pytanie 12.doc

12. Rzeki- działalność i osady

Rzeźbotwórcza działalność rzek prowadzi do powstania dolin rzecznych i ich modelowania. Efekty tej działalności zależą m.in. od spadku rzeki i ilości niesionej przez nią wody.

1.      W górnym odcinku przy dużym spadku i obfitości wody rzeka może transportować duże ilości luźnego materiału. W tym odcinku następuje żłobienie dna wytworzone przez erozję wgłębną. Jest ona powodowana przez bezpośrednie tarcie wody o powierzchnię skały. Proces erozji wgłębnej nie może odbywać się w nieskończoność, dlatego też istnieje granica, poniżej której rzeka wciąć się nie może. Zwie się ona podstawą erozyjną. Dla rzeki głównej jest nią poziom morza, a dla dopływów poziom rzeki głównej lub innej, do której dopływ uchodzi.

2.      W biegu środkowym maleje spadek rzeki, a wraz z nim siła erozji wgłębnej. Zaczyna wówczas przeważać działalność transportująca nad erozją wgłębną. Woda w rzece nie płynie w nurcie występującym nad najgłębszym miejscem koryta, gdzie siła erozyjna rzeki jest największa. W biegu tym dominuje erozja boczna czyli podcinanie wklęsłego brzegu zakola i boczne przesuwanie się koryta rzeki. Erozji towarzyszy akumulacja osadu w wypukłej części zakola, co powoduje przesuwanie się koryta w dnie doliny i jej poszerzanie.

3.      W dolnym biegu rzeki przy dużej ilości wody lecz bardzo małym spadku, rzeka osadza przede wszystkim naniesiony materiał częściowo na równinie zalewowej, a w całości zrzuca go przy ujściu.

Rodzaje ujść:

·         deltowe- powstają, gdy zbiornik wodny, do którego uchodzi rzeka jest płytki, a przy jego brzegach nie występują silne prądy i pływy. Materiał rzeczny osadza się przy brzegu, nadbudowuje dno aż do powierzchni wody. Rzeka wydłuża swój bieg,

rozdziela się na szereg ramion, a z osadów tworzy się stożek napływowy, czyli delta.

·         Lejkowate- powstają w strefach pływów, gdyż wdzierająca się w koryto rzeki fala przypływu niszczy jego brzegi i rozszerza je nadając kształt lejka. Powstają one, gdy rzeki kończą swój bieg w głębokim morzu.

Formy akumulacji rzecznej

Osadzanie związane jest zwykle z dolnymi odcinkami rzek, gdyż maja one tam najmniejszą szybkość. Osady rzeczne noszą nazwę aluwialnych. Gleby wytworzone na aluwiach określane są jako mady i są urodzajne, bo mają dużą zawartość części organicznych.

Rzeka zmuszona jest do zrzucania nadmiaru transportowanego materiału i buduje stożek napływowy, zbudowany z warstwowanych osadów.