FINANSE PUBLICZNE
– wykłady
Finanse – procesy związane z gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków.
Finanse publiczne a prywatne.
Finanse publiczne
– w sektorze prawa publicznego
Źródła pochodzenia dochodów:
– „daniny” – stosunki publiczno-prawne o charakterze
Administracyjnym
Stosunki administracyjno-prawne oparte są o
nierównorzędność stron ( dominuje podmiot publiczny).
W tych które dotyczą dochodów brak jest
ekwiwalentności świadczeń (równowartość).
Cel i sposób dokonywania wydatków:
– celem dokonywania wydatków publicznych jest
realizacja zadań publicznych. .
– system kontroli sposobu wydatkowania
Finanse prywatne
– działalność gospodarcza – stosunki cywilno – prawne
Stosunki cywilno-prawne oparte są na
równorzędności podmiotów
Występuje ekwiwalentność.
cel wydatków prywatnych wyznacza
zainteresowany podmiot
– brak instrumentów kontroli wydatkowania
Definicja budżetu.
Budżet – jest planem publicznym państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, który obejmuje dochody, wydatki, przychody i rozchody tych jednostek, uchwalany w formie ustawy lub uchwały na okres jednego roku budżetowego.
Budżet porządkuje skutki finansowe obowiązywania innych ustaw.
Dochody – są stałe i odnawialne oraz bezzwrotne np. wpływy z podatków, majątków.
Przychody – są to środki incydentalne, zwrotne np. środki pochodzące z prywatyzacji majątku, kredytów, pożyczek czy emisji papierów wartościowych.
Rozchody – służą spłacie zobowiązań np. spłacaniu kredytów.
Wydatki – pozostałe.
Budżet państwa – uchwalany w formie ustawy.
Budżety jednostek samorządowych – uchwalane w formie uchwał.
Rok budżetowy = rok kalendarzowy 1 stycznia – 31 grudnia.
Nie można przenieść starego budżetu na nowy rok budżetowy. Akty przejściowe:
· prowizorium budżetowe
· projekt nowego budżetu
Funkcje budżetu.
Funkcje ogólne:
· Funkcja ekonomiczna – polega na tym, że dzięki budżetowi możemy obserwować i wpływać na zjawiska makroekonomiczne zachodzące w gospodarce.
· Funkcja polityczna – upoważnienie narodu dla władzy wykonawczej do gromadzenia dochodów i wykonywania wydatków publicznych.
· Funkcja prawna – budżetowi nadaje się formę ustawy – aktu prawnego powszechnie obowiązującego. To oznacza, że jest to akt najwyższej wagi.
Adresatami budżetu są wszystkie jednostki wykonujące budżet (organy administracji publicznej).
Budżet z jednej strony jest wiążący (maksymalny limit wydatków), z drugiej strony zaś ma charakter prognozy (dochody).
Funkcje finansowe:
· Funkcja fiskalna – sprowadza się do tego by państwu zapewnić dochody.
· Funkcja redystrybucyjna – sprowadza się do tego, żeby dochody przekazać jednostką realizującym zadania.
· Funkcja ewidencyjno – kontrolna – polega na tym, że dzięki budżetowi możliwe jest ewidencjonowanie przepływów pieniężnych i ich kontrola.
· Funkcja stymulacyjna (pobudzająca) – dzięki budżetowi można wpływać na wybrane zjawiska zachodzące w gospodarce (np. becikowe – przyrost naturalny).
Zasady budżetowe.
Są to postulaty, które wysuwa nauka wobec ustawodawcy i podmiotów realizujących budżet.
1. Zasada równowagi budżetowej – równoważenie się dochodów i wydatków. Gdy się nie równoważą mamy do czynienia z deficytem albo nadwyżką budżetową.
2. Zasada jedności formalnej budżetu – budżet powinien być uchwalony w formie jednego aktu prawnego (jeden dokument).
3. Zasada jedności materialnej budżetu (zasada nie funduszowania) – postuluje by nie łączyć dochodów z określonych źródeł z imiennie określonymi wydatkami. Wyjątki:
· Fundusze wewnątrz budżetowe – dochód z określonego źródła wskazanego ustawowo jest przeznaczany na wskazany ustawowo wydatek.
· Fundusze celowe – są jak mikro budżety. Dochody z określonego źródła trafiają bezpośrednio do danego funduszu.
4. Zasada jawności i przejrzystości (zasada transparencji) – plany finansowe są publikowane. Procedura uchwalania i wykonywania budżetu jest jawna. Zachowanie przejrzystości procedur (bez naruszenia prawa).
5. Zasada szczegółowości – polega na tym, że dochodów i wydatków budżetowych nie ujmuje się w ogólnych kwotach, tylko dokonuje się ich szczegółowego sklasyfikowania. To szczegółowe sklasyfikowanie dokonywane jest przy użyciu podziałek klasyfikacyjnych:
· Części – jest właściwa tylko dla budżetu państwa. Jest największą podziałką; dysponują dysponenci części budżetowych, którymi najczęściej są ministrowie.
· Działy – odpowiadają podstawowym dziedziną działalności.
· Rozdziały – odpowiadają głównym grupą zadań albo jednostką organizacyjnym.
· Paragrafy – wskazują na źródła dochodów i kierunki wydatków.
Przykłady:
Dział nr 010 – Rolnictwo i rybołówstwo
Rozdział 010 / 09 – Spółki wodne
Rozdział 010 / 10 – Wodociągi na wsi
Dział nr 020 – Leśnictwo
Rozdział 020 / 01 – Gospodarka leśna
Dział nr 600 – Transport i łączność
Rozdział 600 / 11 – Drogi publiczne krajowe
Dochody: Paragraf 001 – Podatek dochodowy od osób fizycznych
Wydatki: Paragraf 801 – Obsługa długu publicznego
6. Zasada powszechności (zasada zupełności) – postuluje by wszystkie jednostki organizacyjne były objęte budżetem całością swoich dochodów i wydatków. W chwili obecnej zasada ta realizowana jest na dwa sposoby:
· albo w sposób ścisły
· albo w sposób luźny powiązania z budżetem tzw. metodą wynikową.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. gospodarką budżetową brutto. W drugim przypadku mamy do czynienia z tzw. gospodarką budżetową netto.
Gospodarka budżetowa brutto – przykładem są jednostki budżetowe. Działają one w ten sposób, że wszystkie swoje dochody uzyskane ze swojej działalności odprowadzają do właściwego budżetu, a wszystkie swoje wydatki pokrywają ze środków otrzymanych z budżetu. Nie działają w oparciu o rachunek ekonomiczny.
Ø szkoły (nie wyższe)
Ø jednostki straży pożarnej
Ø jednostki policji
Gospodarka budżetowa netto – działa w ten sposób, że przychody uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością muszą być przeznaczone przez tę jednostkę na pokrycie kosztów jej działalności.
Ø zakłady budżetowe
Ø instytucje gospodarki budżetowej
Ograniczenie podmiotowe: Zakład budżetowy – może istnieć tylko jako samorządowy zakład budżetowy.
Ograniczenie przedmiotowe – może być tworzony tylko po to, by wykonywał zadania własne jednostek samorządu terytorialnego z grupy użyteczności publicznych.
Przychody pochodzą z:
Ø odpłatności
Ø dotacji
Dotacje:
· celowe (na konkretny cel)
· podmiotowe (dofinansowanie konkretnego podmiotu)
· przedmiotowe (obniżenie cen towarów lub usług)
· na pierwsze wyposażenia w środki obrotowe (nowo tworzone jednostki organizacyjne)
Zakłady budżetowe odprowadzają do budżetu nadwyżkę środków obrotowych. Jeśli przychody nie wystarczają na pokrycie wszystkich wydatków, to z budżetu otrzyma on dotacje budżetową.
Tym co decyduje o formie organizacyjno- prawnej jest korzyść dla budżetu i korzyść dla mieszkańców.
Procedura uchwalania budżetu państwa.
RADA MINISTRÓW jest odpowiedzialna za kształt budżetu.
Budżet ma określony zakres czasowy – jeden rok budżetowy (1 stycznia – 31 grudnia). Gdy nie wszystko zostało zrealizowane to wygasa.
Uchwalany jest w formie ustawy budżetowej.
Ustawa budżetowa to akt prawny zawierający budżet i inne załączniki. Tylko Rada Ministrów przygotowuje projekt ustawy budżetowej.
Istnieje także wieloletni plan finansowy państwa w formie uchwały Rady Ministrów. Jest to plan średniookresowy (4 kolejne lata). Współistnieje on z budżetem – roczne budżety muszą być z nim zgodne. Jest uchwalany w tzw. układzie zadaniowym (wskazanie celów do osiągnięcia i mierników ich osiągania).
Najpóźniej do 30 września Rada Ministrów musi przygotować projekty ustawy budżetowej. Jeśli nie, musi przygotować projekt prowizorium budżetowego. Prowizorium budżetowe nie może jednak zastąpić budżetu. Osobą odpowiedzialną jest Minister Finansów. Wydaje on „notę budżetową”, skierowaną do poszczególnych dysponentów części budżetowych (ministrów). Mają oni w odpowiedniej formie i terminie przesłać planowane dochody i wydatki. Następnie Minister Finansów z przekazanych informacji tworzy projekt ustawy budżetowej. Część dochodów i wydatków ustalone są przez inne organy (np. Kancelaria Prezydenta, Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu ). Projekt ustawy budżetowej trafia na obrady Rady Ministrów. Podejmuje ona uchwałę o przyjęciu projektu uchwały budżetowej. RM ma czas do 30 września by przekazać ustawę do parlamentu. Najpierw do sejmu, potem do senatu, a potem może senat ją skierować znów do sejmu, a na końcu do prezydenta.
S E J M
I czytanie
Odbywa się na posiedzeniu plenarnym.
Przedstawiane jest na nim uzasadnienie projektu budżetu. Posłowie mogą zadawać pytania. Odbywa się debata nad ogólnymi zasadami budżetu. Projekt następnie decyzją Marszałka Sejmu i Prezydium Sejmu zgodnie z Regulaminem Sejmu trafia na obrady Komisji Finansów Publicznych. Komisja Finansów Publicznych współpracuje z właściwymi komisjami sejmowymi przedstawiając do projektu budżetu swoje wnioski, opinie lub propozycje. Te wnioski, opinie i propozycje Komisja Finansów Publicznych uwzględnia w swoim sprawozdaniu, nieuwzględnione przedstawiane są jako zdania odrębne. Komisja Finansów Publicznych opracowuje sprawozdanie wraz z wnioskiem w sprawie przyjęcia projektu budżetu z poprawkami lub też bez poprawek.
Następuje wydruk sprawozdania Komisji Finansów Publicznych dla posłów.
II czytanie
[Następuje co najmniej po siedmiu dniach od dostarczenia posłom wydrukowanego sprawozdania Komisji Finansów Publicznych]
Sejmowi prezentowane jest sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych. Nad projektem budżetu odbywa się debata, posłowie mogą zgłaszać poprawki i wnioski. Jeśli Sejm tak zdecyduje projekt przechodzi natychmiast do III czytania. Jeśli zostaną zgłoszone nowe wnioski i poprawki projekt wraca do właściwych komisji sejmowych, których wnioski, opinie i propozycje rozpatruje Komisja Finansów Publicznych. Na najbliższym po końcu obrad Komisji Finansów Publicznych posiedzeniu Sejmu przedstawiane jest dodatkowe sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych.
III czytanie
Poseł sprawozdawca przedstawia poprawki i wnioski zgłoszone podczas II czytania. Odbywa się głosowanie nad całym projektem. Po przyjęciu projektu budżetu jego tekst trafia do: Marszałka Senatu, Prezydenta, Posłów.
S E N A T
Na rozpatrzenie projektu budżetu Senat ma 20 dni
Projekt budżetu wędruje do poszczególnych komisji senackich, które przekazują swoje opinie Komisji Gospodarki Narodowej. W Komisji Gospodarki Narodowej powstaje projekt Uchwały Senatu.
Projekt ten może przedstawiać propozycję przyjęcia projektu budżetu bez poprawek.
Projekt ten może przedstawiać propozycję wprowadzenia poprawek, wtedy nowy tekst trafia do Marszałka Sejmu, który przekazuje go do Komisji Finansów Publicznych, która opracowuje sprawozdanie. Sprawozdanie to przedstawiane jest posłom.
Posłowie na ich rozpatrzenie mają 3 dni.
Nowy tekst projektu trafia do Prezydenta.
PREZYDENT
Musi albo podpisać ustawę budżetową albo skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent nie ma uprawnień veta.
Trybunał Konstytucyjny ma 2 miesiące na podjęcie decyzji. Zaskarżone przepisy nie wchodzą w życie po nieodwołalnym podpisie Prezydenta
Podpisany przez Prezydenta budżet publikowany jest w Dzienniku Ustaw.
Wykonywanie budżetu państwa
Dopuszcza się zmiany w budżecie:
· zmiana całej ustawy budżetowej (od nowa przeprowadzana cała procedura uchwalania)
· zmiany wewnątrz budżetu – nie są widoczne na zewnątrz:
1. Uruchamianie rezerw budżetowych
2. Przenoszenie wydatków
3. Blokowanie wydatków
4. Zmiana wysokości dotacji budżetowych
1. Uruchamianie rezerw budżetowych.
· Rezerwa ogólna – przeznaczana jest najczęściej na wydatki nieprzewidziane. Tą rezerwą dysponuje Rada Ministrów. Może też upoważnić ministra finansów lub premiera do dysponowania określoną kwotą (minister – 750 tys. zł, premier – 1 milion).
· Rezerwy celowe – wiadomy jest ogólny cel wydawania tych środków lecz konkretyzacja wydatków następuje w okresie roku budżetowego. Dotyczy to sytuacji wydatków wobec których nie można zastosować klasyfikacji budżetowych na etapie planowania budżetu.
Np. Rezerwa celowa na wzrost wynagrodzeń w sektorze budżetowym.
2. Przenoszenie wydatków.
Jest to zmiana przeznaczenia środków budżetowych. Polega to na tym, że zaplanowane wydatki przeznaczane są na inne cele – pod jednym warunkiem: że dysponent części budżetowej przenosząc wydatki nie wyjdzie poza części i dział budżetu. Przenoszenie wydatków możliwe jest jedynie pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej.
3. Blokowanie wydatków.
Polega na tym, że organ wyższego rzędu nad jednostką organizacyjną może zablokować jej wydatki, jeżeli stwierdzi, że doszło do naruszeń w jej gospodarce finansowej.
4. Zmiana wysokości dotacji budżetowych.
Dotacja budżetowa – jest to transfer środków budżetowych dla podmiotu poza budżetem w ściśle określonym celu. Także jej wykorzystanie jest kontrolowane (w przypadku subwencji nie).
Dotacje celowe są dla jednostek samorządu terytorialnego.
· na sfinansowanie zadań zleconych
Zadania zlecone ustawowo lub na drodze porozumień,
Koszty realizacji zadania powinny być pokryte ze środków przekazanych przez podmiot zlecający dane zadanie; przysługuje roszczenie środków na realizację zadań zleconych.
...
gosicka