Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety.pdf - Jerzy Jankowski - morefaya2006

Ten utwór utwór j est dostępny na licencji Creative

Commons .

+ + Ukryj menu + + Powrót + + Pokaż menu + +

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

C opyright by Toporzeł,

W rocław 1995

I SBN 8385559124

W stęp

"M onarsze sekrety" nie aspirują do roli podręcznika historii, chociaż od początku do

końca opierają się na historycznych realiach. Są to jednak realia, które oficjalna historiografia na

ogół bagatelizuje i pomija, ponieważ nie pasują one do uformowanego przed laty modelu historii

Polski, który z małymi tylko modyfikacjami obowiązuje do dzisiaj. Rynek księgarski zasypany

jest różnego rodzaju opracowaniami, z których jedno nie różni się od drugiego, ponieważ każde

powtarza obiegowe teorie. Występujące w nich różnice są tak dalece nieuchwytne, że zauważa je

jedynie profesjonalista, podczas kiedy przeciętny Czytelnik przechodzi nad nimi do porządku

dziennego. Czytelnikowi jest bowiem absolutnie obojętne, czy chrzest Polski nastąpił w okresie

piastowskim, pierwotnym, gminowładztwa, prawa książęcego czy feudalnym, skoro i tak nie

zmienia to ogólnie przyjętej daty.

Z asób wiedzy historycznej przeciętnego Czytelnika opiera się na standardach

wyniesionych jeszcze ze szkoły: przyjęcie chrześcijaństwa, unia polskolitewska, bitwa pod

Grunwaldem, najazd szwedzki, liberum veto, rozbiory. Większość opracowań powiela zatem te

standardy, poszerzając je niekiedy o pojęcie "preponderancji Polski na Wschodzie", które

niewielu tylko potrafi zrozumieć. Powtarzane do znudzenia te same fakty odbierają historii całą jej

atrakcyjność i nauka, o której Jan Długosz pisał, że jest "bodźcem do wielkich przedsięwzięć i

czynów", traktowana bywa najczęściej jako tak zwany dopust boży.

N iniejsza książka pragnie przełamać te uprzedzenia i proponuje nowe, odmienne

spojrzenie na historyczne fakty. Rezygnuje ona całkowicie z tasiemcowych opisów uwarunkowań

społecznoekonomicznych, koncentrując się na biografiach ludzi, którzy tę historię tworzyli. Autor

nie odkrywa w tym miejscu Ameryki, gdyż już blisko sto pięćdziesiąt lat temu wybitny, choć

zapomniany filozof angielski Tomasz Carlyle pisał, że "historia jest sumą ludzkich biografii".

W szystkich biografii nie sposób oczywiście zsumować i dlatego też książka ta z natury

rzeczy ma charakter wybiórczy, sprowadzony wszakże do najbardziej reprezentatywnych

przykładów. "Monarsze sekrety" są zatem książką o ludziach, których losy złożyły się na

narodową historię. Wbrew pozorom nie byli to bynajmniej ludzie o kryształowych charakterach,

chociaż "ku pokrzepieniu serc" idealizowała ich porozbiorowa historiografia.

D ynastia piastowska, która przez zupełny przypadek pojawiła się na arenie historii,

składała się w większości z ludzi okrutnych, podstępnych i przewrotnych, którym bardziej

zależało na własnym interesie niż na losach państwa. Dobitnym tego przykładem było trwające

blisko dwieście lat rozbicie dzielnicowe. Piastowie wstępowali do zakonu krzyżackiego, snuli

plany rozbioru Polski, składali ochoczo hołd obcym monarchom, aby tylko zabezpieczyć swoje

karykaturalne księstwa. Mordowali się nawzajem, mordowali także swe żony, jeśli nie dały im

one sukcesorów, a na co dzień otaczali się tłumem przygodnych kochanek, które rodziły im

nieślubne dzieci. Mieli również niezdrowy zwyczaj zawierania małżeństw w obrębie własnej

dynastii, co prowadziło do genetycznych obciążeń umysłowych i fizycznej degeneracji.

U lubionym zajęciem Piastów było jedzenie i picie. Cierpieli więc na choroby przewodu

pokarmowego, a jeden z nich zmarł nawet z przejedzenia i przepicia, kiedy spożył trzynaście

pieczonych kurczaków i zapił je kilkoma litrami wina.

P iastowie, którzy, najprawdopodobniej bezpodstawnie, szczycili się tym, że przynieśli

Polsce chrześcijaństwo, za swój tryb życia, niezgodny z naukami Kościoła, niejednokrotnie byli

ekskomu nikowani. Żaden z nich nie poszedł jednak do Canossy. Spory z duchownymi

załatwiali w sposób znacznie prostszy, osadzając ich w więzieniach lub wrzucając do Wisły.

D ynastii Jagiellonów, która z Polską nie miała nic wspólnego i wyrosła z pogańskiej Litwy,

nie charakteryzowało wprawdzie piastowskie okrucieństwo, cechowało ją natomiast nadmierne

zamiłowanie do płci odmiennej. Kobiety też stały się początkiem jej końca. Syfilis wyniszczył

Jagiellonów już w czwartym pokoleniu.

K rólowie jagiellońscy, mimo całej swojej ogłady, byli ludźmi nadzwyczaj zabobonnymi i

otaczał ich zawsze tłum astrologów, alchemików, magów i kabalistów. Bywało, iż wiejskie

"czarownice" grały pierwsze skrzypce na królewskim dworze i od ich widzimisię zależały

państwowe kariery i awanse.

P rawdziwe panoptikum tworzyli królowie elekcyjni. Byli wśród nich bigoci,

homoseksualiści, transwestyci i seksoholicy. W mężczyznach gustowali Henryk Walezy i Michał

Korybut Wiśniowiecki, którego pogardliwie nazywano "małpą" i który był typowym debilem,

rozmiłowanym w obżarstwie. Powiadano, iż za jednym razem potrafił zjeść ponad tysiąc

pomarańczy.

B igoteryjny Zygmunt III Waza myślał tylko o tronie szwedzkim i o swojej metresie Urszuli

Meierin, która obsługiwała ponadto seksualnie jego syna Władysława, a której papież przyznał

złotą różę za "wyjątkowo cnotliwe życie".

J an Kazimierz, pomimo swej kardynalskiej purpury i ślubów zakonnych, odebrał żonę

Radziejowskiemu, którego skazał na banicję i infamię. Radziejowski udał się do Szwecji i

namówił Karola Gustawa, aby ten uderzył na Polskę. U źródeł Potopu leżał zatem zwykły

królewski romans.

K ryształową postacią nie był również bohater spod Wiednia i "obrońca chrześcijaństwa"

Jan III Sobieski, obsesyjnie zakochany w swej płochej i przewrotnej żonie, która przyprawiała

mu rogi i obdarzyła syfilisem. Pod koniec życia znacznie więcej uwagi poświęcał sprawom

dynastycznym niż trosce o stan państwa. W rezultacie państwo upadło, a do założenia dynastii nie

doszło.

N astały czasy saskie, w których August II Mocny spłodził ponad trzysta nieślubnych

dzieci, a Stanisław Leszczyński proponował Turcji rozbiór Polski.

D o rozbiorów doszło za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, który wsławił się

tym, że spłodził córkę carycy Katarzynie oraz że utrzymywał rodzinne stosunki seksualne z

siostrzenicą i z kuzynkami.

K iedy Polska została wymazana z mapy Europy, nadzieje na odzyskanie niepodległości

wiązano najpierw z Napoleonem, później zaś z carem Aleksandrem I. Niepodległość tę miały

załatwić polskie hrabianki, które weszły do cesarskich łóżek. Jak dowodzi historia, była to jednak

próba chybiona.

"M onarsze sekrety" są zatem książką o ludziach zdjętych z monarszego piedestału. Przy

kreśleniu historycznych biografii autor nie dał się ponieść historycznej fikcji. Wszystkie podane

tutaj fakty opierają się na materiale źródłowym, chociaż oczywiście są to źródła różnej

proweniencji. Obok roczników, kronik, relacji z podróży, wspomnień i pamiętników znajdują się

także osobiste, czasami nawet nader intymne listy. Zawierają one olbrzymi zasób informacji, które

nie wiadomo dlaczego pomijano w naukowych opracowaniach. Z całą pewnością wiele z tych

informacji ma charakter bardzo subiektywny, ale nie można przecież obiektywizować ludzkich

biografii. Nawet tam, gdzie informacja trąci wyraźnie plotką, należy szukać prawdy, bo każda

plotka ziarno prawdy posiada. Nie bez powodu jeden z wybitnych polskich historyków, żyjący

na przełomie XIX i XX wieku, podkreślał, że "legenda stoi u wrót każdej historii i nie można jej

absolutnie lekceważyć".

A utor zdaje sobie sprawę, iż jego książka spotka się z całą pewnością z bardzo różnym

przyjęciem. Część ludzi przywiązuje się bowiem do obiegowych stereotypów i próbę ich obalenia

traktuje jako obrazoburstwo i kradzież przyswojonych już przez nich wartości. Będą jednak z

pewnością i tacy, którzy zaakceptują historyczny rewizjonizm autora, w myśl zasady nova, sed

non nova sposób inny, ale rzecz ta sama. Profesjonaliści zarzucą zapewne autorowi, że nie

odwołuje się do przypisów i że pomija wykaz wykorzystanej literatury. "Monarsze sekrety" nie są

jednak książką naukową, adresowaną do profesjonalistów. Pisane były wyłącznie z myślą o

przeciętnym Czytelniku, który z reguły nie zagląda do odsyłaczy i którego nie interesuje

specjalistyczna bibliografia.

N ie należy także w niniejszej książce szukać żadnej syntezy, ponieważ składa się ona z

luźnych opowieści, z których każda stanowi całość samą dla siebie. Opowieści te ułożone zostały

wprawdzie w pewnej chronologii, ale nie zawsze jest to chronologia historyczna. Względy

kompozycyjne wymagały nieraz wielu przeskoków w czasie i na te przeskoki autor musiał się

zdecydować. Nie zakłóca to jednak w niczym spoistości relacji.

"M onarsze sekrety" to książka o historycznych skandalach. Skandale takie istniały jednak

w rzeczywistości i rzeczą historyka jest je w końcu ujawnić. O ile zaś Czytelnik odniesie

wrażenie, że losy kraju decydowały się częściej w królewskich sypialniach niż w salach

tronowych, od tego przekonania autor nie będzie go wcale odwodził.

M ieszko nie był pierwszy

W iadomości przekazane przez średniowiecznych kronikarzy zdają się niedwuznacznie

sugerować, że o historii Polski nie zadecydowali ludzie, lecz wpłynęły na nią myszy. To one

zagryzły bowiem księcia Popiela, położyły kres dynastii Popielidów i umożliwiły synowi rataja

Piasta objęcie władzy. Ta fantastyczna z pozoru relacja dźwięczy jednak echem prawdziwych i

dramatycznych wydarzeń sprzed kilku stuleci, które przekazała ludowa tradycja.

I stnienie księcia plemiennego o przezwisku Popiel nie powinno bowiem podlegać żadnej

dyskusji. Przydomek ten zachował się w wielu nazwach miejscowych o charakterze

dzierżawczym, a w trzynastowiecznych dokumentach pomorskich spotykamy rycerza, którego

także zwano Popielem. Świadczy to o tym, iż przezwisko to było niegdyś stosunkowo popularne i

najprawdopodobniej brało swój początek od jasnych, popielatych włosów. W historii wielu

książąt zwano Czarnymi, Białymi i Łysymi, więc równie dobrze mógł także znaleźć się między

nimi książę Popielaty.

K ronikarz Gall umieszcza go w Gnieźnie, podczas gdy autor Kroniki Wielkopolskiej w

sąsiedniej Kruszwicy. Mimo iż miejscowości te dzieli od siebie zaledwie pięćdziesiąt kilometrów,

przyjęcie określonej lokalizacji zmienia diametralnie sens kronikarskiej relacji. Gniezno było

bowiem grodem Polan, z których wywodziła się późniejsza dynastia piastowska, Kruszwica zaś

należała do Goplan, którzy tworzyli odrębny związek plemienny. W pierwszym wypadku

detronizacja Popiela miałaby zatem charakter przewrotu pałacowego i mogłaby nasuwać

podejrzenia dynastycznego uzurpatorstwa Piastów, w drugim byłaby natomiast naturalnym

wynikiem polańskiej ekspansji na swoich sąsiadów. Wydaje się, iż zawierzyć trzeba w tym

miejscu Gallowi, ponieważ wymyślona przez niego historia o myszach służyć miała legitymizacji

piastowskiej władzy.

M yszy były w niej narzędziem w ręku Boga, który Siemowita "księciem Polski ustanowił,

a Popiela wraz z jego potomstwem doszczętnie wytracił z królestwa". W relacji tej, oprócz

interwencji boskiej, zachowały się jednak szczątkowe wzmianki o poczynaniach ludzi, gdyż

"Popiela z królestwa wypędzono". Nie uczynił tego z pewnością Bóg, lecz najprawdopodobniej

Siemowit, przez Boga "księciem Polski ustanowiony".

W ygnany władca schronił się w drewnianej wieży na wyspie, ale "opuszczony przez

wszystkich z powodu smrodu wytępionej masy zabójczych stworzeń, wyzionął ducha śmiercią

najhaniebniejszą, bo przez myszy pożarty".

W bezpośrednim sąsiedztwie Gniezna znajduje się Ostrów Lednicki i to on

prawdopodobnie stał się ostatnim schronieniem wypędzonego księcia. Nie bez powodu zapewne

jedna z wsi leżących nad jeziorem nosi nazwę Myszki.

W relacji Galla śmierć Popiela nie znajduje wszakże pełnego uzasadnienia. Był to bowiem

według niego władca przystępny, który "nie uważał sobie za ujmę wejść do chaty swojego

wieśniaka". Należało zatem wymyślić jego zbrodnie, które do tego stopnia winny rozsierdzić

Boga, że nasłał na niego krwiożercze myszy. Zadania tego podjęli się Wincenty Kadłubek i autor

Kroniki Wielkopolskiej. Pisali oni, że otruł on swoich braci i za ten właśnie czyn ukarany został

haniebną śmiercią. I dopiero w tym ujęciu "mysia historia" uzyskuje swoje właściwe przesłanie.

W ykorzystanie myszy jako boskiego narzędzia ma jednakże rodowód znacznie późniejszy

i zachodnioeuropejską proweniencję. Wspominają o nich bowiem dopiero w X wieku Roczniki

kwedlinburskie, a za nimi Thietmar, Annalista Saxo oraz autorzy Kroniki klasztoru w Ebershein i

Gesta regnum Anglorum. To za ich pośrednictwem historia ta trafiła do Polski, gdzie wykorzystał

ją w swojej relacji kronikarz Gall.

P o wyniszczeniu przez "myszy" dynastii Popielidów opróżniony tron polański zajął już

legalnie Siemowit, syn Piasta i wnuk Chościska.

P iast i Chościsko to bez wątpienia przydomki, podczas gdy Siemowit występuje już pod

imieniem własnym, które przydaje jego postaci autentyczności. Przezwisko Piast wywodzić

należy od prasłowiańskiej piszty, czyli pożywienia, i oznaczało ono zapewne rolnika, żywiciela.

Jego odpowiedniki istnieją także w innych kulturach. Wystarczy tu odwołać się do walijskiego

Pascenta, który był fundatorem królewskiego rodu Powys. Analogie posiada także Chościsko,

oznaczający człowieka o długich włosach. Protoplasta walijskiego rodu Gwrtherynów, Gloyw,

nosił przydomek Gvalltir, czyli "człowiek o spadającej czuprynie", a legendarnego władcę Danii

Haddingusa zwano także Haddingjarem, czyli "długowłosym". Długie włosy w społeczeństwach

plemiennych nosili przede wszystkim czarownicy i nie można wykluczyć, iż Siemowit był wnukiem

polańskiego wieszczbiarza. Tłumaczyłoby to jego wyjątkową pozycję społeczną.

O rządach Siemowita wiemy stosunkowo niewiele. Znacznie dokładniej kronikarze opisali

bowiem jego postrzyżyny niż późniejsze sprawowanie władzy. Dowiadujemy się tylko, że

"osiągnąwszy godność książęcą, młodość swą spędził nie na niedorzecznych rozrywkach, lecz

oddając się pracy i służbie rycerskiej, zdobył sobie rozgłos zacności i zaszczytną sławę oraz

granice swego księstwa rozszerzył dalej niż ktokolwiek przed nim". Możemy domyślać się, o

jakie zdobycze terytorialne tu chodzi. Scalił on prawdopodobnie w swym ręku dziedzictwo Polan

i Goplan, władając ziemią pomiędzy Odrą, Notecią, Wisłą i Wartą.

P o śmierci księcia "na jego miejscu zasiadł syn Leszek, który czynami rycerskimi dorównał

ojcu w dzielności i odwadze". Leszkowi czy też Lestkowi przypisać chyba należy podbicie

małopolskiego plemienia Wiślan, gdyż pojawia się on także w legendach podkrakowskich,

przytoczonych przez Wincentego Kadłubka.

M istrz Wincenty za protoplastę Wiślan uważa wprawdzie Kraka, którego imię z

pewnością od Krakowa wywodzi, ale jest to postać mityczna, wspólna również innym narodom

słowiańskim. Kronikarz Kosmas Kroka wymienia także w Czechach.

O mityczności Kraka świadczyć może jego walka z wawelskim smokiem oraz fakt, że

władzę po nim przejęła córka imieniem Wanda. Sprawowanie władzy przez kobietę w

patriarchalnym społeczeństwie słowiańskim było jeszcze mniej prawdopodobne niż istnienie

smoka, tym bardziej zresztą, że nosiła ona dziwaczne imię, którym żadna polska kobieta nie

posługiwała się aż do XVIII wieku. Imię to Kadłubek wywiódł od rzeki Vandalus, którą z Wisłą

naiwnie utożsamiał.

W anda, jako osoba zmyślona, zmarła oczywiście bezpotomnie i "długo po niej bez króla

kraj pozostawał bezsilny".

W tedy jednak pojawił się Lestko, książę na tyle potężny, że Kadłubkowi potroił się w

oczach. Pierwszy Lestko miał pokonać Aleksandra Wielkiego, drugi sprytnym fortelem zagarnąć

tron książęcy, a trzeci walczyć z Juliuszem Cezarem i pojąć jego córkę za żonę.

O drzucić należy oczywiście niedorzeczne wyznaczniki historyczne, ale istnienie Lestka

przyjąć należy za fakt nie podlegający dyskusji. Przemawiają za tym zbieżność imion

występujących w Wielkopolsce i Małopolsce oraz przekonanie Małopolan, że Leszek był

człowiekiem z zewnątrz, spoza wiślańskiej dynastii. Do niego też prawdopodobnie odnosi się

wzmianka w Żywocie św. Metodego: "Bardzo silny pogański książę, siedzący w Wiślech, urągał

chrześcijanom i wyrządzał im szkody. Posławszy więc do niego Metody rzekł: Dobrze byłoby,

abyś się ochrzcił synu dobrowolnie na własnej ziemi, wówczas nie będziesz wzięty w niewolę i

pod przymusem ochrzczony na cudzej ziemi. Tak też się stało".

J ak wynika ze słów hagiografa, książę władający ziemią Wiślan dostał się do niewoli

wielkomorawskiej i przyjął chrześcijaństwo w obrządku bizantyjskim. Stało się to jeszcze za życia

Metodego, czyli przed rokiem 885.

F aktu tego nie można oczywiście utożsamiać z chrztem całej Polski, niemniej już w IX

stuleciu Piastowie dostali się w obręb kultury chrześcijańskiej. Idąc dalej, zaryzykować można

twierdzenie, iż ochrzczony Lestko pojął za żonę księżniczkę wielkomorawską, gdyż imię

Świętopełk, które nosić będzie później jeden z synów Mieszka I, ma wyraźnie morawski

charakter, nawiązujący zapewne do tradycji prababki.

M orawianie władali ziemią Wiślan około dwudziestu pięciu lat i Lestko z ziemi tej płacił im

prawdopodobnie trybut. Powstać wtedy mogło w Krakowie biskupstwo bizantyjskie, gdyż

katalog biskupów krakowskich wymienia imiona Prohora i Prokulfa, którzy rezydować mieli pod

Wawelem w X stuleciu.

P aństwo Wielkomorawskie upadło w 906 roku na skutek najazdu Węgrów. Kronikarz

Kosmas wspomina, iż do jego upadku przyczynili się także Polacy. Nie wiadomo oczywiście, czy

Polakami władał wtedy jeszcze Lestko, czy też już jego syn Siemomysł, który "pamięć rodziców

potroił potomstwem i dostojnością".

W iemy na pewno, iż urodziło się mu co najmniej czworo dzieci: trzech synów: Mieszko,

Czcibor i jeden nie znany z imienia oraz córka Adelajda. Imię córki, obce tradycji słowiańskiej,

sugeruje, iż żona Siemomysła pochodziła z krajów zachodnich, ponieważ Adelajdy występowały

Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: