki poławiaczy pereł i rybaków. Ich załogi są zbyt zajęte i zbyt zaabsorbowane niebezpieczeństwem

grożącym na tych wodach zaliczających się do najzdradliwszych na świecie, aby poświęcić choć

minimum uwagi cudom świata, nad którymi żeglują. Najrzadziej odwiedzana jest Rafa Zewnętrzna,

gdzie niewielki statek zaskoczony przez cyklon - a pora cyklonów trwa tu od stycznia do marca -

potrzebowałby więcej niż przysłowiowego łuta szczęścia, aby ocaleć. Każdego roku Rafa ściąga

daninę życia i mienia, ale dla turysty odwiedzającego samolotem wyspy-letniska, sztormy w porze

cyklonów stanowią tylko przygodę, nie zaś prawdziwe niebezpieczeństwo. Może rozmyślać w spokoju

ducha o niebezpieczeństwach, którym muszą stawiać czoła zawodowi żeglarze. Że zaś nie są to

niebezpieczeństwa błahe, świadczy fakt, iż nie ma chyba ani jednej rafy, która nie miałaby swego

wraka.

Dwaj spośród największych żeglarzy wszystkich czasów - kapitan Cook i często spotwarzany Bligh,

dowódca „Bounty", byli pierwszymi Europejczykami, którzy odkryli i zbadali Wielką Rafę. I obaj tylko

szczęściu zawdzięczali, że z napotkanych niebezpieczeństw uszli z życiem. Dla licznych późniejszych

podróżników los okazał się mniej łaskawy i mapy morskie jeszcze dziś ukazują miejsca, gdzie leżą

wraki ich statków. Dawniej z niebezpieczeństwami grożącymi na morzu współzawodniczyły

niebezpieczeństwa czyhające na lądzie. Znane są liczne przypadki, gdy ocalałych rozbitków

dobijających na łodziach do zbawczego w ich mniemaniu lądu nieoczekiwanie masakrowali tubylcy,

wśród których ludożercy nie należeli do rzadkości.

Historię Wielkiej Rafy często znaczy krew, choć niemało tam również kart owianych prawdziwym

romantyzmem, jako że północny kraniec Rafy jest praojczyzną muszli perłowej. Najprawdopodobniej

nigdy nie było zawodu bardziej niebezpiecznego niż zawód łowcy pereł, ale też ludzie zawsze byli

skłonni ryzykować życie dla zdobycia bogactwa. Wiele fortun wyrosło i przepadło w wodach Rafy.

Tylko wskutek ogromnego oddalenia od cywilizacji Zachodu i od wielkich handlowych szlaków

morskich nie powstała legenda Wielkiej Rafy Koralowej taka, jaką czas ubarwił pirackie gniazda na

Małych Antylach; Droga do Australazji została otwarta dopiero w ostatnich latach historii nowożytnej.

Załadowane skarbami galeony nigdy "nie pruły jej wód, zaś nielicznym piratom, pojawiającym się w jej

dziejach, daleko było do sławy, 'którą zdobył Sir Henry Morgan. W rezultacie świat po dziś dzień

jeszcze nie uświadomił sobie w pełni istnienia jednego z największych cudów natury; poza granicami

Australii Wielka Rafa Koralowa rzadko oznacza coś więcej niż nazwę geograficzną.

Życia nie starczyłoby na odwiedzenie wszystkich wysp Rafy i na przepłynięcie wszystkich jej

szlaków wodnych. Ale nawet gdyby ktoś tego dokonał otrzymałby jednostronny obraz. Morze ma dwa

oblicza - to, które ukazuje żeglarzowi spoglądającemu z pokładu i to, które widzi nurek. Tak samo ma

się rzecz z Rafą. Nikt nie może twierdzić, że poznał ją bez reszty, póki nie zszedł pod powierzchnię

wody. W przeciwnym wypadku będzie wiedział o niej tyle, ca przybysz z Kosmosu o Ziemi, którą

ogląda spoza atmosfery nie mogąc zagłębić się w rojne życie tętniące na powierzchni planety.

Niniejsza książka stanowi relację o dobrych i złych przygodach, sukcesach i niepowodzeniach,

towarzyszących niewielkiej ekspedycji podwodnej do wód Wielkiej Rafy Koralowej latem i jesienią roku

- 3 -

1955. Wyprawa składała się z dwóch osób - Mike'a Wilsona, nurka i eks-spadochroniarza, oraz autora

niniejszej relacji, z zawodu pisarza i eks-astronauty (odmiany gabinetowej). Uprzednio przykładaliśmy

rąk do podwodnej eksploracji i fotografowania pod wodą w różnych częściach świata, dochodząc do

zgodnego wniosku, że ostatecznie ukontentować nas może tylko poznanie podmorskich atrakcji

Wielkiej Rafy Koralowej. Nie wiedzieliśmy nic o tym zakątku świata, byliśmy wszakże przekonani, że

stanowi on swego rodzaju unikat i że pewnego dnia stanie się Mekką podwodnych turystów -

chcieliśmy być jednymi z pierwszych, którzy nasycą oczy jego krasą.

Mike opuścił Anglię dla dokonania wstępnego rekonesansu w .początkach roku 1954, zabierając ze

sobą dwa aqualungi 1 . Gdy spotkałem się z nim w końcu roku, zdążył już poznać większą część

Australii - całą drogę aż do Alice Springs; pracował jako poławiacz pereł, awansując szybko z

pokładowego popychadła na stanowisko kapitana w wyniku śmierci lub kalectwa pozostałych

członków załogi. On sam uniknął losu towarzyszy dzięki szczęśliwej okoliczności, że statek wskutek

doznanych w czasie cyklonu uszkodzeń musiał wrócić do portu. Potem szkolił nurków tubylczych w

posługiwaniu się rewolucyjnie nowym typem aparatu nurkowego - aqualungiem; napisał kilka

pogadanek dla radia, pracował jakiś czas w cyrku, występując w numerze „nurkowym", w którym jego

partnerem był pobudliwy młodzieniec, pozostający obecnie na „wikcie państwowym" w domu o

żelaznych firankach (w rezultacie małego nieporozumienia z policją, ukoronowanego przerzucaniem

dużej ilości bryłek ołowiu w obu kierunkach); wreszcie zdążył pozostawić przynajmniej po jednym

zranionym sercu w każdym z większych miast Australii. Gdy połączyłem się z nim tuż przed świętami

Bożego Narodzenia w 1954 roku, przywożąc ze sobą jeszcze jeden aqualung oraz pięć kamer

podwodnych, Mike zebrał już duży zasób ogólnych wiadomości o Rafie, znał trudności, którym

mieliśmy stawić czoła, tudzież nawiązał niezliczone kontakty ze specjalistami nurkowymi, wytwórcami

aparatów nurkowych oraz różnymi osobistościami z radia i prasy, których pomoc lub wskazówki mogły

mieć dla nas wartość.

Byłoby rzeczą niemożliwą wyliczyć wszystkie osoby pomagające nami w trakcie naszych źle

zaplanowanych wędrówek wzdłuż wschodniego wybrzeża Australii. O niektórych będzie mowa, gdy

wezmą udział w opisywanych akcjach, ale chcielibyśmy złożyć tu specjalne podziękowanie również

wszystkim tym, którzy tak często oddawali nam usługi wykraczające daleko poza granice ich

służbowych obowiązków.

2. W pianach przyboju.

Niewiele jest miast na świecie, gdzie można by oddawać się łowiectwu podmorskiemu na

przedmieściach, ale Sydney rozsiadł się wokół tak wielu zatok i zatoczek, że morze zdaje się

wyglądać zza każdego końcowego przystanku tramwajowego. Nie wzbudzaliśmy z Mikiem

szczególnego zainteresowania, gdy obładowani płetwami, maskami nurkowymi i kamerami

podwodnymi torowaliśmy sobie drogę (z niejaką pomocą naszych harpunów) wśród tłumów

atakujących tramwaje w porze, gdy kończy się praca w biurach i urzędach.

Przed podjęciem właściwej wyprawy musieliśmy przede wszystkim zapewnić sobie bezbłędną

pracę aparatów nurkowych i dokładnie sprawdzić wartość ekwipunku łowieckiego i fotograficznego.

Naturalnie najważniejsze było to pierwsze, kamery stawialiśmy na drugim miejscu.

Wśród kamer, które przywiozłem ze sobą z Londynu, znajdowały się trzy lajki, jeden „Robot Star"

oraz aparat filmowy „Automaster" szesnastomilimetrowy, firmy Bell and Howell. Prócz tego kupiłem

trzy pancerze wodoszczelne różnego typu do kamer fotograficznych i jeden - do kamery filmowej.

Pancerze miały rozmaitą konstrukcję i wybór mój nie należał do szczęśliwych, były to jednak jedyne

egzemplarze, które mogłem zakupić w tym czasie, a w każdym razie jedynie dostępne pod względem

ceny. Ale nawet mimo to owa niewielka fotokolekcja oznaczała wydatek niemal tysiąca funtów.

Wbrew powszechnemu mniemaniu większość autorów podwodnych zdjęć zupełnie nie używa

aparatów oddechowych. O udanym zdjęciu decyduje wyłącznie sprawność fizyczna fotografującego,

który musi pozostać pod wodą dość długo, aby dopłynąć do fotografowanego obiektu, nacisnąć

migawkę i wrócić na powierzchnie. Nurkując bez skafandra w wodach płytkich można wykonać w ten

1 Aqualung - powietrzny samoczynny aparat oddechowy wynaleziony przez dwóch Francuzów nazwiskiem J. Y. Cousteau i

E. Gagnan, produkowany pod marką fabryczną „Aqualung”, również bez cudzysłowu i z małej litery - nazwa przyjęta ogólnie dla

określenia wszystkich typów i odmian samoczynnych, powietrznych aparatów do nurkowania swobodnego. (Przyp. tłum.).

- 4 -

sposób nawet pół tuzina zdjęć, nim brak powietrza zmusi do wynurzenia się. W mniej sprzyjających

okolicznościach ten czy inny rodzaj ekwipunku nurkowego staje się oczywiście niezbędny - tylko jakiś

nadczłowiek mógłby fotografować na głębokości dwudziestu metrów zdając się wyłącznie na

wytrzymałość własnych płuc.

Jak to już dziś powszechnie wiadomo, głównie dzięki publikacjom kapitana Cousteau, istnieją dwa

zasadnicze typy aparatów nurkowych. Konwencjonalny aparat łączy nurka z powierzchnią za

pośrednictwem długiego, giętkiego węża, którym płynie do płuc powietrze z urządzenia tłoczącego.

Nurek „klasyczny", uzbrojony w charakterystyczny hełm mosiężny, ciężki strój gumowy, ołowiane

ciężarki na piersiach i plecach oraz w ołowiane buty, wciąż jeszcze wykonuje większość robót

podwodnych na świecie. Jednakże nie klasyczny skafander, lecz bardziej nowoczesny, a w czasie

wojny szeroko rozsławiony „samoczynny, autonomiczny aparat oddechowy" znalazł się dziś w

centrum powszechnej uwagi. Ludzie-żaby 2 , znani z drugiej wojny światowej, i ich cywilni

„spadkobiercy" poruszają się pod wodą swobodnie, całkowicie uniezależnieni od jakiejkolwiek pomocy

z powierzchni. Zapas potrzebnego do oddychania pod wodą powietrza zabierają ze sobą w stalowych

butlach wysokiego ciśnienia, umocowanych na plecach za pomocą jakby szelek z parcianych pasów.

Prototypem wszystkich nowoczesnych powietrznych aparatów nurkowych jest znany na całym

świecie „Aqualung" skonstruowany przez J. Y. Cousteau i E. Gagnana w początkach 1940 roku.

Jednakże, wraz ze wzrastającą ilością entuzjastów urzekającego sportu nurkowego, na świecie

pojawiło się niemal tyleż odmian konstrukcyjnych pierwowzoru, ile niegdyś typów samochodów zrodził

pierwszy „Model T" zbudowany w warsztacie Henryka Forda.

Obaj przywieźliśmy do Australii aqualungi, ale Mike, który spędził w tym kraju cały rok

przygotowując naszą wyprawę, doszedł do wniosku, że bardziej odpowiadać nam będzie

wypróbowany przez niego, produkowany w Australii aparat „Porpoise" 3 . Nie wchodząc w szczegóły

techniczne, interesujące tylko specjalistę, wyjaśnię tu, że aparat na sprężone powietrze „Porpoise"

różni się od aqualungu Cousteau konstrukcją zaworów regulujących dopływ powietrza do płuc nurka.

W rezultacie aparat ten jest dużo prostszy i wygodniejszy w użyciu, prócz tego zaś ma wbudowane

specjalne urządzenie będące jak gdyby podwodnym odpowiednikiem spadochronu: pociągając linkę

bezpieczeństwa nurek uwalnia się momentalnie od ciężkich butli, uzyskując możność łatwego

wydostania się na powierzchnię.

Dręczyła nas w tym czasie pewna kwestia, co do której, chcieliśmy przede wszystkim zasięgnąć

języka u członków australijskiego bractwa nurkowego. Było to pytanie uprzednio zadawane dziesiątki

razy przez ciekawych i zawsze kwitowane przez nad lekkim uśmieszkiem i pogardliwym wzruszeniem

ramion. „Rekiny? Już niech was o to głowa nie boli!" W naszej dotychczasowej karierze tę pogardliwą

odpowiedź zdawały się potwierdzać doświadczenia poczynione na wodach Florydy i Morza

Czerwonego. Z tego, co usłyszeliśmy dotąd na temat tutejszych rekinów, wynikało jednak

niedwuznacznie, że dotychczas napotkane były łagodne jak baranki w porównaniu z bestiami, które

patrolowały wody Australii.

Tak się zdarzyło, że częściowo odpowiedź na dręczące nas pytanie udało nam się otrzymać już

pierwszego dnia nowego roku.

Nasz pensjonat znajdował się niedaleko Balmorial Beach - sierpowatej łachy gładkiego piasku,

której północnego krańca broniły skały wyrzeźbione przez fale w dziwaczne kształty. Po raz pierwszy

zanurzyłem się w wodach australijskich właśnie opodal tych skał w rozprażony słońcem dzień Bożego

Narodzenia. Miejsce to często odwiedzają początkujący nurkowie, gdyż morze jest tu płytkie, a

piaszczyste dno opada łagodnie aż do głębokości siedmiu metrów. W pobliżu brzegu ciągnie się

zygzakiem pas wód zarośniętych gęsto wielkimi glonami. Aby wydostać się na otwartą przestrzeń,

trzeba przepłynąć ów pas, co nie należy do rzeczy najprzyjemniejszych. Nieprzerwanie poruszające

się macki glonów oplątują ciało, pozornie ciągnąc do tyłu. Nim się człowiek do tego przyzwyczai,

odczuwa to w sposób zdecydowanie deprymujący. Za każdym lepkim dotknięciem pływak wzdryga się

mimo woli, oko zaś nerwowo szuka czających się za falującą firaną zieleni groźnych kształtów.

Dopiero za trzecim lub czwartym razem można przyzwyczaić się do wielkich glonów, chociaż już przy

pierwszym zetknięciu się po pewnym czasie udało się mi zapanować nad odruchami i nie reagować

dreszczem obrzydzenia na każde dotknięcie podmorskiej macki.

Po raz pierwszy nurkując w Balmoral napotkałem tylko jedno stworzenie zasługujące na miano

groźnego. Była nim mała raja żądlasta 4 , która z godnością wycofała się z pola widzenia, gdy ukłułem

2 Ludzie-żaby - popularna nazwa oddziałów płetwonurków marynarki wojennej Wielkiej Brytanii i USA stworzonych w czasie

drugiej wojny światowej dla prowadzenia działań dywersyjnych, sabotażowych, rozminowywania wód itp. - pod wodą (Przyp.

tłum.).

Porpoise (ang.) - delfin (Przyp. tłum.).

- 5 -

Clarke, Arthur C. - Tajemnice koralowych raf.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: