wesele.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

STANISŁAW WYSPIAŃSKI

Wesele

   

• GOSPODARZ

• GOSPODYNI

• PAN MŁODY

• PANNA MŁODA

• MARYSIA

• WOJTEK

• OJCIEC

• ǱIAD

• JASIEK

• KASPER

• POETA

• ǱIENNIKARZ

• NOS

• KSIĄǱ

• MARYNA

• ZOSIA

• RADCZYNI

• HANECZKA

• CZEPIEC

• CZEPCOWA

• KLIMINA

• KASIA

• STASZEK

• KUBA

• ŻYD

• RACHEL

• MUZYKANT

• ISIA

:

• CHOCHOŁ

• WIDMO

• STAŃCZYK

• HETMAN

• RYCERZ CZARNY

• UPIÓR

• WERNYHORA

:

Noc listopadowa; w chacie, w świetlicy¹. Izba wybielona siwo, prawie błękitna, jednym

szarawym tonem półbłękitu obejmująca i sprzęty, i luǳi, którzy się przez nią przesuną.

Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, słychać huczne weselisko, buczące basy, piskanie

skrzypiec, niesforny klarnet, hukania chłopów i bab i przygłuszający wszystką nutę jeden

melodyjny szum i rumot tupotających tancerzy, co się tam kręcą w zbitej masie w takt

jakiejś ginącej we wrzawie piosenki….

I cała uwaga osób, które przez tę izbę–scenę przejdą, zwrócona jest tam, ciągle tam;

zasłuchani, zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polską nutę… wirujący dookoła, w pół-

świetle kuchennej lampy, taniec kolorów, krasych² wstążek, pawich piór, kierezyj³, barw-

nych kaanów⁴ i kabatów⁵, nasza ǳisiejsza wiejska Polska.

A na ścianie głębnej: drzwi do alkierzyka⁶, gǳie łóżko gospodarstwa i kołyska, i po-

śpione na łóżkach ǳieci, a górą zszeregowani Święci obrazkowi. Na drugiej bocznej ścia-

nie izby: okienko przysłonione⁷ białą muślinową ﬁraneczką; nad oknem wieniec dożyn-

kowy z kłosów; — za oknem ciemno mrok — za oknem sad, a na deszczu i słocie krzew

otulony w słomę⁸, w zimową ochronę okryty.

Na środku izby stół okrągły, pod białym, sutym obrusem, gǳie przy jarzących brą-

zowych świecznikach żydowskich⁹ suta zastawa, talerze poniechane tak, jak dopiero co

od nich cała weselna drużba wstała, w niełaǳie, gǳie nikt o sprzątaniu nie myśli. Około

¹ el — izba jasna, reprezentacyjna, gǳie m.in. przyjmuje się gości; także salę królewską w „dworcu

Bolesławowym” nazwie Wyspiański w dramacie les „świetlicą”.

² s — barwny.

³ ee albo — sukmana granatowa z czerwonymi wyłogami i szerokim kołnierzem, ozdobio-

nym haami i błyszczącymi blaszkami, opadającym nisko na plecy; kierezja i rogatywka czerwona, „krakuska”,

należały do szczególnie charakterystycznych składników chłopskiego stroju spod Krakowa.

⁴ — noszony pod sukmaną (kierezja) żupanik z rękawami, granatowy na czerwonej podszewce, na-

szywany ęǳlami i metalowymi guziczkami.

⁵ — wcięta w pasie kurtka czerwona albo jasnobłękitna, z dwiema fałdami z tyłu, niekiedy naszywana.

⁶ le — izdebka przylegająca do większej izby, zwykle bez okien.

⁷ se — ǳiś popr.: przysłonięte.

⁸ e l s — tzw. chochoł albo chachoł; motyw u Wyspiańskiego powtarzający się; występuje

np. w obrazie (pastelu) już w  r., także w lse () mowa jest o „krzewach w sło-

mianej uwięzi”. lse , tzw. warszawski, z  r. objaśniał, podając formy oboczne: ,

etc.: „a) wierzch spiczasto okrągły, wierzchołek spiczasto wypukły […]; b) najwyższy snop w mendlu

[…] (snop rozczapierzony i opuszczony w okap, niby daszek); c) snopek przykrywający ul […]; c) okrycie sło-

miane, używane przez pasterzy w polu” i inne. Znaczenie, w jakim wyrazu używa Wyspiański, było, jak się

okazuje, opracowującym (przed Wesele ) nieznane.

⁹ e se — siedmioramienne o charakterystycznym kształcie; świece w nich zapalali Żyǳi

w świąteczny wieczór piątkowy (przed szabatem); z uwagi na piękny kształt przyjęły się również poza środowi-

skiem żydowskim.

  Wesele



stołu proste drewniane stołki kuchenne z białego drzewa; przy tym na izbie biurko, zarzu-

cone mnóstwem papierów; ponad biurkiem fotograﬁa Matejkowskiego „Wernyhory”¹⁰

i litograﬁczne odbicie Matejkowskich „Racławic”¹¹. Przy ścianie w głębi sofa wyszarzana;

ponad nią złożone w krzyż szable, ﬂinty, pasy podróżne, torba skórzana. W innym kącie

piec bielony, do maści¹² z izbą; obok pieca stolik empire¹³, zdobny świecącymi resztami

brązów, na którym zegar stary, alabastrowymi kolumienkami¹⁴ dźwigający złocony krąg

goǳin; nad zegarem portret pięknej damy w stroju z lat  w lekkim muślinowym

zawoju przy twarzy młodej w lokach i na ciemnej sukni.

U boku drzwi weselnych skrzynia ogromna wyprawna wiejska, malowana¹⁵ w kwiatki

pstre i pstre desenie; wytarta już i wyblakła. Pod oknem stary grat, fotel z wysokim

oparciem.

Nad drzwiami weselnymi ogromny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej¹⁶ z jej su-

kienką srebrną i złotym otokiem promieni na tle głębokiego szaﬁru; a nad drzwiami

alkierza takiż ogromny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej¹⁷, w utkanej wzorzystej

szacie, w koralach i koronie polskiej Królowej, z ǲieciątkiem, które rączkę ku błogo-

sławieniu wzniosło.

Strop drewniany w długie belki proste z wypisanym na nich Słowem Bożym i rokiem

pobudowania.

W W

¹⁰ es We — obraz Jana Matejki z  r.; według relacji świadków jego reprodukcja wisiała

w domu Włoǳimierza Tetmajera w Bronowicach Małych. Wernyhora to legendarna (lub na pół legendarna)

postać Kozaka–wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić w drugiej połowie XVIII i w początkach XIX

wieku. Wróżby Wernyhory łączono z dalszymi losami Polski i Ukrainy, wiǳąc w nim w szczególności proroka

„zmartwychwstania” Polski i rzecznika pojednania mięǳy narodami obu krajów. Postać Wernyhory zyskała

dużą popularność w literaturze romantycznej — u S. Goszczyńskiego, L. Siemieńskiego, M. Czajkowskiego, J.

Słowackiego. e se le z występującą w nim postacią Wernyhory grano właśnie w teatrze krakowskim

w  roku (premiera  marca). Sam Wyspiański pisał (nieukończony) rapsod We począwszy od

kwietnia  r. i rysował jego postać (projekty witraża).

¹¹ ese e — obraz J. Matejki s (ǳiś w Muzeum Narodowym

w Krakowie), przedstawiający znany moment powitania „naczelnika w sukmanie” przez podkrakowskich ko-

synierów z Bartoszem Głowackim po zdobyciu przez nich rosyjskich armat. Motyw ten, popularny i nasycony

treścią ideową w XIX w., był przedmiotem poematu T. Lenartowicza () i później sztuki

W. L. Anczyca s .

¹² — do koloru, w tym samym kolorze.

¹³ ee (.) — styl cesarstwa; styl architektury, mebli itp., rozwinięty najpierw we Francji na począt-

ku XIX w., właśnie za cesarstwa Napoleona I, nawiązywał do form sztuki Rzymu cezarów. W meblarstwie

charakterystyczne były formy proste, przejrzyste, ozdoby z brązu.

¹⁴ lse le — „klasyczne” kolumienki należały do znamiennych elementów konstrukcji zegarów

w stylu cesarstwa; lse — biały marmur, prześwietlony, jakby przejrzysty.

¹⁵ s l — takie skrzynie były sprzętami znajdującymi się w niemal każdym podkrakow-

skim domu, należąc do wyprawy ślubnej; były barwne, malowane głównie w stylizowane kwiaty.

¹⁶ se sse — kopia obrazu z Ostrej Bramy w Wilnie.

¹⁷ se sse — kopia obrazu z Jasnej Góry w Częstochowie. Wyspiański sam

namalował sobie szkic tego obrazu dla potrzeb scenograﬁi Wesel (lecz na scenie zawieszono jego specjalnie

przygotowaną kopię).

  Wesele



AKT I



ee e

 ¹⁸

Chłop, Literat, Mieszczanin

Cóz tam, panie, w polityce?

Chińcyki trzymają się mocno⁉¹⁹



A, mój miły gospodarzu,

mam przez cały ǳień dosyć Chińczyków.



Pan polityk!



Otóż właśnie polityków

mam dość, po uszy, ǳień cały.



Kiedy to ciekawe sprawy.



A to czytaj, kto ciekawy;

wiecie choć, gǳie Chiny leżą?



No, daleko, kajsi²⁰ gǳieś daleko;

a panowie to nĳak nie wieǳą,

że chłop chłopskim rozumem traﬁ,

choćby było i daleko.

A i my tu cytomy gazety

i syćko wiemy.



A po co — ?



Sami się do światu garniemy.



Ja myślę, że na waszej paraﬁi

świat dla was aż dosyć szeroki.

¹⁸Czepiec — jedna z postaci, mających — wraz z nazwiskiem — prawzór w rzeczywistości. Błażej Czepiec,

wówczas pisarz gminny w Bronowicach, był starostą weselnym na weselu L. Rydla. Oczywiście, jak i w in-

nych wypadkach, postać w dramacie Wyspiańskiego nie jest odtworzeniem osoby rzeczywistej, lecz konstrukcją

o określonej funkcji w kompozycji utworu.

¹⁹ s — jesienią  r. wybuchło w Chinach tzw. powstanie bokserów, skierowa-

ne przeciw cuǳoziemcom, właściwie przeciw imperialistycznej dominacji mocarstw europejskich na obsza-

rach „Cesarstwa Nieba”. Interwencja wojskowa w  r. tych państw (mięǳy nimi również monarchii Au-

stro–Węgier) doprowaǳiła do stłumienia ruchu rewolucyjno–niepodległościowego i do zwiększenia zależności

Chin od mocarstw. Z końcem  roku — a w Wesel „rzecz ǳieje się w roku tysiąc ǳiewięćsetnym” —

rząd chiński jeszcze opierał się ich naciskowi, kiedy spotkał się z żądaniem krwawych represji na powstańcach.

Pytanie Czepca ma zatem treść najzupełniej aktualną.

²⁰ s (gw.) — gǳieś.

  Wesele



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: