01 Rodzaju.doc

KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI

PISMO ŚWIĘTE

STAREGO TESTAMENTU

pod redakcją Ks. Dra STANISŁAWA ŁACHA Profesora egzegezy Starego Testamentu na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim

Komentarze opracoumją Księża Profesorowie:

S. Baksik, J. Drozd SDS, R. Glodowski, F. Graglewicz, St. Grzybek,

A.       Haratgm TJ, J. Homerski, Cz. Jakubiec, J. Jelito, Z. Kaznowski,

J. Kudasiewicz, J. Łach, St. Łach, W. Marchel, K. Marklowski, J. Paściak OP, M. Peter, St. Potocki, L. R. Stachowiak, Bp H. Strąkowski, P. Szefler, W. Szubzda, K. Winiarski CSSR, M. Wolniewicz, E. Zawiszeiuski

TOM I, część 1

KSIĘGA RODZAJU

WSTĘP - PRZEKŁAD Z ORYGINAŁU KOMENTARZ

opracował

KS. DR STANISŁAW ŁACH Licencjat Nauk Biblijnych Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

PALLOTTINUM

POZNAŃ 1962

Nihil obstat

Poznań, dnia 1 grudnia 1962 r.

(—) Ks. Dr Michał Peter cenzor

IMPRIMATUR

Poznań, dnia 15 grudnia 1962 r.

2.       dz. 13233/62

t ANTONI BARANIAK L. S.              Arcybiskup Poznański

Metropolita

(—) Ks. Lucjan Haendschke Kanclerz Kurii Metropolitalnej

PRYMAS POLSKI

Wielkie dzieło opracowania nowego Komentarza do Ksiąg Świętych Starego Testamentu, zapoczątkowane przez biblistów polskich, świadczy nie tylko o potrzebie odczuwanej przez społeczeństwo nasze, ale też i o wysokim poziomie przygotowania naszych biblistów, których tak pokaźna liczba skupiła się wokół podjętego zadania.

„Verbum Dei currit et clarificatur” — powaga Prawdy Bożej, od- słonionej Człowiekowi, porywa serca i umysły nasze. Ciągle jesteśmy pod urokiem Mowy Bożej do ludzi. Pragniemy ją zrozumieć do głębi i dlatego doszukujemy się właściwego jej znaczenia wszystkimi środka­mi, jakie nauka i Łaska dają do rozporządzenia. Wgłębiamy się w dzie­jowe pokłady archeologiczne i w głębię duszy, by przeszłość powiązać z teraźniejszością, by z przeszłości świata szukającego Boga poznać jeszcze lepiej, jak dziś Bóg nas szuka. Każdy nowy Komentarz Pisma świętego odsłania nam wielką miłość Boga, mówiącego do ludzi; każdy — na pewno spotęguje miłość ludzi do Boga. W tym znaczeniu przyjmo­wany wysiłek naszych biblistów budzi nadzieję i radość.

Z tym uczuciem witamy nowy Komentarz do Ksiąg Świętych Starego Testamentu i błogosławimy zarówno Autorów, jak Czytelników, wszyst­kich oddając w macierzyńskie Dłonie Matki Słowa Wcielonego.

Warszawa, dnia 3 sierpnia 1962 r.

t Stefan Kardynał Wyszyński PRYMAS POLSKI

PRZEDMOWA              #

SŁOWO WSTĘPNE REDAKCJI

O zbiorowym wydawaniu komentarza do Nowego Testamentu społe­czeństwo katolickie w Polsce jest od dawna wystarczająco poinformowa­ne dzięki kilkakrotnym zapowiedziom i już rozpoczętej publikacji. Nato­miast o równoległej serii komentarzy do ksiąg Starego Testamentu mało wiadomości przeniknęło dotychczas do zainteresowanych. Wprawdzie na sekcji biblijnej Zjazdu Teologicznego, który się odbył w Lublinie w dniach od 9 do 11 września 1958 roku, rzecz ta była szeroko omawiana, ale ogół duchowieństwa i inteligencji katolickiej nie jest jeszcze wta­jemniczony w rzeczywisty stan rzeczy. Dlatego w celu uniknięcia nie­potrzebnych obaw, a może nawet zarzutów pod adresem polskich bibli- stów, fachowców w materii Starego Testamentu, jakoby nie okazali się dość aktywni, podajemy do wiadomości publicznej, jak się ta sprawa przedstawia.

Myśl opracowania przez biblistów polskich komentarzy do Sta­rego Testamentu, które by realizowały plan powzięty na Zjeździe Biblijnym w Krakowie w 1937 roku, zrodziła się w zimie roku 1956/1957 u obu profesorów Pisma świętego Starego Testamentu wykładających na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po zorientowaniu się w możliwoś­ciach udania się takiego, bądź co bądź wielkiego i niełatwego przedsię­wzięcia, obaj profesorowie przedstawili plan Wydawnictwu „Pallottinum” w Poznaniu z propozycją wydania tej serii komentarzy pod egidą Kato­lickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Odtąd przedsięwzięcie weszło na tory systematycznej realizacji. Ustalenie szczegółowych zasad opracowania komentarzy było oczywiście pierwszym postulatem, ale nie najtrudniejszym. Większy kłopot był z zebraniem dostatecznej liczby przygotowanych do tego współpracowni­ków i przydzieleniem im ksiąg do opracowania. Sprawa nie była łatwa z tego powodu, iż Stary Testament objętością przeszło czterokrotnie przewyższa Nowy Testament, a specjalistów od tej gałęzi wiedzy biblijnej, jest raczej mniej. Ostatecznie jednak dobrano autorów.

Gdy wszystko było gotowe, przedłożyliśmy cały plan J. Em. Ks. Kar­dynałowi Wyszyńskiemu, Prymasowi Polski na posłuchaniu, którego był łaskaw nam udzielić w dniu 26 czerwca 1958 roku. Ks. Prymas przyjął plan z wielką radością, zaaprobował go i udzielił swego arcypasterskiego i prymasowskiego błogosławieństwa.

Ustalając zasady opracowania, musieliśmy przede wszystkim zdecydo­wać, dla jakich czytelników dzieło będzie przeznaczone, bo od tego zależy

i Przedruk z małymi zmianami z RuBib 12 (1959) 98—101.

ogólny charakter wydawnictwa. Doszliśmy do przekonania, że tak wiel­kie dzieło, którym jest zainteresowany ogół po katolicku myślących lu­dzi, wydawać tylko dla biblistów i teologów byłoby niezrozumiałą na nasze warunki rozrzutnością. Nasz komentarz musi mieć na oku całe duchowieństwo polskie i ogół katolickiej inteligencji. Zdecydowa­liśmy więc, że będzie to komentarz, oparty wprawdzie na solidnych podstawach naukowych, ale o tyle przystępny, żeby ze zrozumieniem i z pożytkiem mógł go czytać ogół księży i katolików świeckich. Innymi słowy, komentarz będzie miał charakter popularnonaukowy. Z tego też powodu wyrazy hebrajskie, jeżeli będą musiały być przytoczone, będą podawane nie literami hebrajskimi, lecz w naukowej transkrypcji; aparat krytyczny zaś, nie interesujący przeciętnych czytelników, będzie wyodrębniony od właściwego komentarza. Spodziewamy się, że w ten sposób komentarz będzie mógł służyć zarówno do prac naukowo-biblij- nych i teologicznych, jak dla pożytku osobistego wiernych.

Drugą cechą komentarza — to jego charakter zasadniczo teologiczny. Nie znaczy to, żeby nie miały w nim być uwzględniane zagadnienia historyczne, archeologiczne, geograficzne, a nawet w razie potrzeby filologiczne. Całkiem przeciwnie, zagadnienia te muszą być bardzo pilnie brane pod uwagę ze względu na to, że ksiąg Starego Testamentu nie­podobna należycie wyjaśnić i w pełni ich treści zrozumieć, jeżeli się tym sprawom nie poświęci tyle miejsca, na ile zasługują. Wiadomo, jak wielka ilość problemów starotestamentowych wyłoniła się w ostatnich czasach w związku z odkryciami na Wschodzie, w Mezopotamii i Egipcie, w Mari, Ugarit i Qumran, lub w wykopaliskach Jerycha — że wymienimy tylko najważniejsze, a pominiemy dawniejsze zdobycze naukowe z XIX wieku; dzięki tym odkryciom oraz ogromnemu postępowi w innych dziedzinach nauk: historii, geografii, filologii, tekst Starego Testamentu zyskał na jasności.

Jakkolwiek te wszystkie momenty muszą być przez autorów komen­tarzy brane w rachubę i wyzyskane w miarę potrzeby i pożytku dla czytelnika, to jednak, zgodnie ze wskazaniami Ojca św. Piusa XII, wy­łożonymi w encyklice Divino afflante Spiritu, głównym zadaniem autorów będzie wydobyć i przedstawić treść dogmatyczną i moralną zawartą w słowie Bożym, z pominięciem oczywiście ascetyczno-kaznodziejskiego moralizowania, które w takim — jak zamierzamy — komentarzu nie by­łoby na miejscu. Przy tym zagadnienia z teologii biblijnej, historii, archeologii, geografii biblijnej i historii porównawczej religii, jeżeli bę­dą wymagały obszerniejszego omówienia, dla odciążenia samego ko­mentarza przeniesiemy do ekskursów.

Przekładu z tekstu oryginalnego dokonają poszczególni autorzy. W ten sposób po ukończeniu komentarza będziemy mieli nowy przekład polski całego Starego Testamentu, który po dokonaniu potrzebnej harmonizacji, będzie mógł być wydany osobno z krótkim nieodzownym komentarzem, podobnie jak to zrobiono w tzw. Bibie de Jérusalem lub Echter Bibel.

Przekład i komentarz poprzedzi wstąp, podzielony na rozdziały, oraz bibliografia, w której uwzględni się piśmiennictwo polskie. Zarówno wstęp, jak i komentarz będą oparte w pełni na dzisiejszym stanie wiedzy biblijnej, z wiernym jednak dostosowaniem się do przepisów Stolicy Świętej, obowiązujących egzegezę katolicką.

W Starym Testamencie mamy — jak wiadomo ■— dużo urywków, a nawet całych ksiąg poetyckich. Żeby charakter poetyczny uwydatnił się także w przekładzie, tłumacze zachowają budowę stychometryczną i stroficzną, jak również odpowiednią rytmikę, dobrze brzmiącą dla ucha polskiego, choć nie zawsze zgodną z rytmiką hebrajską, gdyż zgodność taka rzadko da się osiągnąć. Wydawnictwo postara się o to, żeby budowa stroficzną ukazała się w pełni, jakkolwiek komentarz będzie biegł na dolnej części stron równolegle z tekstem biblijnym.

Całość komentarza jest przewidziana na dwanaście tomów. Po­szczególne tomy będą mieć po kilka części (woluminów), które się ukażą w kolejności przygotowania do druku.

Podział jest następujący:

Tom              I              1.              Księga              Rodzaju — ze wstępem              do Pięcioksięgu Mojżesza.

2. Księga Wyjścia.

„              II              1.              Księga              Kapłańska i Księga Liczb.

2. Księga Powtórzonego Prawa.

III 1. Księga Jozuego.

2. Księga Sędziów i Księga Rut.

„              IV              1.              1—2 Księgi Samuela.

2. 3—4 Księgi Królewskie.

„              VI.              1—2 Księgi Kronik.

2. Księga Ezdrasza i Księga Nehemiasza.

„              VI              1—3 Księga Estery,              Księga Judyty              i Księga Tobiasza.

4. 1—2 Księgi Machabejskie.

„              VII              1.              Księga              Joba.

2. Księga Psalmów.

„              VIII              1.              Księga Przypowieści i Księga Eklezjastesa (Kohelet).

2. Księga Pieśni nad Pieśniami, Księga Mądrości oraz Księ­ga Syracha (Eklezjastyka).

„ IX Księga Izajasza — ze wstępem do proroków.

„              XI.              Księga Jeremiasza.

2. Treny Jeremiasza, Księga Barucha.

„              XI              1.              Księga Ezechiela.

2. Księga Daniela.

„              XII              1.              Księgi: Ozeasza,              Joela, Amosa,              Abdiasza, Jonasza, Mi-

cheasza.

A.     Księgi: Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Za­chariasza, Malachiasza.

Prócz komentarzy przewidziane są dzieła uzupełniające, mianowicie:

a)       Wstęp ogólny do Starego Testamentu.

b)       Teologia biblijna Starego Testamentu.

c)        Historia czasów Starego Testamentu.

d)       Archeologia biblijna.

Jak przedstawia się w tej chwili opracowanie całości?

Wydana jest już Historia czasów Starego Testamentu, opracowana przez ks. prof. J. Jelitę2, oraz komentarz do Ksiąg Machabejskich ■— ks. prof. F. Gryglewicza 3. W przygotowaniu są komentarze: do Księ­gi Estery i Tobiasza — ks. prof. St. Grzybka; do Księgi Judyty — ks. prof. S. Baksika; do Księgi Kohelet — ks. prof. K. Marklowskiego; do Proroctwa Daniela              ■—              ks. prof. E.              Haratyma TJ; do              Proroctwa Jere­miasza — ks. prof. St.              Stysia TJ 4; do              Księgi Wyjścia —              ks. prof.              St. Ła­

cha. Inne części dzieła znajdują się też mniej lub więcej w stadium przygotowania.

Tyle uważaliśmy za konieczne podać do wiadomości publicznej. Mamy w Bogu nadzieję, że powyższy plan uda się nam w całości zrealizować. Dzieło, pomyślane jako uczczenie Tysiąclecia Chrztu Polski, przynajmniej w dużej części powinno być dokonane do końca roku 1966.

Ks. Stanisław Łach Lublin, 21. X. 1959.              Ks. Stanisław Styś TJ

2 W 1961 r.              3              W              1961 r.

4 Po śmierci śp. ks.              St.              Stysia opracowuje ks. prof. L. R. Stachowiak              z Łodzi.

W poczuciu wielkiej odpowiedzialności, jaka spoczywa na komentatorze ksiąg biblijnych, a zwłaszcza na komentatorze tej najtrudniejszej z ksiąg biblij­nych, jaką jest Księga Rodzaju, poczuwam się do obowiązku wyrażenia głę­bokiej wdzięczności tym wszystkim Kolegom-biblistom, którzy na naukowych seminariach biblijnych w Krakowie czy w Warszawie byli łaskawi służyć mi swymi cennymi radami i wskazówkami. W szczególności jestem bardzo zobo­wiązany do wyrażenia wdzięczności Ks. Prof. Dr Czesławowi Jakubcowi z Warszawy, Autorowi szeregu prac z zakresu Genesis, za łaskawe podjęcie się na moją prośbę przeczytania komentarza w maszynopisie. Wiele Jego cennych uwag przyczyniło się do lepszego zrozumienia sensu trudniejszych tekstów tej księgi. Również wdzięczność wyrażam Ks. Prof. Dr Józefowi Ho- merskiemu z Tarnowa za jego fachowe uwagi oraz O. Dr Romualdowi Gusta­wowi OFM, dyrektorowi Biblioteki KUL, za ułatwienie w korzystaniu ze zbio­rów bibliotecznych i za sprowadzenie koniecznych dzieł do opracowania tego komentarza.

Głęboką wdzięczność wyrażam także Studentom sekcji biblijnej, a zwłaszcza

O.              Adamowi Gancarzowi OFMConv, O. Janowi Słowikowi CSR, Ks. Stanisła­wowi Walerychowi MSF za pomoc przy korekcie i sporządzaniu skorowidzów.

W końcu poczuwam się do wyrażenia wdzięczności Wydawnictwu „Pallotti- num“ z Ks. Dyr. Piotrem Granatowiczem i z Ks. Redaktorem Władysławem Zbłowskim na czele za wszystkie trudy poniesione przy wydaniu tego ko­mentarza.

Lublin, 11 października 1962 roku.              Autor

W dzień otwarcia II Soboru Watykańskiego.