SBN-notatki aktualne na rok 2014.doc

Skrypt na egzamin z Systemu Bezpieczeństwa Narodowego

1. Postrzeganie bezpieczeństwa narodowego

2. Zakres pojęciowy bezpieczeństwa narodowego
3. Wymiary bezpieczeństwa narodowego

Prawo do bezpiecznego życia jest niezbywalnym i pierwotnym prawem każdego człowieka a zapewnienie mu bezpieczeństwa jest jednym z podstawowych zadań państwa. Stan, w jakim znajduje się bezpieczeństwo kraju wpływa na rozwój cywilizacyjny człowieka i jego warunki życia.

Według definicji W.Stankiewicza, Bezpieczeństwo Narodowe a walki niezbrojne, Studium, Warszawa 1991, s. 73,

Bezpieczeństwo Narodowe to stan równowagi między zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym.

Według M.Taylora, W.J. Taylor

Bezpieczeństwo narodowe nie jest tylko ochroną narodu i terytorium przed fizyczną napaścią, lecz również ochroną – za pomocą różnych środków – żywotnych interesów ekonomicznych i politycznych, których utrata zagroziłaby żywotności i podstawowym wartościom państwa.

Według C.Rutkowskiego

Bezpieczeństwo Narodowe to stan świadomości społecznej, w którym istniejący poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi obaw, lęku o zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości.

Według Słownika podstawowych terminów dot. bezpieczeństwa państwa

Bezpieczeństwo narodowe to stan społeczeństwa określany stosunkiem wielkości potencjały obronnego, jakim ono dysponuje do skali zagrożeń.

Według Polityki zagranicznej państwa:

Bezpieczeństwo Narodowe to zdolność narodu do ochrony jego wartości wewnętrznych przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Według W. Łepkowskiego

Bezpieczeństwo Narodowe to stan uzyskany w wyniku odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określany stosunkiem potencjały obronnego do skali zagrożeń.

Według Dictionary od Military

Bezpieczeństwo Narodowe to wspólne określenie obejmujące zarówno obronę narodową, jak i stosunki zagraniczne USA, a w szczególności warunki związane z:

-militarną lub obronną przewagą nad jakimkolwiek obcym państwem lub grupą państw;

-korzystnymi wzajemnymi relacjami zagranicznymi;

-ze stanem obrony, dającym możliwość stawienia skutecznego oporu wrogim i destrukcyjnym działaniem wewnętrznym lub zewnętrznym, jawnym lub skrytym.

Według M. Reuners

Bezpieczeństwo Narodowe obejmuje: oprócz siły militarnej, zdolności ochrony i ratownictwa ludności, substancji materialnej i środowiska przed zagrożeniami niemilitarnymi także zagrożeniami w postaci katastrof i awarii technicznych, klęsk żywiołowych oraz skażenia środowiska, które są równe skutkom wojny.

Według S.Dworeckiego

Bezpieczeństwo państwa to taki rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń (w sensie zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społeczeństwa oraz traktowania państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych).

Według Słownika podstawowych terminów dot. bezpieczeństwa państwa

Bezpieczeństwo państwa to stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony przed możliwymi zagrożeniami, wyrażony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń.

Narodowa polityka bezpieczeństwa zakłada , więc dążenie od ochrony państwa i społeczeństwa przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Dlatego według M.Borkowitza:

Bezpieczeństwo narodowe może być zdefiniowane jako zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zagrożeniami zewnętrznymi.

W Koncepcji Strategicznej Sojuszu Północnoatlantyckiego podejście do problematyki bezpieczeństwa jest następujące,

„Ważnym elementem polityki sojuszu jest szerokie podejście do problematyki bezpieczeństwa, zgodnie z którym czynniki polityczne, gospodarcze, społeczne i środowiskowe odgrywają ogromne znaczenie, uzupełniając jedynie niezmiennie ważny wymiar obrony”

ad.3

Do najczęściej prezentowanych i silnie umocowanych w literaturze przedmiotu wymiarów bezpieczeństwa należą te, które wyodrębnia się w oparciu o kryterium:

-podmiotowe

-przedmiotowe

-przestrzenne

-czasu

-źródła zagrożeń.

W oparciu o kryterium podmiotowe wyróżnia się:

-bezpieczeństwo międzynarodowe,

-bezpieczeństwo państwa (narodu)

-bezpieczeństwo jednostki.

Według kryterium przedmiotowego do najważniejszych o najczęściej analizowanych kategorii bezpieczeństwa należą:

-bezpieczeństwo polityczne

-bezpieczeństwo ekonomiczne

-bezpieczeństwo militarne

-bezpieczeństwo ekologiczne

-bezpieczeństwo kulturowe

-bezpieczeństwo informacyjne

-bezpieczeństwo socjalne.

Używając kryterium przestrzennego można wyróżnić

-bezpieczeństwo globalne,

-bezpieczeństwo regionalne,

-bezpieczeństwo lokalne.

Stosując kryterium czasu wyróżnia się:

-stan bezpieczeństwa,

-proces bezpieczeństwa.

Posługując się kryterium położenia źródeł zagrożeń względem podmiotu bezpieczeństwa wyodrębnia się:

-bezpieczeństwo wewnętrzne;

-bezpieczeństwo zewnętrzne.

Typologia bezpieczeństwa:

T; Bezpieczeństwo narodowe w teoriach stosunków mdz.nar.

4. Bezpieczeństwo narodowe wg szkoły realistycznej
5. Bezpieczeństwo narodowe w teoriach liberalnych
6. Bezpieczeństwo narodowe w teoriach pozytywistycznych
7. Model biurokratyczny bezpieczeństwa narodowego

Przedstawiciele realistycznej teorii stosunków międzynarodowych utrzymują, że polityka międzynarodowa jest areną ciągłych zmagań o bezpieczeństwo.

Realizm to nurt filozofii politycznej, akcentujący rolę władzy, państwa i walki o interesy. Głównymi założeniami klasycznego realizmu są: prymat państwa jako podmiotu w stosunkach międzynarodowych, ograniczona lub żadna rola moralności w stosunkach między państwami oraz analiza oparta na pomiarze siły poszczególnych państw.

Interes narodowy jest nadrzędnym celem, do jakiego dążą elity polityczne suwerennych państw. Realizm wyznaje pogląd, że jedynym podmiotem stosunków międzynarodowych jest państwo.

W realizmie występują trzy główne nurty, reprezentujące różne rozwiązania problemu, w jaki sposób państwa mogą sobie zapewnić bezpieczeństwo tj:

-Realizm klasyczny

-Realizm defensywny – celem państwa jest zapewnienie przetrwania.

-realizm ofensywny – gdzie uznaje się rolę i system struktury jako główną przyczynę               zachowania się państw. Zakłada, że państwa dążą do zwiększania siły, gdyż nie               wiedzą kiedy może nastąpić zagrożenie. Dążą do zajęcia pozycji dominującej na               arenie, gotowe do podjęcia ryzyka wojennego.

-realizm zależny – który wyjaśnię zachowanie się państw na arenie za pomocą sił militarnych.               Wg tego podejścia bezp. państw jest zależne od warunków jakie są w danym               momencie historycznym.

Państwa mają zwykle 3 możliwości zapewnienia sobie B.

- rozwój obrony jednostki

- kontrola Zbrojeń – gdy wysteruje dobre rozpoznanie broni ofensywnej i defensywnej (jest kapot jak traktować niektóre bronie, czy jako do ataku czy do obrony)

Ustalenie limitów – wyścig zbrojeń, gdy atak ma przewagę nad kontrolą)

ad.5

Liberałowie w przeciwieństwie do realistów, bezpieczeństwa nie zaliczają najważniejszych spraw. Wg ich poglądów ostatecznych celem państwa jest, bowiem zapewnienie swoim obywatelom dobrobytu i pomyślności  rozwoju. Stąd do najważniejszych problemów działalności państwa zaliczają gospodarkę oraz kwestie społeczne. Uważają, że najskuteczniejszym gwarantem pokoju jest wolny handel i rozprzestrzenienie działalności gospodarczej poza granice państwa.

Wśród liberalnych teorii budowy (zapewnienia) bezpieczeństwa narodowego najpopularniejszymi są:

-Teoria demokratycznego pokoju:

              - Argument instytucjonalny – wynika z wieczystego pokoju, w każdym państwie               ustrój powinien być republikański

              - Argument normatywny – zakłada utworzenie państw demokratycznych. Głownie               chodzi o to by pokojowa traktować inne narody.

-Koncepcja bezpieczeństwa zbiorowego: (w razie ataku na jedno państwo inne powinny pomóc –  połączenie militarne dla osiągnięcia celu)

              * Bezpieczeństwo wspólne – zakłada, ze bezp. może być osiągnięte sojuszami

              * Bezpieczeństwo defensywne – czyli tworzenie sił zbrojnych aby bronić własnego               terytorium. należy modyfikować strategii i mieć na uwadze zmiany części               ofensywnych

              * Bezpieczeństwo kooperatywne i wszechstronne. – polega na akceptacji inspekcji.               Zgoda przez zainteresowane państwa aby inspekcja poruszała się po danych obszarze i               np. sprawdzała sprzęt.

Do pozytywistycznych podstawowych teorii budowy bezpieczeństwa zaliczane są:

-Konstruktywizm – powtarzalne, rutynowe interakcje miedzy państwami

-Teorie krytyczne – bezp. jest tworzone by służyć celom państw. należy odkryć przyczyny iw warunki budowlowy

-Poststrukturalizm – skupia zwolenników, którzy stosuje krytyczne podejście strukturalistyczne np. etykę, politykę, podejście naukowe

-Postmodernizm:

     Pogłębianie bezpieczeństwa – np. przez instytucje państwowe.

     Pogrubianie bezpieczeństwa – wpływ bezp. na społeczeństwo.

Bezpieczeństwo tworzone jest by służyć określonym celom państw, należy dążyć do odkrycia przyczyn i podstaw budowy bezpieczeństwa, postrzegane przez pryzmat całej grupy państw.

Krytyczne – kulturowy brak poczucia bezp., kwestie społeczne, interesy narodowe.

Oddziaływanie głębokie, bezp. Mówi co dobre a co złe, co kochać a za co umierać.

Model biurokratyczny BN zakłada, że obowiązujące rozwiązania organizacyjne i stosowane procedury działania mają zasadniczy wspływ na dokonywane przez państwo wybory polityczne i opcje działania. Uznaje, że potrzeby, dążenia i oczekiwania państw kształtowane są jednocześnie przez środowisko międzynarodowe oraz istniejące uwarunkowania wewnętrzne.

Zwolennicy tego modelu uważają, że potrzeby, dążenia oraz oczekiwania określane są przez grupy interesu, środki masowego przekazu oraz opinię publiczną. Podlegają następnie konwersji i agregacji przez państwowe biurokratyczne organy decyzyjne, którymi jest rząd, parlament oraz organy administracji publicznej. Końcowym etapem tego procesu jest wywodzące się z tych działań polityka oraz strategie i programy działania w obszarze polityki bezpieczeństwa.

8. Behawiorystyczne poglądy na przyczyny wojen

Behawioralizm próbował w sposób naukowy wyjaśnić przyczyny prowadzące do wybuchu wojny. Czołowy projekt zwolenników tego nurtu miał na celu odkrycie obiektywnych przyczyn wojen po to, aby można było im skutecznie przeciwdziałać.

Autorzy projektu wyróżnili sześć zmienny, które miały decydujący wpływ na rozpoczęcie wojny:

-liczebność ludności ogółem

-liczebność ludności męskiej

-zużycie energii

-produkcja stali

-liczebność sił zbrojnych

-wydatki zbrojeniowe państwa.

Ponadto sformułowali cztery podstawowe wskaźniki występowania wojen:

-częstotliwość

-surowość

-rozmiary

-intensywność

Jednocześnie przyjęto, że warunkami koniecznymi do rozpoczęcia wojny są:

-agresywność zachowania ludzi

-chęć zdobycia władzy i terytorium

-dostępność transportu i broni

-scentralizowanie władz decyzyjnych

-wiarygodność uzasadnienia przyczyn wojny.

9. Racjonalna teoria odstraszania

Posiadanie przez państwo broni jądrowej i środków jej przenoszenia czyni możliwym bezpośrednie zniszczenie praktycznie każdego przeciwnika. Spowodowało , że broń ta zaczęła pełnić funkcję odstraszania, rozumianego jako groźba uderzenia gdyby przeciwnik planował użycie siły militarnej dla realizacji celów polityki zagranicznej. W wyniku tego powstała racjonalna teoria odstraszania.

Konflikt binarny występuje wtedy kiedy przeciwko sobie walczą dwa mocarstwa.

10. Wyzwania dla bezpieczeństwa narodowego
11. Szanse dla bezpieczeństwa narodowego
12. Zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego

W literaturze przedmiotu, często pojawiają się takie pojęcia jak:

-wyzwania

-szanse

-zagrożenia

Traktowane są one jako uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego danego państwa.

Wyzwania są procesem, który zaistniał lub może zaistnieć w przyszłości. Charakteryzuje się on brakiem jasności, co do oceny zaistniałego zjawiska, zdarzenia i skutków jakie może ono wywołać. Na początku pojawienia się danego wyzwania należy ocenić czy wynikają z niego szanse czy też zagrożenia.

Wobec tego wyzwanie jest pojęciem pierwotnym i nadrzędnym oraz oraz odnosi się do wszelkich aktualnych lub prognozowanych zdarzeń, zjawisk. Wyzwaniem dla BN jest wszystko co może się zdarzyć i co państwo musi brać pod uwagę w procesie swojego istnienia i rozwoju.

W perspektywie długofalowej, bezpieczeństwo narodowe w znacznej mierze zależy od zdolności państwa do stawienia czoła wyzwaniom, które wykraczają poza tradycyjne rozumiane zagrożenia bezpieczeństwa. Wyzwania te są konsekwencją sprzężonych ze sobą procesów politycznych, ekonomiczno-społecznych, demograficznych i ekologicznych o zasięgu często wykraczającym daleko poza granice kraju.

Wyzwanie rozpatrywanie w systemie wartości, interesów, zamiarów i celów działania przybiera wartość pozytywną, stając się szansą dla bezpieczeństwa narodowego. Szansa sprzyja rozwojowi i tworzeniu nowych kierunków aktywności społecznej oraz stwarza możliwość osiągnięcia sukcesu rozumianego jako rozwój.

W przypadku gdy wyzwanie odbierane jest subiektywne, a w szczególności, gdy oceniane jest negatywnie, szkodzi państwu i stanowi jego zagrożenie.

Zagrożenie najogólniej są rozumiane przede wszystkim jako brak bezpieczeństwa i postrzegane jako negatywne zjawiska, powodujące prawdopodobieństwo powstania sytuacji kryzysowej i niebezpieczeństwa dla otoczenia, prowadzące w konsekwencji do kryzysu (rozumianego jako kulminacyjny moment sytuacji kryzysowej).

Zagrożenie bezpieczeństwa narodowego było definiowane dawnej w ścisłym związku z militarnym obszarem (zagrożeniami militarnymi) bezpieczeństwa.

Współcześnie zdefiniowano nowe (poza militarnymi) obszary zagrożeń. Postrzegane są on jako „taki splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w których z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do nie zakłócanego bytu i rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych -  w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.”

Zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego także definiuje się jako „działanie lub ciąg zdarzeń, które:

1)zagrażają drastycznie w stosunkowo krótkim okresie, jakości życia mieszkańców danego państwa

lub

2)niosą ze sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe (osoby prywatne, grupy, korporacje ) w ramach danego państwa.”

Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego można klasyfikować wg następujących kryteriów:

-przedmiotowych,

-źródła zagrożeń,

-środowiska,

-zasięgu zagrożenia,

-skali zagrożenia,

-skutków zagrożeń,

-miejsca zagrożenia,

-charakteru stosunków społecznych.

Powszechnie stosowanym w literaturze jest kryterium przedmiotowe, wg tego kryterium zagrożenia bezpieczeństwa narodowego najczęściej dzielone są na:

-polityczne,

-ekonomiczne,

-militarne,

-społeczne,

-ekologiczne,

Zagrożenia polityczne bezpieczeństwa narodowego – to stan i proces, w którym nasilają się działania zorganizowanych grup politycznych (społecznych) uniemożliwiających wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe. Mogą one prowadzić do obalenia legalnych władz, naruszenia racji stanu, interesów narodowych i praworządności lub podważanie pozycji międzynarodowej państwa.

Zagrożenia ekonomiczne (gospodarcze) bezpieczeństwa narodowego – dotyczą głównie problematyki finansów państwa a także produkcji, wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego nimi dysponowania dla pomnażania ogólnego dobrobytu.

Zagrożenia militarne bezpieczeństwa narodowego- obejmują użycie lub groźbę użycia siły militarnej przez państwa dla osiągnięcia celów politycznych.

Zagrożenia społeczne (społeczno-kulturowe, psychospołeczne, kulturowe, cywilizacyjne) bezpieczeństwa narodowego – odnoszą się do wszystkich przypadków związanych z niebezpieczeństwem utraty życia i zdrowia, tożsamości narodowej i etnicznej poszczególnych społeczności oraz bezpieczeństwa socjalnego i publicznego.

Zagrożenia ekologiczne bezpieczeństwa narodowego dotyczą funkcjonowania żywej przyrody oraz warunków życia człowieka w tym środowisku i stabilnego rozwoju społeczeństwa.

Zagrożenia informacyjne bezpieczeństwa narodowego- dotyczą posiadania, przetwarzania i rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Zwykle zalicza się do nich brak informacji lub jej niedostateczną ilość bądź ich przeciwieństwo, czyli nadmiar informacji, powodujący zjawisko tzw. chaosu informacyjnego.

...