1. Ewolucja – powolne przemiany zachodzące w określonym kierunku na przestrzeni czasu:
a) mikroewolucja – zmiany wewnątrzgatunkowe – zmiany częstości cech genotypowych i częstości alleli w populacji
b) makroewolucja - w obrębie wyższych taksonów, np. na poziomie rodzaju
2. Na poziomie pojedynczego organizmu proces nie zachodzi (oprócz mutacji).
3. Prawo Hardy-Weinberga dotyczy tzw. populacji mendlowskiej, czyli takiej, która jest w stanie równowagi genetycznej, czyli nie zmienia się częstotliwość alleli w tej populacji (brak ewolucji). Warunki, aby nie było tych zmian:
a) populacja bardzo liczebna
b) brak mutacji
c) nie istnieje dobór naturalny, czyli nie ma preferencji wobec określonych genotypów – wszystkie organizmy mają taką samą szansę przeżycia
d) nie ma preferencji krzyżowania
e) nie ma migracji
4. Odwrotność tych założeń wskazuje na czynniki ewolucji.
5. Populacja najszybciej ewoluuje poprzez:
a) mutację
b) dryf genetyczny (przypadkowa zmiana częstotliwości alleli, np. zagłada)
c) efekt założyciela
d) efekt wąskiego gardła
6. Specjacja – ewolucja na poziomie gatunku, powstanie nowych gatunków – przykład mikroewolucji
7. Typy specjacji:
a) allopatryczna – populacja podzielona przez barierę geograficzną
b) sympatryczna – specjacja na jednym terenie
8. Ewolucja rodzaju Equus, czyli koni, jest przykładem makroewolucji – praprzodek konia był wielkości psa, miał kończynę palczastą i uzębienie dostosowane do pokarmu miękkiego (mchy, porosty) – ta ewolucja była konsekwencją zmian klimatycznych i stepowienia.
9. Dobór płciowy – kojarzenie się przez wybór par silniejszych, zdolniejszych do rozpłodu, atrakcyjniejszych; uzupełnia dobór naturalny.
10. Presja selekcyjna – ograniczenia środowiska
11. Dobór naturalny:
a) podstawowy czynnik przemian ewolucyjnych
b) zróżnicowanie rozrodczości
c) przeżywanie osobników lepiej przystosowanych do środowiska
d) z pokolenia na pokolenie coraz większą część populacji stanowić będą osobniki obdarzone adaptacjami
12. Rodzaje doboru naturalnego:
a) naturalny
b) stabilizujący – preferuje osobniki heterozygoty, czyli te, które są najmniej odchylone są od optymalnego poziomu adaptacji
c) kierunkowy – preferuje genotypy o skrajnych wartościach, czyli osobniki nietypowe, które są lepiej przystosowane
d) rozrywający/różnicujący – presja selekcyjna działa w różne strony -> preferuje genotypy o konkretnych cechach
13. Endemit – gatunek występujących tylko w 1 miejscu.
14. Relikt – „żywa skamieniałość” – gatunek, który na przestrzeni milionów lat prawie w ogóle nie ewoluował, np. latimeria, skrzypłocz, miłorząb
15. Prawidłowości ewolucji:
a) proces nieustający
b) tempo ewolucji:
- różnorodne tempo dla różnych gatunków
- w danej linii rozwojowej zmiany w jednostajnym tempie
- gdy gatunek osiągnie optimum przystosowawcze – przez pewien czas zbytnio się nie zmienia
c) wymieranie szczepów –> wymieranie rozpoczyna się od zmniejszenia liczebności poszczególnych populacji tworzących ten gatunek
16. Rodzaje dowodów potwierdzających fakt istnienia ewolucji:
a) bezpośrednie – zapis kopalny - dostarczone przez paleontologię, np.:
- inkluzje – zatopienie
- petryfikacja – zeskalanie
- odciski i odlewy
- szczątki kopalne organizmów wymarłych
- żywe skamieniałości
- formy pośrednie (np. Ichtiostegoa – pomiędzy rybami a płazami; Seymoura – pomiędzy płazami i gadami; Archeopteryt – pomiędzy gadem a ptakiem)
b) pośrednie – anatomia porównawcza (analiza szczegółów budowy i funkcjonowania)
17. Metody stosowane w paleontologii:
a) wykopaliska
b) izotopowa – określenie wieku podłoża lub znaleziska
c) pyłkowa – pyłki gromadzą się głównie w torfie -> analiza torfu -> wiemy jakie rośliny kiedyś występowały
d) badania molekularne
18. Drzewo rodowe - graficzny obraz ewolucji, pień = wspólny przodek, poszczególne gałęzie = linie potomne, jeżeli się szybko kończą oznaczają wymarcie, bujne rozkrzewianie = graficzne przedstawienie radiacji adaptacyjnej (różnicowania się na różne linie potomne o odmiennych przystosowaniach).
19. Konwergencja – zbieżność wyglądu organizmów pod wpływem czynników środowiska.
20. Dowody ewolucji z anatomii porównawczej (dokonuje analizy budowy współcześnie żyjących organizmów):
a) narządy homologiczne – wspólne pochodzenie (ten sam plan budowy, połączeń nerwowych, ukrwienia), np.:
- kończyna nietoperza, ptaka, wieloryba, konia, człowieka – różnice w wyglądzie wewnętrznym wynikają z adaptacji do różnego środowiska
- liść spichrzowy cebuli, liść asymilacyjny lipy
- wspólny plan budowy wszystkich organizmów należących do tego samego taksonu
b) narządy szczątkowe (szczególny rodzaj narządów homologicznych) – uległy uwstecznieniu bądź stały się bezużyteczne w porównaniu do innych narządów odpowiadających w innych gatunkach, np. u człowieka:
- wyrostek robaczkowy
- kość ogonowa
- zęby mądrości
- 3 powieka, tzw. migotka
- szczątkowe owłosienie ciała
- szczątkowe mięśnie poruszające uszami
- metameria mięśni brzucha
- szczątkowe brodawki sutkowe u mężczyzn
- u waleni - pas miednicowy
c) narządy analogiczne – nie świadczą o pokrewieństwie ewolucyjnym (np. skrzydło ptaka i owada), ale dowodzą konwergencji (np. rybi kształt ichtiozaura lub delfina)
21. Dowody ewolucji z anatomii porównawczej z biochemii:
a) podobny skład chemiczny (zbliżony do składu wody morskiej -> pierwotnym środowiskiem życia tych organizmów był ocean
b) podobny skład jakościowy i inny skład ilościowy
c) fakt, że u wszystkich organizmów jest ATP
d) niemal identyczny przebieg procesu oddychania wewnątrzkomórkowego, ale stwierdzono pewne różnice, np. w budowie cytochromu c – białka przenoszącego elektrony – najmniejsze różnice pomiędzy organizmami spokrewnionymi (szympans <-> człowiek - 1 aminokwas, pszenica <-> człowiek -35 aminokwasów)
e) u ameby i człowieka ten sam typ białka kurczliwego
f) u wszystkich organizmów nośnikiem informacji genetycznej jest DNA i obowiązują te same cechy kodu genetycznego
22. Dowody ewolucji z anatomii porównawczej z embriologii:
a) przebieg mitozy i mejozy jest bardzo podobny u wszystkich organizmów
b) początkowe etapy rozwoju zwierząt wielokomórkowych są takie same: zygota->morula->blastula i powstają 3 listki zarodkowe (ekto-, endo-, mezoderma) a z nich określone narządy
c) zarodki różnych kręgowców w początkowych etapach rozwoju są do siebie podobne, np. zarodek ludzo posiada ogon, szczeliny skrzelowe i serce typu rybiego
23. Prawo rekapitulacji Haeckla – w czasie ontogenezy organizm w skrócony sposób powtarza filogenezę (rozwój rodowy) grupy organizmów, do których należy.
24. Ocenianie stopnia pokrewieństwa:
a) DNA dwóch organizmów
b) denaturacja 92ºC-> nici się rozkręcają
c) renaturacja 50ºC -> nici różnych DNA się łączą
d) tam gdzie DNA nie są komplementarne powstają pętle -> im więcej tym mniejszy stopień pokrewieństwa
25. Antropogeneza - historia rodowa człowieka i człowiekowatych.
26. Systematyka człowieka:
a) królestwo – zwierzęta
b) podkrólestwo – tkankowce
c) typ – strunowce
d) podtyp – kręgowce
e) dział – żuchwowce lub owodniowce
f) gromada – ssaki
g) podgromada – łożyskowce
h) rząd – naczelne
i) podrząd – człekokształtne
j) rodzina – człowiekowate
k) rodzaj – człowiek
l) gatunek – człowiek rozumny
27. Cechy swoiste dla człowieka:
a) mowa – przekazywanie złożonych treści
b) wyprostowana sylwetka
c) olbrzymi mózg
d) wyjątkowo długi czas opieki nad potomstwem (nawet kilkanaście lat)
e) dobra pamięć długotrwała umożliwiająca gromadzenie doświadczeń
f) bardzo silne więzi społeczne
g) wyjątkowo wysoki poziom inteligencji
...
xyzgeo