Kowboje w pióropuszach (część II) - Kto jest Indianinem.pdf - ETNOGRAFIA - ZULUS555

Opublikowano: Niedziela 08 grudnia 2013

Kowboje w pióropuszach (część II) - Kto jest Indianinem?

Autor: BARTOSZ HLEBOWICZ

Rodzina Romero z Taos w Nowym Meksyku. Syn z matką pozują do zdjęcia na tle gór Sangre de Cristo, lipiec 2004 r.

Foto: Bartosz Hlebowicz

Kryteria członkostwa przyjmowane przez poszczególne ludy są bardzo różne: niektóre plemiona stosują kryterium

"krwi", narzucone na przełomie XIX i XX wieku przez rząd amerykański, dokonujący spisów członków plemion na

potrzeby parcelacji ziem rezerwatowych. Nawahowie wyznaczyli próg 25%, co oznacza, że aby być obywatelem tego

ludu wystarczy mieć jednego dziadka lub babkę, która teoretycznie jest/była "pełnej krwi" Nawahem/Nawahijką.

Jeśli jednak babka, która należy do Nawahów, miała ojca białego (czyli sama ma 50% krwi Nawaho), wtedy także

druga babka albo któryś z dziadków musi przynajmniej w połowie być Nawahem. U innych plemion kryterium jest

szersze i wystarczy np. wykazać się 12,5% krwi danego plemienia. Sprawy się komplikują, gdy bierze się pod uwagę

pochodzenie tylko w jednej linii: np. Oneidowie ze stanu Nowy Jork są tradycyjnie matrylinearni, czyli wywodzą

pochodzenie od matki i jednocześnie stosują kryterium jednej czwartej krwi indiańskiej – innymi słowy, jeśli masz

nawet 75 proc. krwi Oneida, ale twoja matka wywodzi się z innego plemienia albo jest biała, nie możesz być członkiem

plemienia (nawet jeśli twój ojciec do niego należy). Kobiety Oneida też muszą uważać za kogo wychodzą za mąż lub

jakiego partnera życiowego wybierają.

Z badań etnograficznych wśród Oneidów pamiętam dwie siostry, członkinie plemienia. Jedna ma dzieci z Oneidą,

druga z białym. Dzieci tej pierwszej otrzymują wszystkie profity należne każdemu członkowi plemienia, np. część

wpływów z plemiennego kasyna idzie na stypendia szkolne. Dzieci drugiej są ich pozbawione, ponieważ w ich żyłach

płynie za mało krwi Oneida (matka nie jest Oneidką "pełnej krwi", a biały ojciec jeszcze bardziej ją "psuje"). Na

religijne ceremonie w "długim domu" Oneidów wpuszcza się dzieci pierwszej, ale dzieci drugiej nie (choć ona sama ma

prawo wstępu), ani też oczywiście jej białego męża.

Czirokezi z Oklahomy w ogóle nie stosują żadnego progu: członkiem plemienia jest ten, kto wykaże, że miał

przynajmniej jednego przodka, którego nazwisko figuruje na liście członków plemienia z 1907 roku, powstałej na

użytek parcelacji rezerwatu między indywidualnych właścicieli – członków plemienia. Ów przodek z 1907 roku mógł

potem ożenić się z białą, ich dzieci i wnuki mogły łączyć się wyłącznie z białymi, ale jego potomek w czwartym czy

piątym pokoleniu AD 2013 jest członkiem plemienia. Wyliczenia z 1996 roku wkazują, że powyżej jednej czwartej krwi

czirokeskiej miało 21 procent obywateli Cherokee Nation i taki sam procent posiadał od 1/64 do 1/2048 czirokeskiej

krwi. Reszta, 58 procent obywateli, posiadała od 1 do 1/64 krwi czirokeskiej. Nic dziwnego, że Czirokezi z Oklahomy

są drugim co do wielkości populacji "narodem" indiańskim.

"Księżniczka" z rezerwatu Szejenów i

Arapahów w Oklahomie podczas wielkiej

parady w Anadarko, w Oklahomie -

American Indian Exhibition, sierpień

2004 roku

Foto: Bartosz Hlebowicz

Co to znaczy "indiańskie plemię"?

Warto pamiętać, że U.S. Department of Interior honoruje prawo grup indiańskich do decydowania o kryteriach

plemiennego członkostwa: "Plemiona ustanawiają kryteria członkostwa w oparciu o wspólne zwyczaje, tradycje, język

i krew plemienną". Definicja ta brzmi co najmniej dziwnie – w rzeczywistości nie zetknąłem się z żadną instytucją w

którymkolwiek plemieniu indiańskim, która by decydowała o przyjęciu bądź odrzuceniu do plemienia w oparciu o

stopień znajomości jakiegoś zwyczaju czy plemiennego języka. Plemiona najczęściej stosują kryteria biologiczne,

prawne i ideologiczne, a nie kulturowe.

Federalne Biuro do spraw Indian oficjalnie wspiera samostanowienie (self-determination) plemion, jednak ich

autonomia w rzeczywistości jest bardzo ograniczona, skoro to Biuro do spraw Indian "dostarcza plemionom środków

do podtrzymywania silnych stabilnych rządów plemiennych niezbędnych dla realizowania praw plemion

przynależnych im z racji bycia suwerennymi narodami" (cytat ze strony Bureau of Indian Affairs). Można by zapytać,

jaka byłaby suwerenność plemion, gdyby Biuro do spraw Indian nie dostarczało plemionom owych środków.

Rodzina Oneidów w tradycyjnych

strojach śpieszy się na doroczną

Ceremonię Poziomki - rezerwat

Oneidów w Ontario, Kanada, czerwiec

2007 roku

Foto: Bartosz Hlebowicz

Ograniczony charakter autonomii plemion indiańskich ukazuje na przykład niedawna - z 2005 roku - skandaliczna

decyzja Sądu Najwyższego w sprawie wytoczonej przez miasteczko Sherrill, w środkowej części stanu Nowy Jork,

przeciwko Narodowi Oneida, uznająca, że rodzinne ziemie odkupywane przez rzekomo suwerenne plemiona nie stają

się automatycznie suwerenne, czyli w istocie nie są pełną własnością niezależnego narodu, za jaki oficjalnie uchodzą

indiańskie ludy. A jedyną drogą plemion do ustanowienia statusu ziemi plemiennej dla odzyskiwanych ziem (a więc

nieopodatkowanej) jest zwrócenie się do rządu federalnego o formalne przejęcie ziemi w powiernictwo. Innymi słowy:

aby wyzwolić się spod kontroli własnej ziemi przez lokalne władze okręgu (town), hrabstwa (county) czy stanu (state),

plemię musi zgodzić się na kontrolę innego suwerena - rządu federalnego, o ile ten zechce łaskawie wziąć ziemię

Przychodnia w rezerwacie Siuksów Brule

w rezerwacie Rosebud w Dakocie

Południowej, sierpień 2002 roku

Foto: Bartosz Hlebowicz

indiańską. Decyzja w sprawie Sherrill wpłynęła na sytuację kolejnych plemion: podobne wyroki wydane zostały w

sprawach Kajugów z zachodniej części stanu Nowy Jork i Indian Shinnecock z Long Island, poważnie osłabiając ich

szanse na odzyskanie utraconych w przeszłości ziem lub choćby otrzymanie odszkodowania.

Wreszcie, wedle amerykańskiego prawa, Kongres USA może w każdej chwili zerwać każdy traktat zawarty z

plemieniem indiańskim, co de facto oznacza, iż może uznać, że plemię X nie istnieje.

Indianie w miastach

Choć dziś Indianie kojarzą się przede wszystkim z rezerwatami, to ponad połowa native Americans mieszka w

miastach i regionach przemysłowych. Migracja do miast odbywała się już w czasie wielkiego kryzysu w latach 30.

ubiegłego wieku, kiedy mieszkańcy rezerwatów musieli szukać pracy poza domem. Osiedlanie się Indian w miastach

zaczął wspierać rząd po drugiej wojnie światowej. Największe, kilkudziesięciotysięczne miejskie populacje indiańskie

są w Nowym Jorku, Los Angeles, Phoenix, Anchorage na Alasce i w Tulsa w Oklahomie. Choć indiańskie getta i nędza

w miastach to, niestety, częste zjawiska, ostatnie 50 lat przynosi pozytywne zmiany: młodzi Indianie w miastach coraz

częściej podejmują naukę w szkołach średnich i na uniwersytetach, i to właśnie oni sprawili, że pod koniec lat 60.

Ameryka w ogóle dostrzegła biedę i zmarginalizowanie społeczności tubylczych w rezerwatach.

Cmentarz w rezerwacie Siuksów Oglala

w Pine Ridge, Dakota Południowa,

sierpień 2002 r.

Foto: Bartosz Hlebowicz

W roku 1969 roku kilkunastu "młodych gniewnych" studentów z uniwersytetów stanowych w Berkeley, Santa Cruz i

San Francisco zajęło opuszczoną przez służby więzienne wyspę Alcatraz, żeby zwrócić uwagę mediów i wykorzystać

sytuację do zdobycia środków na budowę ośrodka zajmującego się pomocą zdrowotną, edukacyjną i społeczną dla

Indian z okolicy. Na czele grupy, która nazwała się "Indianami ze Wszystkich Plemion", stał Richard Oakes - Mohawk

urodzony w rezerwacie Akwesasne, w stanie Nowy Jork, student uniwersytetu w San Fransisco, który przyczynił się

do założenia departamentu studiów indiańskich na uniwersytecie. Okupujący, zanim w 1971 roku zostali usunięci z

wyspy przez policję, wysunęli kolejne żądania: utworzenia uniwersytetu indiańskiego i centrum kulturowego.

Wcześniej, w roku 1968 młodzi Indianie z Minneapolis założyli American Indian Movement – ruch, który zasłynął w

następnych latach z gwałtownych akcji protestacyjnych w Waszyngtonie i na terenie rezerwatów. W odradzaniu się

świadomości indiańskiej wielką rolę odegrały tubylcze pisma - w przełomowej siódmej dekadzie XX wieku powstało

ich ponad 300 w całej Ameryce Północnej, na czele ze słynnym "Akwesasne Notes" Mohawków.

Akcje AIM i innych organizacji tubylczych (ruch społeczny Indian nazwano Czerwoną Siłą – Red Power, na wzór Black Power, ruchu odrodzenia ludności

czarnej) na przełomie lat 60. i 70. zwróciły uwagę opinii publicznej na sytuację Indian i doprowadziły do ważnych zmian w amerykańskim prawie, np. do

uchwalenia w 1974 roku ustawy o wspieraniu gospodarek rezerwatowych za pomocą grantów, pożyczek i gwarancji pożyczkowych (Indian Financing Act),

czy rok później ustawy o samostanowieniu Indian i pomocy edukacyjnej (Indian Self-Determination and Education Assistance Act), dzięki której pojawiły

się nowe fundusze przekazywane bezpośrednio plemionom, a nie poprzez Biuro do spraw Indian, np. na stypendia uniwersyteckie albo budowę przychodni

lekarskich na terenie rezerwatów.

Smoke shop Seneków w rezerwacie w

zachodniej części stanu Nowy Jork,

lipiec 2004 r.

Foto: Bartosz Hlebowicz

Dzisiaj Indianie zadomowili się już w miastach, mają pracę jak inni, prowadzą własne firmy, są wśród nich lekarze, prawnicy czy antropologowie. Od białej

klasy średniej różnią się tym, że zachowują także więzi z zupełnie inną kulturą - rezerwatową, z której się wywodzą. Po pracy w biurze przez pięć dni w

tygodniu - ruszają do domu w rezerwacie, żeby spędzić weekend z rodziną, wziąć udział w lokalnym festynie tanecznym, zwanym pow-wow, w indiańskim

rodeo albo w spotkaniu "stowarzyszenia wojowników", czyli indiańskich weteranów wojennych. Tubylczy Amerykanie z miast dokonali czegoś

niezwykłego: utworzyli indiańską klasę średnią, która coraz wyraźniej zaznacza obecność Indian w społecznościach miejskich i jednocześnie utrzymuje

więź między wspólnotami rezerwatowymi a światem pozarezerwatowym.