Maciej Stryjkowski- kronika-polska-litewska-zmudzka-i-wszystkiej-rusi.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

MACIEJ STRYJKOWSKI

Kronika polska, litewska, żmuǳka

i wszystkiéj Rusi

()

KSIĘGI CZWARTE

 

Do Jaśnie Wielmożnego Pana, Pana Ostaphĳa Wołowicza Pana wileńskiego, Cancle-

rza Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Brzesciejskiego, Kobryńskiego, etc. Starosty. I do

Jaśnie Wielmożnego Pana, Pana Stephana Korybutowicza, Xiążęcia Zbarawskiego etc.,

wojewody trockiego etc.

Bóg serc luǳkich napewniejszy świadek, lepiej wie, jakom wielką, asowliwą, prze-

ważną, trudną pracą¹ i węzłowatszą nad on Gordyjskiego woza od Aleksandra rozcię-

ty (gdy go niepodobna rzecz była rozwiązać) węzeł, podjął Czytelniku miły, starając się

z pilnością, abych ci prawǳiwy i dowodny wywód narodów naszych Sarmackich, Sła-

wańskich, Ruskich, a przy tym Litewskich pokazał, jako, skąd, którym sposobem, od

potomstwa Noego poszli, jako też i za którym powodem w tych krainach północnych

osiedli, a z małych początków w tak wielkie narody i szerokość panowania urośli. Któ-

rego przedsięwzięcia część iżem już na przodku tej Kroniki mojej, przy wywoǳie narodu

Litewskiego, szeroko i dowodnie z prawǳiwych a rozmaitych historyków pokazał, na

ostatek narodów wszystkich pod niebem na tym świecie żyjących, a od Noego synów

i potomków, porządną genealogią idących, początki i rozmnożenia, prawiem² z korabia

wywiódł. Tedy znowu gdym przyszedł do ǳiejów Ruskiego narodu starożytnie sławnego,

a snaść³ nadawniejszego źrzódła Sławańskich wszystkich ziem, i narodów, zdała mi się

rzecz być potrzebna, na tym pierwszym początku Kroniki Ruskiej, osobliwie linią naro-

dów Sławańskich Ruskich porządną genealogią, według możności mózgu i sił naszych,

z dowodu greckich, łacińskich, hebrejskich i chaldejskich historyków położyć, aby na

fundamencie dobrze założonym, snadniej i gruntowniej mogły się budować i stosować

ǳieje Ruskich i Litewskich narodów.

Bowiem wiele historii, które samy nieśmiertelnością sprawy luǳkie zdobią, tak Pol-

skich, Litewskich, Ruskich i inszych narodów, dla⁴ niedostatku luǳi dowcipnych⁵ zginę-

ło, za czym początków narodów swoich, ǳielności i panowania xiążąt, i pewności czasów,

których się co ǳiało, wieǳieć nie mogą. Bo narody nasze Sławańskie Sarmackie, w zim-

nych krainach północnych położone, skłonniejsze były zawżdy do zwad, do wojny, do

okrucieństwa i posiadania cuǳych ziem, niż do nauk wyzwolonych, a to za powodem

i własnością niełaskawego nieba i warchliwego, któremu ty krainy podległy, Saturnusa,

i Scorpiona albo Niedźwiadka⁶ jadowitego, który Ruskich ziem więtszą cześć zasłonił.

Dla czego wiele naszych przodków ǳiejów, ciemnomglistą nocą zaduszonych, w wiecz-

nochmurnych jaskiniach i ślepych przepaściach zginęło, z których by ǳiś potomkowie

wzory, przykłady i nauki cnót i ǳielności rycerskich wybierać, i postronnym narodom

dobre mniemanie i wiadomość o sławnych przodkach swych, i sami o sobie, ku wielkie-

mu a sławnemu rozgłoszeniu zawołania swojego dać mogli.

Jednak wżdy⁷ Russacy, Moskwa i Bułgarowie albo Wolgarowie oarowie alo u

arowie , od Wołgi rzeki (nad którą szeroko z dawnych lat mieszkali) nazwani, także inszy

Sławacy, pierwej niż my Polacy, pisać poczęli. Bo Michał Kuroplates cesarz Konstantyno-

polski, walcząc z Bułgarami Sławaki narodu Ruskiego, którzy w ten czas greckie państwa

najeżdżali, i Traciej, także Dalmaciej część wielką opanowali, po długich bitwach, pojed-

nał się z nimi roku od naroǳenia Chrystusa Pana , a na znak przyjacielstwa i spolnego

sprzymierzenia, przerzeczony cesarz Kuroplates wszystkim Bułgarom i Sławakom posłał

za upominek litery Hłaholskie⁸: Az, A, Buki, Wieǳi, etc., które na ten czas z greckich

nowo były wymyślone i wynalezione gwoli⁹ Sławakom.

¹ pra — ǳiś popr. forma B.lp: pracę.

² prawie (daw.) — prawǳiwie.

³ sna a. sna (daw.) — widocznie.

⁴ la (daw.) — z powodu.

⁵ owipny (daw.) — rozumny.

⁶ orpiona alo iewiaka — mowa o gwiazdozbiorze (w dawnej polszczyźnie słowa te były synonimami).

⁷ wży (daw.) — przecież, jednak.

⁸ litery aolskie — głagolica, najstarszy alfabet słowiański.

⁹ woli (daw.) — ze względu na.

  Kronika polska, litewska, żmuǳka i wszystkiéj Rusi



Tych liter, jako pospolicie bywa rzecz każda nowa wǳięczniejsza, zaraz się chwycili

Bułgarowie, Serbowie, Dalmatowie, Karwaci¹⁰ i Russacy, i tymi literami sprawy swoje

i kroniki dopiero pisać poczęli, nie tylko tych spraw porządek w księgi znosząc, które się

na ten czas u nich i przez nich ǳiały, ale też i ony rzeczy i ǳieje, które od starodawnych

przodków swoich słyszeli, i które przez długą pamięć w zmysłach swoich mieli, hłaholskim

pismem ku wiecznej pamiątce w księgi swoje skarbili i spiżowali, wyrozumiawszy historie

skarbem być nieśmiertelnej sławy.

Polacy zaś naszy, ledwo pisać poczęli roku od Chrystusa Pana  olay kiey pisa

pozeli za Miecława¹¹, pierwszego chrześcĳańskiego xiążęcia Polskiego, i za Chabrego

Bolesława pierwszego króla koronowanego od¹² Ottona cesarza w Gnieźnie roku ,

których jednak Russacy dwiema sty lat i ǳiewiącią w dawności historii i pisma swoje-

go uprzeǳili. Bo poczęli pisać Russacy roku od stworzenia świata, jak Grekowie i Ruś

rachują, , to jest od Chrystusa , albo mało co pozdniej, a według rachunku rzym-

skiego roku od stworzenia świata , od założenia Rzymu roku , od Chrystusa Pana

, na co się też wszyscy łacińscy i greccy historykowie zgaǳają, i czegom sam własną

bytnością roku  w Konstantynopolu doświadczył, gǳie badając się pilnie o starodaw-

nościach Greckich i Bizantyńskich wiǳiałem słup albo kolumnę marmurową, z napisem

cesarza Michała Kuroplatesa i z liczbą lat wyższej mianowanych, tak greckiego jako ła-

cińskiego rachunku, którą kolumnę przerzeczony cesarz postawił (do Jedykuły eikua

siem wież idąc zamku starego, wielkiego Konstantyna) na znak zwycięstwa z Bułgarów

i Saracenów otrzymanego. Drugą zaś kolumnę wiǳiałem za Andrinopolim, na którym

miejscu Bułgarowie niewǳięcznie oddając dar pisma hłaholskiego, sobie na znak przyja-

cielstwa przysłanego, przerzeczonego cesarza Michała Kuroplata esarz ia Kuroplat

porażon o awakw , wzruszywszy mu przymierze, porazili, iż z pogromu sam ledwa

uciekł, a potym z desperaciej do klasztora wstąpił, wszakże potym od Bułgarów tychże

zabit.

Kto bywał w Andrinopolu, albo bęǳie, obaczy znaki tych starodawnych bitew buł-

garskich z Greki: puklerze¹³ z skór i z drzewa na ǳiwny kształt uczynione, maczugi

okrutne, kule na łańcuchach rogate żelazne, kĳe z wielkimi gwoźǳiami, bełty gwałtow-

ne od kusz, pociski z żelazem kończystym na krzyż zaostrzone, których też pieszy rzym-

scy, jak Livius pisze, na pierwszym potkaniu używali, ułomki szabel staroświeckich, etc.

A ty wszystki ǳiwne wojenne instrumenta są zawieszone na murze, idąc przez kramnice

z tureckiego miasta do Andrinopola, murowanego chrześcĳańskiego, u wielkiej bramy,

którymem się ja dobrze przypatrzył.

Od tego tedy Michała Kuroplatessa, cesarza Konstantynopolskiego, Bułgarowie, Rus-

sacy i wszyscy Sławacy, krom¹⁴ Polaków a Czechów, litery hłaholskie wziąwszy, sprawy

swoje pisać poczęli, a po zabiciu zaś Kuroplatowym, panował na cesarstwie Greckim Leo

Ormiański, który Chruna runo uarskie iże owieskie Bułgarskie xiążę zabił, za

czasów Karolusa Wielkiego, cesarza, roku od Chrystusa , i za czasów Jana Trzeciego,

w rzęǳie  Papieża tym téż zytaj ariona .

A tak Russacy acz od lat siedmi set i osmiǳiesiąt, to jest od roku Chrysta Pana 

pismo i litery hłaholskie mają, jednak wszystkie Kroniki Ruskie tylko tych napierwszych

być xiążąt w państwach swoich powiadają ierwsze iżta Ruskie : Kĳa, od którego Ki-

jów; Scieka, od którego Sciekawica; Korewa etc. i siostrę ich Lebedę K, iek, Korew,

eiea , także Oskalda i Dira, ich potomków, a potym według swego rachunku roku

od stworzenia świata , xiążąt Wareckich trzech bratów roǳonych: Ruryka, Truwo-

ra i Sinaussa araowie w xięstwach swoich: Nowogroǳkich, Pskowskich, Izborskich

i Biełojezierskich panować piszą. I od tych już porządek i sukcesją pewną, tak Russacy

wszyscy, Wielcy Kniaziowie Moskiewscy prowaǳą i wywoǳą, a dalszych dawniejszych

początków narodu swego wywieść nie mogą, dla¹⁵ niedostatku historii i tych, co by je

pisali.

¹⁰ Karwai — Chorwaci.

¹¹ ieaw — Mieszko I.

¹² o (daw.) — przez.

¹³ puklerz — roǳaj tarczy.

¹⁴ krom (daw.) — prócz.

¹⁵ la (daw.) — z powodu.

  Kronika polska, litewska, żmuǳka i wszystkiéj Rusi



A iż Duch Pański gǳie, kiedy i kogo raczy darem swoim świętym natchnie, tedy

ja też tegom się naprzód ważył z uprzejmej szczerości ku naszym narodom Sławańskim,

iżem prawie od potopu z wielką pracą (za dowodem dwu set historyków wiary godnych,

a w jedno miejsce zniesionych) porządnie opisał wywody Sławańskich Ruskich narodów,

alem się jeszcze z tym wydania teraz zatrzymał i zachował, przedłużyli¹⁶ Pan Bóg zdrowia

na inszy czas.

Wszakże to jest napewniejszy, nagruntowniejszy fundament, iż jako od inszych synów

Noego i ich potomków, insze rozmnożone są rożne narody, tak też od Mosocha patry-

archy naszego, szóstego syna Jafetowego i od jego potomków: Russa, Lecha i Czecha,

wszyscy Russacy, Polacy, Moskwa, Bułgarowie, Czechowie, i ile ich kolwiek Sławań-

skiego języka pod niebem używa, prawǳiwy wywód i początek narodu mają. Z którym

szerszym o tym dowodem, iżem się dla pewnych przyczyn, na inszy czas zachował, te-

dyć tu tylko o Mosochu patriarsze Sławańskim, krótko miejsca położę u poważniejszych

historyków, którzy to imię oso , osus , osa , osi , osorum , osoitarum ,

ooarum etc. z dawna wspominają.

Naprzód Mojżesz prorok i zakonu¹⁷ Bożego objawiciel, enesis cap.  i Berosus ka-

płan i historyk Chaldejski, nadawniejszy, lib  et , roku po potopie  etc. tak pisze:

osus ero osos simul et in sia et in eurupa unait , iż Moschus narody Moscho-

witow zarazem i w Asiej i w Europie fundował etc. o czym i na inszych miejscach, co tu

umyślnie opuszczam, wspomina, etc.

Potym enopon in istoria reitus raeorum et ppolonius in armine ronau

tio, erootus ulius olinus oliistor ap  ap , tolomeus li , ap ,

 et , linius at istoriae li , ap , et li , ap  et . rous omp et u

stinus, omp ella in istoria e situ oris ap , osepus laius ntiuit u li ,

ilo ue nt ili, ornelius aitus, trao et i inszy wszyscy starodawni hebrej-

scy, chaldejscy, greccy, łacińscy historykowie starodawni, a niedawnego i druǳy naszego

wieku kronikarze, jako Miarecius, Vincentius Cadlubcus, Anonimus Gallus, Dlugossus,

Miechovius, Jostus Decius in etustat olon et amil ael , Vapovius, Cromerus lib.

 cap. ,  et , etc. Bielski etc. Polscy; Tilemannus Stella, Cesareus, Carion, Philip.

Melancton, Cureus etc. Niemieccy; Eneas Sylvius, Volateranus, Datravius etc. Włoscy

i Czescy historykowie, Mosocha i Moskwy patriarchy, i krain tego imienia wzmiankę na

wielu miejscach dowodnie czynią; Teodorus też Bibliander, e optimo enere epliani

eraia ¹⁸, tak mówi: oso el eso partem siae a pontum aepit, ui ositae,

el osoitae, et osii montes et nitima loa apaoiae et ¹⁹

A jeśliby tu kto rzekł, iż ǳisiejsza Moskwa, Białej Rusi naród, niedawnych wieków

począł się zwać Moskwą od rzeki i miasta i zamku stołecznego Moskwy, tedy tak jest;

bo Moskwa zamek z dawnych czassów tylko z drzewa zrąbiony i nieznaczny był. Jako

też o tym Herberstejnus in ororapia prinipatus osoiae ²⁰ pisze: Aż tam dopie-

ro Wielkie Xiążę Iwan Daniłowicz wan aniowi stole o oskwy przenis , przed lat

dwiema sty i trzyǳiestą z Włodimirza stolec²¹ swoj przeniósł, z porady Piotra metropolita

iotr metropolit Kĳowskiego i Ruskiego. Bowiem ten metropolit Piotr tam też był przed

tym stolicę metropolicką sobie wybrał, dla jakiegoś świętego Alekseja, u którego grobu

w Moskwi cuda się ukazywały. Za czym się Moskwa miasto rozsławiło oskwa ǳisiejsza

kiey si rozsawia i la zeo , i cudami onymi i Wielkich Xięǳów²² stolicą, bo skoro

po śmierci Iwana Daniłowicza, tegoż imienia drugi Iwan Iwanowic, tam stolicę trzymał,

ponim Dimitr, po Dimitrze Basili, albo Wassilej, który pojąwszy córkę u Witołda W.

X. Litewskiogo Annołazią, albo Zophią, Wasila oślepionego po sobie ǳieǳicem zosta-

wił, z którego potym Iwan wielkim xięǳem moskiewskim naszczęśliwszym będąc, wybił

się naprzód z mocy i z hołdu Tatarom, Casanską hordę, Pormią, Sibirią, Lapĳą, Juharią

¹⁶ przeużyli — jeśli przedłuży (czasownik z partykułą -li).

¹⁷ zakon (daw.) — prawo.

¹⁸ e optimo enere epliani eraia (łac.) — o najlepszym sposobie tłumaczenia z hebrajskiego.

¹⁹ oso el eso partem siae a pontum aepit, ui ositae, el osoitae, et osii montes et

nitima loa apaoiae et — Mosoch lub Mesoch otrzymał część Azji aż do Pontu, gǳie [znajdują się]

Moskowici oraz góry Moschĳskie [w Kolchiǳie] i najdalsze miejsca w Kapadocji.

²⁰ in ororapia prinipatus osoiae (łac.) — w opisie ziem księstwa moskiewskiego.

²¹ stole (daw.) — tron.

²² iǳ — książę.

  Kronika polska, litewska, żmuǳka i wszystkiéj Rusi



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: