WITAMINY.
Witaminy to substancje egzogenne, niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów przemiany materii. Większość witamin działa jako koenzymy. Organizm człowieka nie wytwarza witamin (wyj. – witamina Q10 i częściowo witamina PP) – muszą więc być dostarczone. Niektóre dostarczane są w formie nieczynnej (prowitamin), z której wytwarzane są czynne witaminy: np. z dostarczonego karotenu wytwarza się wit. A, z ergosterolu – wit. D2. Funkcja obronna witamin przeciw wolnym rodnikom wynika z ich właściwości Osydo – redukcyjnych. Do witamin pełniących rolę antyoksydantów należy m. in. wit. C, flawonidy, tokoferole (wit. E) i in. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) i rozpuszczalne w wodzie (grupy B, C, PP, H, kwas foliowy). W terapii witaminami bardzo istotną rolę odgrywa ich dawka. Odróżniamy dawki fizjologiczne (granice zapotrzebowania dziennego), dawki lecznicze (kilkanaście razy większe od biologicznych), wreszcie dawki toksyczne.
Jest lipidem izoprenowym. Wyróżnia się witaminę A1 (retinol, akseroftol), i witaminę A2 (3 – dehydroretinol). Witamina A występuje w tranie, wątrobie, maśle i mleku. Może być wytwarzana w ustroju z rozpuszczonej w wodzie prowitaminy – betakarotenu.
Rola w organizmie:
Niezbędna do podziału komórek („witamina wzrostowa”). Szczególnie wydatnie wpływa na wzrost i prawidłowy stan nabłonków („witamina ochronna nabłonka”). Poza tym jej metabolit retinal jest składnikiem czerwieni wzrokowej – rodopsyny – barwnika siatkówki, umożliwiającego widzenie w słabym oświetleniu. Wzmaga odporność komórkową i hormonalną oraz może działać hamująco na karcinogenezę.
Objawy hipowitaminozy:
Pierwszym objawem jest tzw. „ślepota zmierzchowa”, inaczej zwana „kurzą ślepotą” (hemeralopia). Poza tym upośledzenie procesów regeneracji tkanek, zmniejszenie odporności na zakażenie, u dzieci zahamowanie wzrostu, zaburzenia kostnienia i rozwoju zębów, hipowitaminoza A w czasie ciąży upośledza rozwój płodu, także większa częstość występowania nowotworów. Jednym z najbardziej charakterystycznych zmian jest uszkodzenie wszystkich tkanek nabłonkowych, upośledzenie wzrostu nabłonka i jego różnicowanie się. Złuszczające się nabłonki przyczyniają się do powstawania kamieni w drogach moczowych i żółciowych, także przewodów gruczołowych. Z powodu zatkania przewodów gruczołu łzowego i nie wydzielania łez może dojść do wysychania rogówki i spojówki (kseroftalmii), a w dalszym przebiegu do zmętnienia i rozmiękania rogówki (keratomalacji).
Działanie:
Witamina A zastosowana w stanach jej niedoboru usuwa wszelkie objawy hipowitaminozy. Działa ona w pewnym stopniu antagonistycznie do tyroksyny, w związku, z czym jest podawana w nadczynności tarczycy. Podana w nadmiarze wywołuje hiperwitaminozę – zwyrodnienie narządów miąższowych oraz wszystkich śródbłonków i nabłonków, wzmożoną pobudliwość nerwową, utratę łaknienia. Dziennie stosuje się profilaktycznie 2500 – 5000 j.m., leczniczo 10000 – 100000.
Zastosowanie:
· Nadczynność gruczołu tarczowego (lek wspomagający),
· Choroby zakaźne (gruźlica),
· Przewlekłe nieżyty dróg oddechowych i przewodu pokarmowego,
· Paradontopatie,
· Źle gojące się rany, oparzenia, odmrożenia,
· Niedorozwój fizyczny, zahamowani wzrostu (?),
· Kamica nerkowa (?),
WITAMINA B1 – ANEURYNA, TIAMINA.
Występuje w drożdżach, otrębach oraz w tkankach zwierzęcych (wątrobie, nerkach).
Rola w organizmie i objawy hipowitaminozy:
Aktywną postacią jest pirofosforan tiaminy. Warunkuje właściwe utlenianie węglowodanów. Jej brak lub niedobór powoduje upośledzenie przemiany węglowodanów (w krańcowej postaci chorobę beri – beri). Następuje również upośledzenie czynności serca i dochodzi do zapalenia wielonerwowego oraz do obrzęków. Wreszcie do krańcowego wychudzenia – charłactwa. Dzienne zapotrzebowanie – ok. 1,5 mg. Zapotrzebowanie wzrasta, gdy głównym źródłem energii są węglowodany, a zatem dieta jarska oraz odżywianie pozajelitowe.
UWAGA! Podanie pozajelitowe może wywołać wstrząs.
· Zapalenie nerwów obwodowych, zespół Wernickiego,
· Niewydolność serca oporna na leczenie glikozydami nasercowymi,
· Cukrzyca wieku starczego,
· Rzucawka ciążowa, wymioty acetoniczne u dzieci,
WITAMINA B2 – RYBOFLAWINA, LAKTOFLAWINA.
Żółty barwnik flawonowy występujący w mleku, serwatce, maśle, białku jaj, drożdżach. Witamina B2 jest koenzymem niezbędnym do prawidłowego przebiegu procesów utleniania w tkankach. Jej brak powoduje zapalenie skóry z tworzeniem się tzw. zajadów i zapalenie języka, zanikowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i jelit, zwyrodnienie rogówki z jej waskularyzacją, niedokrwistość, zmiany zwyrodnieniowe OUN.
Wyłącznie w objawach hipowitaminozy, szczególnie w niedokrwistości, zaćmie i zapaleniu oskrzeli.
WITAMINA B5 – KWAS PANTOTENOWY.
Jest to pochodna aminokwasu alaniny. Warunkuje czynność resorpcyjną jelit oraz uczestniczy w procesach metabolicznych o podstawowym znaczeniu biologicznym.
Pobudzenie psychiczne przechodzące następnie w senność, zmęczenie, bóle głowy. RR obniża się, mogą występować wymioty, nudności, stany zapalne oskrzeli.
· Dermatologia – stany alergiczne, choroby skóry, włosów i paznokci,
· Interna – choroby wątroby, choroby zakaźne (półpasiec),
· Okulistyka – uszkodzenie i owrzodzenie rogówki,
· Laryngologia – zanikowy nieżyt nosa,
· Chirurgia – niedrożność porażenna jelit,
WITAMINA B6 – ADERMINA, PIRYDOKSYNA.
Aktywną formą jest ester fosforanowy pirydoksalu. Witamina ta występuje w zielonych częściach roślin oraz w produktach zwierzęcych (wątroba).
Bierze udział w przemianie białkowej. Jej brak w pokarmach wywołuje stan zapalny skóry kończyn i twarzy zwany akrodynią oraz zapalenie błon śluzowych, zaburzenia trawienia i nerwowe.
· Zwalczanie objawów niepożądanych występujących u chorych leczonych izoniazydem,
· Wymioty u ciężarnych,
· Niedokrwistość ze splenomegalią, agranulocytoza,
· Zapalenie łojotokowe skóry, stany zapalne błon śluzowych,
WITAMINA B12 – CYJANOKOBALAMINA.
Występuje w tkankach zwierząt, grzybach, drożdżach. Jest wytwarzana przez liczne drobnoustroje.
Niezbędny koenzym biosyntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie prawidłowego wytwarzania i dojrzewania krwinek czerwonych. Niedobór jej powoduje niedokrwistość złośliwą. Do awitaminozy dochodzi wskutek braku wytwarzanego przez żołądek czynnika wewnętrznego Castle’a, który umożliwia wchłanianie witaminy z przewodu pokarmowego.
· Zaburzenia erytropoezy,
· Bezsoczność żołądka,
· Zaburzenia nerwowe,
· Niedokrwistość megaloblastyczna,
· Stwardnienie rozsiane, nadczynność gruczołu tarczycowego, nerwobóle, brak łaknienia,
WITAMINA B15 – KWAS PANGAMOWY.
Rośliny zielone, drożdże, wątroba.
Kwas pangamowy działa pobudzająco na OUN, wynikiem, czego jest m. in. pobudzenie układu przysadka – nadnercza i wtórne wzmożenie wydzielania glikokortykosteroidów.
· Choroba wieńcowa,
· Zapalenie i marskość wątroby,
· Miażdżyca,
· Gościec stawowy,
W zielonych częściach roślin, kapuście, cytrynie, głogu, jagodach, cebuli, wątrobie.
Jest potężnym antyoksydantem. Odgrywa dużą rolę w procesach odpornościowych oraz zmniejsza wrażliwość organizmu na trucizny. Jej brak wywołuje tzw. gnilec (scorbutus). Dochodzi również do zaburzeń kostnienia i niedokrwistości. Dzienne zapotrzebowanie wynosi ok. 50 mg.
· W przebarwieniu skóry różnego pochodzenia (hamuje melanogenezę),
· W niedokrwistości,
· W próchnicy zębów u dzieci,
· W chorobach alergicznych,
· W przeziębieniu (nawet 2,5 g dziennie),
pola-pokot