11. Dobˇr, konstruowanie i modyfikowanie programˇw nauczania.doc

Dobór, konstruowanie i modyfikowanie programów nauczania

Program nauczania – ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

Budowa programu:

1.       Uwagi wstępne – w których określa się cele nauczania danego przedmiotu

2.       Materiał nauczania – obejmujący podstawowe informacje, pojęcia, prawa, teorie, hipotezy, zasady, metody, techniki i reguły postępowania.

3.       Uwagi o realizacji programu oraz wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału nauczania objętego programem.

Programy są więc determinowane nie tylko przez treść lecz także przez cele, metody i organizację pracy dyd.-wych., które to czynniki wiążą się z kształtowaniem osobowości uczniów i z warunkami nauczania uczenia się. Programy nie mogą być zatem miniaturami dyscyplin naukowych. Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:

·         obowiązkowe – wspólny dla uczniów kanon wykształcenia

·         fakultatywne – dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów

Rodzaje programów:

- autorskie

- ogólne

Projektowanie programu kształcenia jest procesem decyzyjnym, w trakcie którego projektant

podejmuje szereg decyzji. Decyzje te dotyczą:

·         celów nauczania (co osiągnąć mają uczniowie dzięki kształceniu?);

·         materiału nauczania (co stanowić ma wiedzę, dzięki której uczniowie osiągną założone rezultaty?,

co ma być treścią procesu dydaktycznego?, co ma być nośnikiem czynności nauczyciela

i uczniów?)

·         procesu dydaktycznego (co ma robić nauczyciel?, co mają robić uczniowie?, jakie zastosować wyposażenie dydaktyczne?, jak gospodarować czasem?, jak wykorzystać przestrzeń?);

·         ewaluacji programu (w jaki sposób dowiedzieć się, czy program jest poprawnie skonstruowany

oraz co i jak w nim poprawić?)

K. Kruszewski, .Program szkolny., W: K. Konarzewski, Sztuka nauczania . Czynności nauczyciela, PWN

Ograniczenia w programowaniu

Swoboda projektanta programu jest ograniczona rozmaitymi niezależnymi od niego warunkami. Ograniczenia

te trzeba zbadać i wziąć pod uwagę.

Kruszewski uważa, że ograniczenia w tworzeniu programów odnoszą się do:

·         wykonawców programu (możliwości nauczycieli . merytoryczne, pedagogiczne, osobowościowe itd.);

·         uczniów (zdolności, motywacja, stan wiedzy itd.);

·         warunków materialnych, (czym dysponuje nauczyciel . czas, wyposażenie, sale itd.);

·         powiązania projektowanego programu z innymi programami realizowanymi wcześniej, równolegle lub planowanymi na później;

·         wymagań stawianych przez władze szkolne wszystkich szczebli;

·         wymagań stawianych przez środowisko lokalne, zwłaszcza rodziców.

Programy mogą być zorientowane na

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z programami przedmiotowymi.

Są one najpopularniejsze w gimnazjach i ponadgimnazjalnych średnich szkołach ogólnokształcących.

Wynika to najczęściej z przekonania, że kształcenie to przekazywanie wiadomości, a materiał nauczania

jest najważniejszym elementem programu, gdyż podstawowym zadaniem szkoły jest przygotowanie

do zdawania egzaminów. Programy przedmiotowe mogą być zorientowane na:

·         dyscyplinę, dziedzinę (np. nauki przyrodnicze czy nauki społeczne),

·         korelację międzyprzedmiotową (np. nauczanie zintegrowane na poziomie klas I . III, ścieżki międzyprzedmiotowe),

·         proces i procedury (np. procedury badawcze, komunikowanie się, programowanie).

Zwolennicy tej koncepcji opowiadają się za takimi celami kształcenia, jak:

. opanowanie podstawowych umiejętności (czytania, pisania, mówienia, liczenia),

. przyswojenie podstawowych faktów i zasadniczych teorii wiedzy,

. wyrobienie myślenia krytycznego,

. opanowanie umiejętności rozwiązywania problemów,

. nabycie umiejętności i nawyków dobrej pracy,

. wyrobienie motywacji do uczenia się.

Druga orientacja w programowaniu najczęściej występuje w edukacji wczesnoszkolnej i szkołach artystycznych, gdzie przeważają programy, w centrum których znajduje się uczeń i jego rozwój. Przedmioty i materiał nauczania są dopasowane do ucznia i nastawione na rozwój jego wszystkich

predyspozycji (nauczanie wczesnoszkolne) lub predyspozycji najistotniejszych z punktu widzenia rozwoju

ukierunkowanego ucznia (szkoły artystyczne)

Wyznawcą idei, że jednostka stanowi wartość niepowtarzalną, a jej indywidualność i tożsamość jest

wynikiem swobodnego wychowania był francuski filozof doby oświecenia Jan Jakub Rousseau.

Wyznający tę teorię pedagodzy stawiają dziś edukacji przede wszystkim następujące cele:

·         umożliwienie uczniowi realizacji siebie,

·         zbudowanie podstaw do wysokiej samooceny, stałości i równowagi emocjonalnej, zdrowia psychicznego,

·         wyzwalanie twórczej ekspresji,

·         pielęgnowanie osobistych zdolności i zainteresowań ucznia,

·         rozsądne wykorzystanie czasu wolnego,

·         stworzenie warunków wspomagających przygotowanie młodego człowieka do życia,

·         dbałość o zdrowie i bezpieczeństwo.

W trzecim przypadku mamy do czynienia z programami zorientowanymi na społeczeństwo.

W tego typu programach wybór materiału nauczania jest podyktowany zdefiniowaniem centralnych

problemów. Z natury swojej programy takie są ponadprzedmiotowe i odwołują się do posiadanych

przez ucznia wiadomości i umiejętności.

W najbardziej skrajnej postaci taką ideę edukacji przedstawia Platon. Uważał, że edukacja służy

uformowaniu sprawiedliwego społeczeństwa, harmonijnie i sprawnie funkcjonującego, w którym każda

jednostka z sobie przypisanego miejsca służyła społeczeństwu.

ZASADY KONSTRUOWANIA PROGRAMÓW NAUCZANIA

Zasady Tylera

Najbardziej znaną koncepcją kreowania programów są .zasady Tylera. (czasami zwane koncepcja

opartą na celach). Tyler swój system oparł na czterech podstawowych pytaniach, na które trzeba odpowiedzieć, konstruując jakikolwiek program. Pytania te brzmią następująco:

a. Jakie cele pedagogiczne powinna postawić sobie szkoła?

b. Jak dobrać sytuacje dydaktyczne, które pozwolą osiągnąć te cele? (ustalenie doświadczeń,

które doprowadza do celu)

c. Jak zorganizować sytuacje dydaktyczne, by zagwarantować efektywność nauczania? (kryteria

skutecznej organizacji to ciągłość, seryjność i scalenie)

d. Jak kontrolować i oceniać efektywność nauczania?

W swojej koncepcji Tyler nie wypowiada się, jakie cele szkoła ma realizować, uważa, że powinna je

formułować sama.

Przed ustaleniem celów zaleca zapoznanie się z badaniami nad szkolnym uczeniem się, zasięgnięcie opinii specjalistów przedmiotowych, analizę psychologii uczenia się. Następnie szkoła powinna opracować swoją własną filozofię pedagogiczną (misję szkoły), która posłuży za źródło kryteriów przy tworzeniu programu.

Tayler wyodrębnił pięć podstawowych źródeł celów dla programów szkolnych:

1. analiza uczniów i ich sytuacji, wiedzy, przekonań i karier;

2. studia nad współczesnym życiem poza szkołą;

3. analiza materiału nauczania oraz rozważenie sugestii ze strony specjalistów przedmiotowych;

4. prowadzenie rozważań filozoficznych w poszukiwaniu celów;

5. analiza prawidłowości psychologii uczenia się.

Zasady Schwaba

Inną propozycję, alternatywną do zasad Taylera, zaproponował Schwab. Twierdzi on, że zamiast

zabiegać o teorię programu złożoną ze zbioru logicznie uzasadnionych ogólnych reguł, powinniśmy

zachowywać się praktycznie i poszukiwać decyzji i działań odpowiednich do danego programu.

Punktem wyjścia zatem nie są cele, ale podzielany przez zespół zestaw przekonań i wyobrażeń

dotyczących treści, uczniów . ich potrzeb i uczenia się, szkół, klas i nauczania, społeczeństwa i jego

potrzeb, istoty dobrego nauczania itd. Zespoły ustalają zatem tryb prac nad programem, dyskutują

zalety i wady kolejnych propozycji.

Program, według Schwaba, opisuje proces samodzielnego konstruowania wiedzy przez doświadczenie

oraz indywidualną wiedzę na temat rozwiązania postawionego przed uczniem problemu. Koncepcja ta

najlepsza jest dla przedmiotów, którym chce się nadać cechy zbliżone do cech procesu badawczego.

Dla każdego hasła tematycznego:

. formułujemy problem,

. przewidujemy indukcyjny albo dedukcyjny tok postępowania,

. określamy rodzaj rozwiązania, do którego powinno się dojść,

. przewidujemy sposób ogłoszenia wyników pracy.

Propozycja Dylaka

Istotą propozycji Dylaka jest traktowanie prac nad programem szkolnym jako projektu.

Etapy projektowania opisał następująco:

·         Zarysowanie problemu (podanie ogólnych przyczyn podjęcia prac nad programem, określenie przedmiotu,

adresata, sytuacji szkoły, opis informacji, które trzeba zgromadzić przed rozpoczęciem prac.)

·         Określenie podstawowych układów odniesienia, czyli potencjalnych źródeł programu oraz sposób

ów działania (jakie dyscypliny, wartości społeczne, nadrzędne cele wychowawcze; analiza

podstawy programowej, inne .źródła).

·         Podjecie decyzji projektowych . szczegółowe odniesienie do podstawy programowej; analiza

zakładanych osiągnięć w kontekście zadań szkoły i materiału nauczania; określenie i wybór

zasady organizacyjnej dla programu:

(1) program przedmiotowy,

(2) program blokowy,

. program zintegrowany tematycznie,

. program zintegrowany . projektowy;

(3) struktura: liniowy, koncentryczny czy spiralny;

(4) zakres: program minimum czy program

Kryteria doboru treści kształcenia

Rodzaje programów są ogólnymi prawidłowościami występującymi w konstruowaniu

dokumentacji programowej, niezależnie od kryteriów doboru treści, które decydują o doborze i rozkładzie materiału nauczania.

Kryterium naukowe oznacza, że treści kształcenia muszą odpowiadać ustaleniom i wymaganiom nauki. W programie przedmiotowym zawarte są wiadomości, fakty i teorie zgodne z współczesnymi osiągnięciami nauki.

Dotyczy to wszystkich nauk i wszystkich przedmiotów, także tych, których treści reprezentują kilka nauk, jak to ma miejsce w języku ojczystym, biologii, wychowaniu obywat...