Terry Pratchett - Świat Dysku 00 - Dysk (Warstwy wszechświata).odt

Terry Pratchett

Warstwy wszechświata

Tłumaczenie: Ewa Siarkiewicz

Wydanie oryginalne:1981

Wydanie polskie:1992

Spotkałem kiedyś sztygara, który posiadał kawałek węgla z zatopionym w nim złotym suwerenem z 1909 roku. Widziałem amonitową muszelkę wyraźnie zmiażdżoną pod skamieniałym odciskiem sandała.

W piwnicach Muzeum Historii Naturalnej znajduje się wiecznie zamknięte pomieszczenie. Pomiędzy różnymi cudami jest tam i tyranozaur z zegarkiem na nadgarstku oraz czaszka neandertalczyka ze złotymi plombami w trzech zębach.

No i co wy na to?

Dr Carl Untermond „Przepełniony Eden”

Był to, naturalnie, przepiękny dzień, jak z folderów Kompanii. Okna biura Kin wychodziły na otoczoną palmami lagunę. Spieniona woda przelewała się przez zewnętrzne rafy, zaś plażę pokrywały kawałki białego koralowca i przedziwnych muszelek.

W żadnym jednak, folderze nie pokazano by unoszącego się na pontonach koszmarnego cielska warstwowca, małego modelu, używanego na wyspach i atolach. Podczas gdy Kin obserwowała maszynę, wielki tylny zbiornik wypluł następny metr plaży. Zastanowiła się, kim jest pilot. Linia brzegu została ułożona genialnie. Człowiek, który potrafił robić to w ten sposób, z muszelkami ułożonymi tak precyzyjnie, zasługiwał na lepsze zajęcie. Tyle że może był to ktoś w rodzaju Thoreau, ktoś kto po prostu lubił wyspy. Spotykało się takich czasami; nieśmiali, cisi osobnicy, podążający przez oceany w ślad za zespołami wulkanicznymi i w rozmarzeniu układający skomplikowane archipelagi z nieprzyzwoitą wręcz zręcznością. Musi się dowiedzieć.

Pochyliła się nad biurkiem i połączyła z inżynierem obszaru.

– Joel? Kto jest na BCF3?

Ponad interkomem pojawił się hologram brązowej, pomarszczonej twarzy.

– Witaj Kin. Zaraz zobaczę. Aha! Jest dobry, co? Podoba ci się?

– Jest dobry.

– To Hendry. Te wszystkie niemiłe raporty na twoim biurku to właśnie na niego. Wiesz, ten, który wsadził skamieniałego dinozaura do...

– Czytałam to.

Joel wyczuł ostry ton w jej głosie. Westchnął.

– Jego mikserką jest Nicol Plante. Ona też musiała brać w tym udział. No cóż, kazałem im robić tę wyspę, bo koralowce nie kuszą tak bardzo.

– Wiem. – Kin pomyślała przez chwilę. – Przyślij go do mnie. I ją też. Zapowiada się bardzo pracowity dzień, Joel. Tak to już jest. Kiedy praca dobiega końca, ludzie zaczynają trochę rozrabiać.

– Młodość. Wszyscy tak robiliśmy. U mnie była to para butów w złożu węgla. Niezbyt oryginalne, przyznaję.

– Uważasz, że powinnam mu wybaczyć?

Oczywiście, że uważał. Każdemu wolno było pozwolić sobie na drobny, osobisty wkład w dzieło. Czujniki i tak zawsze to wykrywały. A nawet, gdyby coś przeszło niezauważone, czyż nie można polegać na przyszłych pokoleniach paleontologów, którzy zatuszują sprawę? Hm?

Kłopot w tym, że mogło być wręcz odwrotnie...

– On jest dobry, a kiedyś będzie wielki – powiedział Joel. – Po prostu przytrzyj mu uszu, co?

Kilka minut później Kin usłyszała, jak maszyna zawyła i stanęła. Wkrótce do pomieszczenia wszedł jeden z robotów z sekretariatu, prowadząc przysadzistego młodzieńca o spieczonej na raka skórze oraz chudą, łysą dziewczynę, niemalże nastolatkę. Stanęli, wpatrując się w Kin z mieszaniną strachu i wyzwania w oczach. Koralowy pył z ich ubrań osypywał się na dywan.

– W porządku, siadajcie. Chcecie się czegoś napić? Wyglądacie na całkiem wysuszonych. Myślałam, że w tych machinach jest klimatyzacja.

Młodzi wymienili porozumiewawcze spojrzenia.

– Fran lubi czuć swoją pracę – bąknęła dziewczyna.

– No dobrze. Ta okrągła rzecz unosząca się za wami to lodówka. Obsłużcie się sami.

Odskoczyli, gdy chłodziarka szturchnęła ich w ramiona, po czym uśmiechnęli się nerwowo i usiedli. Widać było, że boją się Kin. Wprawiało ją to w zakłopotanie. Według akt oboje pochodzili z planet tak młodych, że ich podłoże skalne ledwie zdążyło ostygnąć. Natomiast ona, co rzucało się wręcz w oczy, była z Ziemi. Nie z Całej, Nowej, Starej, Prawdziwej, czy Najlepszej. Po prostu z Ziemi, kolebki ludzkości, tej z podręczników historii. O znaku podwójnego stulecia, widniejącym na jej czole, też prawdopodobnie jedynie słyszeli, zanim nie wstąpili do Kompanii Johna. Ponadto, była ich szefem. I mogła ich wylać.

Chłodziarka odpłynęła do swej niszy, zataczając zgrabny łuk pod ścianami. Kin zanotowała w pamięci, że należy wezwać technika, by rzucił na nią okiem.

Chłopak i dziewczyna siedzieli na latających krzesłach nieco sztywno. O ile Kin pamiętała, na skolonizowanych światach nie mieli takich. Spojrzała w akta, rzuciła okiem na młodych i włączyła magnetofon.

– Wiecie, dlaczego tu jesteście – powiedziała. – Czytaliście regulamin, jeśli macie choć trochę rozsądku. Moim obowiązkiem jest przypomnieć wam, że możecie albo zaakceptować decyzję, którą podejmę ja, nadzorująca ten sektor, albo stanąć przed komisją zarządu Kompanii. Jeśli wybierzecie mnie, nie będzie odwołania. A zatem?

– Pani – odparła dziewczyna.

– Czy pan umie mówić?

– Wolimy być sądzeni przez panią – odezwał się młodzieniec z wyraźnym creediańskim akcentem.

Kin potrząsnęła głową. – Nie będę was sądzić. Jeśli nie spodoba się wam moja decyzja, zawsze możecie zrezygnować z pracy. Chyba że to ja was zwolnię. – Pozwoliła, aby to do nich dotarło. Na miejsce każdego praktykanta w Kompanii czekała długa na parsek kolejka zniecierpliwionych aplikantów. Nie rezygnował nikt.

– W porządku, zostało nagrane. A więc, dla uzupełnienia zapisu: to wy dwoje czwartego juliusa zeszłego roku pracowaliście nad brzegiem kontynentu Y na maszynie warstwowej BVN67? Szczegółowe zarzuty zostały wam przedstawione w piśmie nagannym, które wówczas otrzymaliście.

– Tak jest – potwierdził Hendry. Kin kciukiem wdusiła włącznik.

Jedna ze ścian zamieniła się w ekran, na którym z lotu ptaka ujrzeli szarą skałę, ostro zakończoną kilometrową ścianą z bruzdami warstw. Przypominała jakąś obłędną kanapkę samego Boga. Maszyna warstwowa, oderwana od olbrzymiego urwiska, sunęła w bok. Wyglądało na to, że jeśli jakiś uzdolniony technik nie wyrówna jej linii, geolodzy tego świata odkryją kiedyś niewyjaśniony uskok.

Kamera najechała na obszar w połowie urwiska, gdzie kawał skały został stopiony. Znajdował się tam pomost, z którego schodziło właśnie kilku ubranych w żółte czapeczki robotników. Pozostał jedynie jakiś mężczyzna, który opierał pręt pomiarowy o znalezisko A i uśmiechał się tak szeroko, jakby chciał zawołać – cześć wam, ludziska z Trybunału Kompanii!

– Plezjozaur – mruknęła Kin. – W tej warstwie to bez sensu, ale mniejsza z tym.

Kamera przeleciała nad wykopanym do połowy szkieletem, powiększając koślawe prostokąty u jego boku. Kin pokiwała głową. Wyraźnie widać było trzymany przez bestię transparent.

– „Dość prób z bronią jądrową” – wyrecytowała monotonnym głosem.

Mieli z tym masę roboty. Pewnie całe tygodnie, a potem w główny mózg maszyny musieli wprowadzić bardzo skomplikowany program.

– Jak to odkryliście? – spytała dziewczyna.

Każdy warstwowiec ma urządzenie kontrolne, choć nikt o tym nie wie. Jest ono wmontowane w dziesięciokilometrową szczelinę wylotu właśnie po to, by wyłapywać niewielkie osobiste poprawki, jak pacyfistyczne dinozaury czy mamuty z aparatami słuchowymi. Kontrolka tkwi tak długo, aż znajdzie swoje. Wcześniej czy później, wszyscy robią głupstwa. Każdy obdarzony odrobiną talentu adept inżynierii planetarnej zasiadając za sterami warstwowca, maszyny ze snu, czuje się jak król i w końcu ulega pokusie zabicia ćwieka przyszłym paleontologom. Czasami Kompania wyrzucała ich z pracy, czasem awansowała.

– Jestem czarownicą – odparła Kin. – Rozumiem, że przyznajecie się?

– Taach – westchnął Hendry. – Ale czy mogę, hm, powiedzieć coś na naszą obronę?

Spod poły tuniki wyciągnął książkę o zniszczonym grzbiecie. Zaczął szybko przerzucać stronice, szukając odpowiedniego fragmentu.

– To jeden z kanonów inżynierii planetarnej – powiedział. – Mogę przeczytać?

– Proszę bardzo.

– Tak, mhm... „Ostatecznie, planeta nie jest światem. Cóż to takiego, planeta? Kamienna kula. A świat? Czterowymiarowy cud. Na świecie muszą być tajemnicze góry, albo jeziora bez dna, pełne przedpotopowych gadów. Niech na śniegu niebotycznych szczytów pojawią się dziwne ślady stóp, a w nieprzebytych dżunglach zielone, omszałe ruiny. Dzwony na dnie oceanów, doliny pełne echa i złote miasta. To są drożdże w planetarnym cieście, bez których wyobraźnia ludzka nigdy nie wzrośnie.”

Nastała cisza.

– Panie Hendry – spytała Kin – czy wspomniałam tu cokolwiek o atomowych dinozaurach?

– Nie, ale...

– My rzeczywiście budujemy światy, nie martwe planety. To należy do robotów. Stwarzamy miejsca, o które ludzka wyobraźnia może się oprzeć, ale nie wtykamy w ziemię skamieniałych głupot. Przypomnijcie sobie Wrzecionowatych. Co będzie, jeśli koloniści staną się do nich podobni? Pański wykopaliskowy żart mógłby ich zabić, rozsadzić umysły. Skrócenie pracy o trzy miesiące. Pani też, panno Plante. I nie interesuje mnie, z jakiego powodu pomagała pani temu bałwanowi. Możecie odejść.

Wyłączyła nagrywanie.

– A wy dokąd? Usiądźcie. To wszystko było na taśmę. No siadajcie, wyglądacie na wykończonych.

Chłopak był inteligentny. Kin dostrzegła w jego oczach cień nadziei. Postanowiła rozwiać ją od razu.

– Wyrok jest prawomocny. Trzy miesiące przymusowych wakacji. Jest to nagrane, więc nie próbujcie mnie przekabacić. Zresztą, i tak by się wam nie udało.

– Ale do tego czasu skończylibyśmy tę pracę – powiedział głęboko urażony.

Wzruszyła ramionami. – Będą następne. Niech pan nie patrzy z taką obawą w oczach. Nie byłby pan człowiekiem, gdyby nie ulegał pan pokusom. Jak wam będzie smutno, spytajcie Joela Chenge o buty, które usiłował zostawić w złożu węgla. Jakoś nie zrujnowały mu kariery.

– A co pani zrobiła?

– Hmm?

Popatrzył na nią z ukosa.

– Daje nam pani do zrozumienia, że każdy zrobił kiedyś coś takiego. No więc, czy pani też?

Kin zabębniła palcami o blat biurka.

– Zbudowałam grzbiet górski w kształcie moich inicjałów.

– O rany!

– Musieli zburzyć niemal połowę. Prawie wyleciałam.

– A teraz jest pani zastępcą...

– Pan również kiedyś nim zostanie. Za kilka lat może pozwolą panu zbudować asteroid, jakąś zabawkę dla miliardera. Dwie rady: nie spartaczyć tego i nigdy, przenigdy nie obracać słów przeciwko ich autorom. Ja naturalnie jestem niezwykle wielkoduszna i wyrozumiała ale są tacy, którzy zmusiliby was do zjedzenia tej książki, kartka po kartce, grożąc zwolnieniem. Rozumiemy się? Jasne. A teraz idźcie już. Mam dużo roboty.

Wybiegli pośpiesznie, zostawiając koralowy ślad. Kin popatrzyła na zasuwające się drzwi, a potem gdzieś przed siebie. Wreszcie uśmiechnęła się i wróciła do pracy.

Kin Arad, obecnie nadzorująca wykonanie linii brzegowej archipelagu TY.

Dwadzieścia jeden dziesięcioleci spoczywało na jej barkach niczym temporalny łupież. Nosiła go lekko. Czemu nie? Ludzie mieli się nigdy nie starzeć. Pomagała chirurgia pamięci.

Na jej czole błyszczał złoty krążek, często noszony przez wielowiekowców. Budziło to respekt i oszczędzało kłopotliwych sytuacji. Na przykład nie każda kobieta miałaby ochotę na romans z mężczyzną w wieku prawnuka do siódmej potęgi. Z drugiej strony, nie każda nosiła dysk w tym właśnie celu... Jej skóra była teraz czarna jak noc, tak samo zresztą jak peruka. Z jakiegoś powodu włosom rzadko udawało się przetrwać pierwsze stulecie. Kombinezon był w tym samym kolorze.

Była starsza od dwudziestu dziewięciu światów, z których czternaście sama pomagała budować. Zamężna siedem razy, w różnych okolicznościach, raz nawet pod wpływem miłości. Od czasu do czasu spotykała się z byłymi małżonkami, by zachować pamięć o dawnych czasach.

Uniosła głowę, gdy odkurzacz wytoczył się ze swego schowka i zaczął czyścić dywan z koralowych śladów. Przesunęła wzrokiem po pomieszczeniu, jakby czegoś szukając. Nagle znieruchomiała i zaczęła nasłuchiwać.

Mężczyzna pojawił się znikąd. Tam, gdzie przed chwilą była pustka, stała teraz wysoka postać, opierająca się o szafkę z aktami. Nieznajomy napotkał jej zaskoczone spojrzenie i ukłonił się.

– Kim pan u diabła jest? – krzyknęła Kin, wyciągając rękę w stronę interkomu. Był szybszy. Skoczył przez pokój i uprzejmie, ale z siłą imadła, złapał ją za nadgarstek. Wykrzywiła usta w uśmiechu i, ciągle siedząc, posłała mu fachowy lewy prosty.

Kiedy wycierał z oczu krew, patrzyła na niego z góry, trzymając ogłuszacz.

– Nie ruszaj się – warknęła. – Nawet nie oddychaj zbyt gwałtownie.

– Jest pani najniezwyklejszą z kobiet – odezwał się tamten, rozcierając palcami policzek. Zdezorientowany odkurzacz kręcił się natarczywie wokół jego kostek.

– Kim pan jest?

– Nazywam się Jago Jalo. Pani jest Kin Arad? Naturalnie.

– Którędy pan tu wszedł?

Obrócił się i zniknął. Kin odruchowo strzeliła. Gruchnęło po dywanie.

– Pudło – zawołał głos z drugiej strony pomieszczenia.

Wump.

– Wchodząc w ten sposób zachowałem się nietaktownie, ale jeśli odłoży pani broń...

Wump.

– Oboje na tym skorzystamy. Może chce pani wiedzieć, jak stać się niewidzialnym?

Po chwili wahania opuściła broń. Pojawił się ponownie. Zmaterializował. Najpierw ujrzała tors, potem ramię, na końcu obie nogi.

– Sprytne. Podoba mi się – powiedziała. – Ale jeżeli znów pan zniknie, ustawię tę zabawkę na szeroki promień i zamiotę cały pokój. Gratulacje. Udało się panu mnie zainteresować. A nie jest to łatwe w dzisiejszych czasach.

Usiadł. Oceniła go na co najmniej pięćdziesiąt lat, choć oczywiście mógł być starszy o całe stulecie. Bardzo starzy ludzie poruszali się w pewien charakterystyczny sposób, ale on do nich nie należał. Wyglądał tak, jakby nie spał od kilku lat – blady, łysy, czerwonooki. Miał twarz, którą zapomina się natychmiast. Nawet jego kombinezon był bladoszary. Kiedy sięgnął do kieszeni, uniosła ogłuszacz.

– Mogę zapalić? – spytał.

– Zapalić? – powtórzyła ze zdumieniem. – Proszę. Może się pan nawet podpalić.

Nie spuszczając oka z ogłuszacza, wetknął sobie żółtą rurkę do ust, zapalił, po czym wydmuchnął kłąb dymu.

Ten człowiek, pomyślała Kin, jest niebezpiecznym maniakiem.

– Mogę opowiedzieć o transmisji materii – rozpoczął.

– Tak jak i ja. To jest niemożliwe – westchnęła ze znużeniem. A więc to tak, jeszcze jeden łowca naiwnych. Tyle że potrafił być niewidzialny.

– Kiedyś twierdzono, że lot rakietą w kosmos też jest niemożliwy – wtrącił Jalo. – Śmiano się i z Goddarda, mówiono, że był głupcem.

– Mówiono tak również o wielu głupcach – odparła, odsuwając na moment pytanie, kim był Goddard. – Czy może pan pokazać ten transmiter materii?

– Tak.

– Naturalnie, nie ma go pan przy sobie?

– Nie. Ale mam to – poruszył się i jego lewe ramię zniknęło. – Można to nazwać płaszczem niewidzialności.

– Czy mogę go, hm, zobaczyć?

Skinął głową i wyciągnął ku niej pustą rękę. Kin dotknęła – czegoś. Wyczuła jakby gruby materiał. Odniosła wrażenie, że zarys jej dłoni rozmył się, ale nie była całkiem pewna.

– Zagina światło – stwierdził Jalo, delikatnie wyjmując płaszcz z jej rąk. – Oczywiście, nie można sobie pozwolić na zgubienie go we własnej szafie, tu ma włącznik. Widzi pani?

Dostrzegła cienką, pomarańczową spiralkę obrysowującą nicość.

– Niezłe – powiedziała Kin. – Ale dlaczego przychodzi pan z tym do mnie? Po co to wszystko?

– Bo pani jest Kin Arad, autorka „Nieprzerwanej Kreacji”. Wie pani wszystko o wielkich królach Wrzecionowatych, a ja myślę, że to ich wyrób. Znalazłem go. Tak jak i wiele innych rzeczy. Bardzo interesujących rzeczy.

Popatrzyła na niego beznamiętnie. W końcu odezwała się.

– Muszę zaczerpnąć nieco świeżego powietrza. Czy jadł pan śniadanie, Jago Jalo?

Pokręcił głową.

– Mój cykl dobowy poszedł w diabły podczas podróży tutaj, ale myślę, że u mnie czas na kolację.

* * *

Latacz okrążył niskie budynki biur i skierował się na pomoc, w kierunku wielkiego kompleksu na kontynencie W. Okrążyli cielsko warstwowca Hendriego, na którym nowy pilot układał właśnie wzór zewnętrznych raf. Dzięki manewrowi mogli zajrzeć do ogromnej misy kolektora na szczycie maszyny, wewnątrz czarnej jak aksamit.

– Dlaczego go omijamy? – spytał Jalo, zezując na dół. Kin zatoczyła koło.

– Bo promień energii z kolektorów na orbicie jest przesyłany prosto na czaszę. Gdybyśmy nad nią przelecieli, nie zostałby po nas nawet popiół.

– A co by było, gdyby pilot pomylił się i promień nie trafił w misę?

Kin pomyślała przez chwilę.

– Nie wiem – odparła. – Ale na pewno nigdy byśmy go nie znaleźli.

Latacz przemknął nad grupą wysp. Garbate delfiny, wciąż rozbrykane po podróży w megatankowcu, wyskakiwały ponad fale wzdłuż cienia.

Przeklęta „Nieprzerwana kreacja”.

Kiedyś jednak wydawała się dobrym pomysłem. Poza tym, oprócz napisania książki wykonała również całą pracę wydawniczą. Samo pisanie nie było takie trudne. Problemem stało się dopiero znalezienie sposobu na produkcję prawdziwego papieru. Do zbudowania prasy drukarskiej musiała zatrudnić cały zespół robotów. To była pierwsza książka wydrukowana od czterystu lat. Narobiła niezłego zamieszania.

Tak jak i słowa zapisane na kosztownych kartach. Nie mówiły niczego nowego, lecz jakoś zdołała zebrać najnowsze odkrycia geologiczne w sposób, który wywołał burzę. Podobno książka stała się nawet podstawą paru religii na peryferyjnych planetach.

Spojrzała z ukosa na swego pasażera. Nie mogła rozpoznać jego akcentu – mówił dokładnie jak ktoś, kto właśnie opanował lekcje języka z taśmy, ale nie miał jeszcze wprawy. Jego ubranie mogło być kupione z automatu na niejednym ze światów. Nie wyglądał na szaleńca, ale oni nigdy na takich nie wyglądają.

– Więc czytał pan moją książkę? – zagadnęła.

– A czyż nie zrobili tego wszyscy?

– Czasami i mnie się tak wydaje.

Spojrzał na nią otoczonymi czerwoną obwódką oczyma.

– Była niezła – powiedział. – Przeczytałem ją na statku lecąc tutaj. Proszę nie oczekiwać pochwał, znam lepsze.

Ku własnemu niezadowoleniu Kin poczuła, że się rumieni.

– Naturalnie przeczytał ich pan mnóstwo – mruknęła.

...